هورمون درمانی، آری یا نه؟

ماهنامه خانه بخت - شیرین رحیمی: زندگی شهری، تغییر سبک زندگی، سخت شدن و سهل شدن زیستن، ترافیک، فست فود، کار، اضطراب و... دست به دست هم دادند تا شکل متفاوتی از زندگی را تجربه کنیم، تجربه ای که گاه سرشار از ابهامات و نگرانی ها است.

نگرانی هایی که بی ارتباط با ابتلا به سرطان، آلزایمر، بیماری های متعدد زنان، پوکی استخوان و کاهش طول و کیفیت زندگی نیست. قطعا زن تحصیل کرده امروزی قصد ندارد زودتر از معمول کارایی های خود را از دست بدهد. می خواهد که بخش دوم زندگی را با آهنگ جدیدتری آغاز کند، پس لازمه این آغاز، دانش است.

با دکتر الهام پورمطرود متخصص زنان و فلوشیپ نازایی، درباره دستاوردهای جدید علم پزشکی برای ارتقای کیفیت زندگی زنان به گفت و گو نشستیم. در بخش نخست این گفت و گو به بررسی تاثیرات هورمون درمانی و همه ابهاماتی که در این رابطه برای زنان وجود دارد صحبت کردیم.

خانم دکتر پور مطرود، برخی از زنان ترجیح می دهند برای جلوگیری از ابتلا به سرطان، بعد از تمام دوران بارداری رحم خود را بیرون آورند، آیا از نظر پزشکی خروج زودهنگام رحم یا تخمدان به منظور مبتلا نشدن به سرطان، اقدام درستی است؟

تا پیش از این تصور می شد که وظیفه رحم نگهداری محتویات بارداری است و پس از اتمام دوران زایمان دیگر نیازی به بودنش نیست، اما تحقیقات و مطالعات جدید ثابت کرده که زنانی که به هر دلیلی رحم خود را خارج کرده اند در مقایسه با کسانی که هنوز رحم داشته اند، درصد بیماری های قلبی آن ها بسیار شایع بوده است. براساس این تحقیقات رحم قادر است هورمون هایی را ترشح کند که برای سلامت عمویم زن لازم است. این امر در مورد تخمدان ها نیز صدق می کند. بسیاری از هورمون هایی که تنظیم کننده میزان چاقی و لاغری و میزان قند و چربی بدن هستند در رحم و تخمدان ها ترشح می شود.

ظاهرا علم پزشکی نشان می دهد که زنان برای داشتن یک زندگی باکیفیت ناگزیر به استفاده از هورمون درمانی هستند. بسیاری از زنان هنوز از ابهامات موجود درباره هورمون درمانی می ترسند و آن را یکی از دلایل بروز سرطان می دانند، نظر شما چیست؟

خانم هایی که یائسه شدند یا سن باروری در آنها متوقف شده است، با جدی شدن بیماری هایی همچون گرگرفتگی یا پوکی استخوان ها و حتی شروع آلزایمر، به هورمون درمانی علاقه مند می شوند، اما از ابتلا به سرطان به واسطه استفاده از هورمون درمانی نیز می ترسند. تاکید ما بر این است؛ زن یائسه ای که تصمیم می گیرد هورمون درمانی کند به نسبت زن مشابه خود که هورمون درمانی نمی کند، شانس بیشتر برای مقابله موفقیت آمیز با انواع سرطان ها از جمله سرطان پستان دارد. به عبارت دیگر منفعت هورمون درمانی بسیار بیش از ضررهای احتمالی آن است.

برای روشن شدن این موضوع چندی پیش آزمایش های مرتبط با هورمون درمانی بر روی تعدادی از پرستاران آمریکایی انجام شد تا نتایج به صورت دقیق و علمی مورد بررسی قرار گیرد. این مطالعات که به صورت چندملیتی به مدت ۲۰ سال انجام شد نشان داد که فقط سرطان پستان محدود به خود پستان ممکن است شانس افزایش داشته باشد آن هم در حد ۱.۱ دهم برابر، حتی بیشتر از ۱.۵ برابر نیز نبوده است.

