بالاخره پیش فعالی خوب است یا بد؟

مجله شهرزاد : هرکس که خودش بچه‌ دارد یا با بچه‌های اطرافیان در ارتباط است حتما بحث داغ بیش فعالی را از زبان والدین شنیده است. امروز باب شده که اگر کودکی زیاد شیطنت کرد بگویند بچه فلانی هم بیش‌فعال است. آیا واقعا درصد بیش‌فعالی در نسل فردا زیاد شده یا این لقبی است که مردم از لبریزی کاسه صبرشان به کودکان می‌دهند؟ الکساندر کریشتون در سال ۱۷۹۸ برای اولین بار از این مشکل در منابع علمی نوشت و تا همین امروز هنوز حرف‌های ضد و نقیضی درباره این اختلال می‌شنویم. در ادامه نظرات دکتر لکستانی را می‌خوانید.


اگر کودکی بیشتر از ۶ شناسه بیش‌فعالی را طی ۶ ماه از خود نشان دهد برای او تشخيص بیش فعالی مي‌دهند. در حقیقت هیچ آزمون یا آزمایش به‌خصوصی برای تشخیص بیش‌فعالی وجود ندارد. پزشک برای تشخیص این اختلال باید شرح رفتار کودک را از والدین، اولیای مدرسه یا مهد و دیگر افراد مرتبط با او بخواهد.

• تکانش‌گری: این یعنی رفتار بدون فکر کودک
• تحرک دائم
• بی‌قراری و پیچ‌و‌تاب خوردن
• حواس‌پرتی
• انجام کارهای خطرناک بدون توجه به پیامد‌ها
• بی‌توجهی و گوش نکردن به صحبت بزرگ‌تر‌ها
• پیروی نکردن از فرمان بزرگتر‌ها
• اختلال در تکلم و خواندن و نوشتن
• همیشه صحبت کردن بیش‌از حد
• مشکلات خلقی
• مصدومیت و تصادف بیش از حد معمول
• پریدن وسط صحبت دیگران و ایجاد مزاحمت برای ديگران
• خود آزاری مثلا کندن مو، ناخن یا مژه و...
• پریشان شدن آسان
• مشکلات اجتماعی مثل گوشه‌گیری، پرخاش و...
• ناسازگاری با شرایط جدید
• تمام نکردن وظایف و کارهای سپرده شده به كودك
• نشان دادن دائم این مشکلات رفتاری حتی در خواب
  

البته باید دانست که برخی رفتارهای بچه‌های عادی، مشابه رفتار بچه‌های بیش‌فعال است و برای آن‌ها نمی‌توان تشخیص بیش‌فعالی داد. علت چنین رفتارهایی را باید در موارد زیر جست‌وجو كرد:

• تغییر ناگهانی در زندگی کودک از جمله متارکه والدین، مرگ یکی از نزدیکان یا جابه‌جایی او به نقطه‌ای دور

• تشنجی که به کودک دست داده و والدین از آن مطلع نشده‌اند.

• اضطراب

• افسردگی

• بیماری‌های اخلال‌گر عملکرد مغزی

نوع ترکیبی (بی‌توجهی/بیش‌فعالی/تکانشی): کودکان با این نوع ADHD ۳ نشانه این اختلال را از خود نشان می‌دهند. نمی‌توانند کارهای‌شان را تمام کنند، همیشه آشفته و حواس‌پرت هستند و در زمینه تحصیلی هم مشکل دارند. این دسته از سایر انواع ADHD شایع‌تر است.

نوع پرتحرک/ تکانشگری: کودکان این دو نشانه را بروز می‌دهند اما معمولا توجه خوبی دارند. نوع دوم بیشتر در پسربچه‌ها دیده می‌شود. این بچه‌ها مرتب به کارهای خطرناک دست می‌زنند مثلا از دیوار، کمد، مبل و... بالامی‌روند، مرتب در حال دویدن و بالا و پایین پریدن هستند، پرحرفند، حرکت‌های بی‌جا و نامناسب دارند، رفتارهای خشن نشان می‌دهند، پرخاشگرند، دست‌های‌شان را خیلی تکان می‌دهند، دائما می‌خواهند با رفتار و اعمال خود جلب توجه کنند و در جای خود آرام نمی‌نشینند.