حتی مشاهده شده است زنی که هورمون درمانی می کند، اگر سرطان پستان در وی تشخیص داده شود، نسبت به زنی دیگر در همان سن و شرایط که هورمون درمانی نمی کند، میزان بقایش بالاتر است. یعنی وضعیت رفتاری سرطان پستان زن گیرنده هورمون، از زنی که هورمون درمانی نمی کند، خوش خیم تر است.

در تحقیقات دیگر دیده شده است که هورمون درمانی باعث شده تا فرد رد مواجه با سرطان های دیگری مثل دستگاه گوارش، محافظت شود. با اتکا به این شواهد به نظر می رسد در مقایسه با ترس و نگرانی ما از ابتلا به سرطان با هورمون درمانی، میزان فواید آن بسیار بیشتر است.

برای شروع هورمون درمانی چه بررسی هایی لازم است؟

سونوگرافی از رحم و تخمدان ها از جمله اقدامات اولیه است تا مشخص شود که مشکل پایه ای در رحم و تخمدان ها وجود ندارد. هورمون ها نیز بررسی می شوند تا وضعیت تیرویید و پرولاکتین و حتی چربی های بدن تری گلیسیرید و کلسترول و آنزیم های کبدی مشخص شود. در این مرحله از آزمایش ها وضعیت کلیه ها و فشار خون نیز باید مورد توجه قرار گیرند.

در ادامه این آزمایش ها یک تست پاپ اسمیر یا تست سرطان از دهانه رحم نیز الزامی است. ماموگرافی و دانسیتومتری (تراکم استخوان) در گروه تست های سلامتی هستند که به طور معمول در سن یائسگی باید انجام شوند، چه مریض قصد داشته باشد هورمون درمانی کند چه نخواهد، این غربال گری سلامت در این سن بهتر است که انجام شود.

آیا شروع هورمون درمانی ممکن است همراه با عوارضی برای بیمار باشد؟

ممکن است میزان حساسیت پستان ها افزایش یابد. وقتی خون رسانی به رحم و تخمدان ها تغییر می کند، هورمون هم روی خون رسانی اثر گذاشته و میزان حس زن نسبت به اندام خودش تغییر می کند. دقیقا مثل وقتی که می خواهد تخمک گذاری کند یا مثل وقتی که وسط سیکل قرار گرفته است، در سنین باروری، هورمون ها بالا و پایین می شوند و در نتیجه علایم یک زن تغییر می کند، اگر خانمی یائسه شده باشد و هورمون درمانی کند شبیه همان شرایط برایش تکرار می شود.

هورمون درمانی چه نتایج مثبت و قابل توجهی را برای زنان به همراه دارد؟

شروع سن یائسگی در زنان نامعلوم است و گاهی حتی در سنین سی سالگی اتفاق می افتد. این امر متاثر از ژن، شرایط خانوادگی و سابقه بیماری ها دارد. وزن، تعداد زایمان ها و نوع رژیم های دارویی در شروع سن یائسگی نیز بی تاثیر نیست.

به عبارتی محیط زندگی و سبک زندگی با شروع یائسگی ارتباط مستقیم دارد که با توجه به این شرایط، به طور معمول از حدود 48 تا 52 سالگی یائسگی اتفاق می افتد.

دو نکته خیلی مهم در سنین یائسگی و تاکید بر هورمون درمانی وجود دارد و اینکه شانس افزایش بیماری های قلبی و عروقی را کاهش می دهد. دیده شده زنانی که بعد از یائسگی استروژن استفاده کرده اند، پاکسازی لخته از داخل عروق کروناری اتفاق افتاده است.
در صورت عدم استفاده از هورمون در زنان، تا 60 سالگی شانس بروز بیماری عروق کروناری قلب تا دو برابر آقایان افزایش می یابد. مسئله دیگر گرگرفتگی در خانم های یائسه است.