نوع بی‌توجه ADD: این کودکان بیش‌فعال نیستند و خانه، مهد یا مدرسه را روی سرشان نمی‌گذارند. به ‌همین دلیل ممکن است علائم مشکل آن‌ها هيچ‌وقت تشخیص داده نشود. بچه‌های این دسته توجه کافی ندارند، نمی‌توانند تمرکز و دقت مطلوب را بر امور خود داشته باشند، به جزییات دقیق نمی‌شوند، مرتب وسایل خود را گم‌ می‌کنند، به صحبت معلم با دقت گوش نمی‌دهند و باید بگویم که این نوع در دختران شایع‌تر از پسران است.

• یک برنامه‌ريزي منظم برای روزهای کودک: مثلا بیدار شدن، بازی کردن، غذا خوردن، مطالعه و تماشای تلویزیون و تشویق کودک به نظم و پیروی از برنامه

• مراقبت از رفتار کودک در جمع
• تشویق کودک به رفتارهای خوبی که قبلا تجربه کرده و استفاده از روش جایزه دادن
• به‌کار گیری زبان خوش و رفتار مناسب به جای تنبیه
• آموزش مقررات خانه و مدرسه با زبان خوش
• افزایش دانش خود درباره این اختلال و روش‌های تربیتی و درمانی آن
• به خاطر سپردن این‌که کودک این رفتار‌ها را برای لجبازی با شما نشان نمی‌دهد.
• تعریف مقررات کوچک و پاداش و جریمه‌های معقول برای آن‌ها
• در ارتباط نزدیک بودن با اولیای مهد یا مدرسه
• ابراز علاقه خود به فرزند برای تقویت اعتماد به نفس در او.
  

علت بیش‌فعالی بیولوژیک است یا تربیتی؟

هنوز عوامل اجتماعی، محیطی و تربیتی زندگی کودک در ایجاد این اختلال مقصر دانسته نشده‌اند و بیش فعالی را باید ناشی از عوامل بیولوژیک دانست. با وجود این به نظر می‌رسد مصرف سیگار در دوران بارداری، تصادف و صدمات مغزی، گذراندن وقت زیاد با تلویزیون و کامپیو‌تر، مصرف زیاد شکر و ادویه، رژیم غذایی کم‌پروتئین، اختلالات تیروئیدی و کمبود ریزمغذی‌ها در بروز این علائم موثر باشند. لازم به ذکر است سابقه فامیلی ابتلا به این اختلال احتمال ابتلای فرزند به آن را افزایش می‌دهد.

برای تشخیص بیش‌فعالی چه می‌کنید؟

تشخیص این اختلال در سنین ۴ تا ۱۸ سال ممکن است اما معمولا تشخیص بیش‌فعالی در کودکان زیر ۵ سال کار بسیار مشکلی است زیرا کودکان یا بهتر بگویيم خردسالان در این سنین به ‌سرعت تغییر می‌کنند و نمی‌توان رفتاری را که نشان می‌دهند ثابت دانست. از سوي ديگر بیشتر بچه‌های با این‌ سن‌و سال در موقعیت‌های گوناگون روزمره علائم این اختلال را نشان می‌دهند!

برای تشخیص بیش‌فعالی به زمان و بررسی دقیق سابقه پزشکی کودک نیاز است. پزشک باید در مورد نشانه‌ها و زمان‌ شروع‌شان از والدین کودک اطلاعات دقیق بگیرد. پزشک برای تشخیص این اختلال باید بداند که علائم کودک چه تاثیری بر زندگی روزمره او و خانواده‌اش گذاشته‌اند. در ضمن ممکن است بسته به شرایط کودک آزمایش‌ها و معاینات دیگری توسط متخصصان دیگر انجام شود.

بیش‌فعالی در دختران شایع‌تر است یا پسران؟

۳ تا ۵ درصد بچه‌های مدرسه‌ای درگیر این مشکل هستند و پسران ۳ برابر دختران گرفتار بیش‌فعالی می‌شوند. دیده شده که فرزند اول بودن، بیش فعال بودن والدین و اعتیاد والدین در ابتلای کودک به این اختلال موثرند.

آیا بیش‌فعالی قابل پیشگیری است؟

توجه مادر باردار به اصول سلامت در پیشگیری از این اختلال نقش بسزایی دارد. رعایت رژیم‌های غذایی سالم و مراجعه منظم به پزشک متخصص توصیه ما به شما مادران باردار است. پرهیز از سیگار کشیدن و استعمال مواد مخدر هم در پیشگیری از بیش‌فعالی موثر شناخته شده است. تحقيقات نشان داده‌اند مادرانی که در دوران باداری سیگار می‌کشند با احتمال دوبرابر صاحب فرزندان مبتلا به اختلال بیش‌فعالی می‌شوند.

گفته می‌شود مصرف قند و ادویه زیاد نشانه‌های بیش‌فعالی را تشدید می‌کند. علت این پدیده را می‌توان در اثر این مواد بر جریان قند خون دانست. بنابراین بهتر است از‌‌ همان ابتدا تعادل را در رژیم غذایی فرزندتان رعایت کنید.

یکی از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری از این اختلال برقراری نظم و قانون در زندگی روزمره کودک است یعنی به او یاد بدهیم که چه موقع باید از خواب بیدار شود، بازی کند، غذا و میان وعده را چه موقع بخورد، چقدر اجازه تماشای تلویزیون دارد و... می‌توانید این فعالیت‌ها را در قالب اشکال و طرح‌های ساده روی کاغذ بکشید و به دیوار اتاق یا آشپزخانه بزنید و از فرزندتان بخواهید که هر کدام را ردیف به ردیف انجام دهد.


مهم‌ترین نکته در درمان اختلال بیش‌فعالی تشخیص به موقع آن است. متخصص برای درمان رفتارهای فرد و افکار تشدیدگر رفتارهای بیمارش را مدنظر قرار می‌دهد و به مراجع خود می‌آموزد برای مواجهه با شرایط خود چطور واکنش‌های خود را مهار کند و جسم و ذهنش را در یک راستا قرار دهد. به غیر از رفتار درمانی و روان درمانی بنا به نظر متخصص ممکن است از داروهایی هم استفاده شود. این دارو‌ها عوارضي مانند کاهش اشتها، بی‌خوابی و اضطراب به همراه دارند.


ورزش کردن سبب ترشح مواد شیمیایی و انتقال دهنده‌های عصبی از مغز می‌شود. یکی از این مواد دوپامین است که باعث افزايش توجه مي‌شود. از سوي ديگر ورزش سبب افزایش جریان خون و بهبود تفکر، برنامه‌ریزی و مدیریت رفتار و احساس می‌شود. حین ورزش عروق بدن گشاد شده و قدرت تفکر به دلیل افزایش و بهبود جریان خون بهبود می‌یابد. بنابراین خوب است که فرزندتان در ساعت مشخصی از روز به طور منظم ورزش کند.


بسته به درجه مهارت تکلم در کودک بیش‌فعالی می‌تواند در میزان مهارت شنیداری، خلق‌وخو، توجه انتخابی و جهت‌یابی او اثرگذار باشد. والدین این کودکان باید به میزان خواب فرزند خود توجه ویژه‌ای داشته باشند زیرا مشکلات خواب کودک با ابتلای او به این اختلال ارتباط دارند زیرا کمبود خواب، توجه و توان حافظه را کاهش می‌دهد. یادتان باشد که نوپایان ۱۲ تا ۱۸ ماهه باید بتوانند ۲۰ کلمه را بفهمند یا بگویند. بچه‌های ۲ ساله باید حدود ۲۰۰ کلمه را بفهمند و در سن ۲تا۳ سال دایره لغات کودک به بالای ۹۰۰ عدد می‌رسد و نوپا می‌تواند تا ۳۰۰ کلمه را به زبان بیاورد. البته اين تعداد برای تمام بچه‌ها یکسان نیست و از آنجا که پسر‌ها دیر‌تر از دختر‌ها به حرف می‌افتند می‌توان گفت که پسر‌ها از دختر‌ها بیش‌فعال‌ترند.


با پاسخ به پرسش‌های زیر اطلاعات سودمندی را راجع به بیش فعالی کسب می‌کنید

۱.ADHD یک ناتوانی یادگیری است
a. صحیح
b. غلط

۲. برای کمک به آماده شدن و رفتن کودک بیش‌فعال به مهد بهتر است:
a. اشکال و یادداشت‌های کوچک را جلوی چشم‌های او قرار دهیم.
b. برای او فهرست وظایف تهیه کنیم.
c. خودمان کار‌هایش را انجام دهیم.