گرگرفتگی به علت حملات تخلیه ای سیستم عصبی خودکار بدن اتفاق می افتد که باعث می شود پوست سر و صورت و قفسه سینه به صورت ناگهانی قرمز شود، افزایش ضربان قلب و احساس گرمای شدید از دیگر موضوعاتی است که خانم های یائسه را آزار می دهد. یکی از دلایلی که خانم ها در سنین یائسگی تصمیم به استفاده از هورمون می گیرند همین حملات شدید گرگرفتگی است که زندگی را برایشان سخت می کند.

موضوع دیگر برای استفاده از هورمون درمانی، تحلیل رفتن سیستم پوشاننده اوروژنیتال یا ادراری تناسلی است که منجر می شود خانم یائسه در مورد مقاربت دچار مشکل شوند. از آنجا که محیط واژن خشک شده و ترشحی ایجاد نمی شود، مشکلاتی را در امر مقاربت برای آنها به وجود می آورد. یک فایده دیگر هورمون درمانی، درمان و پیشگیری از سوزش و تکرر ادرار و عفونت ادراری است.

آیا هورمون درمانی در مقابله با بیماری آلزایمر هم تاثیری دارد؟

اثر مفید استروژن روی حافظه به خصوص حافظه کلامی تایید شده است. اگر خانمی در سنین یائسگی با یک آقای هم سن مقایسه شود، خانمی که هورمون درمانی نکرده است شانس ابتلا به آلزایمر در او ۳ برابر افزایش دارد و این باز از محاسن هورمون درمانی در این سن محسوب می شود.

در مورد پوکی استخوان چه طور، متاسفانه درصد پوکی استخوان زنان ایرانی بسیار بالا است؟

بله، موضوع مهم دیگر در هورمون درمانی جلوگیری از پوکی استخوان است. بسیاری از خانم ها در شرایطی یائسه می شوند که از میزان پوکی استخوان خود اطلاعات دقیقی ندارند. پوکی استخوان یک بیماری خاموش است و حتی در زنانی که لاغر هستند اما الکل و سیگار زیاد مصرف می کنند و سابقه روماتیسم مفصلی در آنها وجود داشته، در این حد افراد شانس بروز استئوپروز افزایش پیدا می کند.

هرچند استفاده از یک سری داروها مثل کورتون به مدت طولانی، استفاده از هورمون های تیروییدی یا داروهای ضدتشنج و داروهایی که برای رقیق شدن خون در برخی از موارد خاص استفاده می شود، شانس بروز به استئوپروز یا پوکی استخوان را افزایش می دهد.

آیا خانم هایی که هورمون درمانی می کنند، اگر یائسه شده باشند به خصوص در سنین زیر 50 سال امکان بارداری شان هست؟

البته که یائسه محسوب می شوند. زیرا تخمدان ها فاقد هرگونه فعالیتی هستند. در بررسی هورمونی نشان داده می شود که FSH و LH افزایش یافته است، یعنی هورمون درمانی باعث نمی شود که هورمون های تخمدانی که الان غیرفعال هستند، دوباره فعال شوند.

پس بارداری نیز ممکن است؟

دقیقا.

آیا ممکن است دوباره عادت ماهانه داشته باشند؟

بستگی به نوع استفاده از دوره های هورمون دارد. اگر به صورت قطعی یعنی مدتی استفاده کنند و سپس برای یک ماه قطع کرده و بعد دوباره استفاده کنند، به صورت دوره ای پریود می شوند. برای ما باز ارجح است مریض به صورت متناوب از آنها استفاده کند که رشد بی رویه داخل رحمی ایجاد نشود و خون ریزی نامنظم و غیر پیش بینی شده هم نداشته باشد.

استفاده دختران برای تنظیم دوره های پریود از قرص های پیش گیری از بارداری تا چه اندازه در ناباروری آنها در آینده تاثیرگذار است؟

همه دختران و زنان برای جلوگیری از سرطان رحم نیازمند داشتن دوره های پریود منظم هستند و این امر هیچ ربطی به ازدواج ندارد. بسیاری از مردم فکر می کنند اگر یک دختر 17- 18 ساله متاهل نباشد مصرف قرص ال دی یا اچ دی ممکن است که بچه دار شدن وی را به تعویق انداخته واو را در آینده با مشکل رو به رو کند، درحالی که چنین نیست. تاکید ما بر این است که این گروه از بیماران که پریودهای نامنظم دارند برای زنده ماندن تخمدان ها و رحم باید که دارو مصرف کنند.

این که رحم به امید خودش رها شود و بعد از گذشت ۳ یا ۴ ماه یکبار بخواهد ریزش کند، شانس سرطان داخل رحم بالا می رود. خیلی از قرص های ضدباروری و جلوگیری حتی از عفونت های داخل رحمی و لوله ها جلوگیری کرده اند و این یعنی کاهش عفونت ها و عوامل لوله ای نازایی.

یکی از موضوعات مهم در سلامت تن و روان زن، داشتن یک رابطه عاطفی و قوی زناشویی با همسرش است، بسیاری از زنان جامعه ما بعد از سن یائسگی به این رابطه یک طرفه نگاه کرده و گاه خود را بی نیاز از این امر می دانند، این نیاز تا چه اندازه روی سلامت روح و روان و جسمی و جنسی زنان تاثیر می گذارد؟

متاسفانه خیلی از خانم ها مخصوصا خانم های ایرانی احساس می کنند رابطه جنسی از یک سنی به بعد بخصوص در سنین یائسگی برایشان الزامی ندارند، به اعتقاد آنها چون باروری اتفاق نمی افتد پس نباید نزدیکی هم داشته باشند و از نزدیکی کردن کراهت دارند.

تحقیقات نشان می دهد نفس نزدیکی و هم آغوشی فواید مثبت زیادی برای زنان دارد، افزایش ضربان قلب که در فاز برانگیختگی جنسی اتفاق می افتد مثل فعالیت های ورزشی است، یعنی در این حد که به یک خانم برای سلامت قلبی و عروقی کمک می کند، مسئله دیگر در مورد زنانی است که بیماری های قلبی دارند، الزاما فعالیت های جنسی و نزدیکی ممنوع نیست، در حدی که آن خانم دچار درد قفسه سینه نشود و مشکلی برایش ایجاد نکند فعالیت جنسی کاملا آزاد است.

فایده دیگر این است که تماس جنسی و هم آغوشی باعث می شود که با کاهش فشار خون و میزان ضربان قلب، پاسخ به استرس ها بسیار بهتر شود و استرس های ناگهانی که به قلب و عروق وارد می شود در این افراد که فعالیت جنسی داشتند نسبت به افرادی که فعالیت جنسی ندارند خیلی راحت تر و بهتر تحمل می شود.

یک مسئله دیگر این که اولین سطح دفاعی بدن در مورد میکروب ها و ویروس ها و کلا ارگانیزم هایی که وارد بدن می شود ایمونوگلوبین A است در مورد آن هایی که 1 تا 2 برابر در هفته فعالیت جنسی داشتند دیده شده است که سطح ایمونوگلوبین A 30 درصد افزایش داشته است و همین سطح ایمونوگلوبین A باعث می شود که مقاومت بدن بالا رود.

در افرادی که فعالیت جنسی کمتری داشته یا اصلا نداشتند به وضوح شانس سکته قلبی و زخم معده در این افراد بالاتر است. بهبود عملکرد خواب از دیگر نکات مثبت این رابطه است که با آزاد شدن هورمون اکسی توسین باعث می شود که شرایط خواب این فرد بهبود پیدا کند.

همچنین فعالیت جنسی باعث آزادشدن هورمون های کاهش دهنده درد می شود که این هورمون های کاهش دهنده درد در کاهش دردهای آرتریتی و سردردها کمک کننده های خوبی هستند. از دیگر نکات مثبت می توان به انقباض عضلات کف لگن در فعالیت جنسی اشاره کرد که منجر به کنترل و یا اختیارادراری می شود و از درجات بی اختیاری ادرار در این زمان می کاهد. با توجه به نکات ذکر شده، تامین سلامت عمومی زن از طریق نزدیکی بسیار امکان پذیر است و این فقط یک وظیفه زناشویی نیست.