۳. بچه‌های بیش‌فعال باید در مهد رژیم غذایی مخصوص داشته باشند.
a. صحیح
b. غلط

۴. ADHD واقعا یک اختلال نیست پزشکان آن را بزرگ می‌کنند.
a. صحیح
b. غلط

۵. ADHD ناشی از ضعف تربیتی و مراقبتی والدین است.
a. صحیح
b. غلط

۶. تک‌فرزندتان عموما بیش‌فعال است.
a. صحیح
b. غلط

۷. لکنت داشتن از علائم بیش فعالی است.
a. صحیح
b. غلط

۸. بیش‌فعالی‌‌ همان ADHD است.
a. صحیح
b. غلط

۹. ADHD خود به خود در بزرگسالی درمان می‌شود.
a. صحیح
b. غلط

۱۰. اگر تمرکز کافی دارد بیش‌فعال محسوب نمی‌شود.
a. صحیح
b. غلط


۱. b.

ADHD یک اختلال تکامل است و بچه‌های درگیر آن معمولا ضریب هوشی معمولی یا حتی بالاتر دارند. گروهی از بچه‌های بیش‌فعال مشکلاتی در یادگیری دارند که باید در مورد آن‌ها با متخصص مشورت کرد.


۲. a. اگر هنگام آماده شدن فرزندتان خود شما هم عجله داشته باشید خانه‌تان در وضعیت بدی به سر خواهد برد! پس خونسردی خود را حفظ کنید. بهتر است با فلش، کاغذ رنگی و عکس وظایف روزانه‌ فرزندتان را به او یادآوری کنید. نشانه‌ها باید ساده و گویا باشند. می‌توانید از زنگ‌های هشدار هم کمک بگیرید. می‌توانید چنین فهرستی را هم برای ساعات مهد یا مدرسه او حاضر کنید.

۳. b. این رویه باعث می‌شود کودک فکر کند با بقیه فرق دارد و از این‌که همه بچه‌ها هرچه دل‌شان می‌خواهد می‌خورند و او باید فقط چند نوع غذا را بخورد، حس خوبی پیدا نمی‌کند. پس توصیه‌های تغذیه‌ای گفته شده را با زور اجرا نکنید.

۴. b. اگرچه هنوز آزمون مشخصی برای تشخیص این مشکل ارائه نشده اما تمامی جوامع علائم مرتبط با این مشکل را به عنوان یک اختلال می‌شناسند که ناشی از زنجیره‌ رفتارهاست

۵. b. هیچ تحقیقی بی‌تجربگی والدین را در تربیت فرزند خود عامل ایجاد این اختلال نمی‌داند اگرچه تربیت صحیح در بهبود علائم بیش‌فعالی تاثیر چشمگیر دارند.

۶. b.
۷. b.
۸. b. بیش فعالی یکی از انواع ADHD است.

۹. b

۱۰. b. کودکانی که نمی‌توانند امور خود را سازماندهی کنند یا به پایان برسانند هم بیش‌فعال شناخته می‌شوند.یک اختلال تکامل است و بچه‌های درگیر آن معمولا ضریب هوشی معمولی یا حتی بالاتر دارند. گروهی از بچه‌های بیش‌فعال مشکلاتی در یادگیری دارند که باید در مورد آن‌ها با متخصص مشورت کرد.

۲. a. اگر هنگام آماده شدن فرزندتان خود شما هم عجله داشته باشید خانه‌تان در وضعیت بدی به سر خواهد برد! پس خونسردی خود را حفظ کنید. بهتر است با فلش، کاغذ رنگی و عکس وظایف روزانه‌ فرزندتان را به او یادآوری کنید. نشانه‌ها باید ساده و گویا باشند. می‌توانید از زنگ‌های هشدار هم کمک بگیرید. می‌توانید چنین فهرستی را هم برای ساعات مهد یا مدرسه او حاضر کنید.

۳. b. این رویه باعث می‌شود کودک فکر کند با بقیه فرق دارد و از این‌که همه بچه‌ها هرچه دل‌شان می‌خواهد می‌خورند و او باید فقط چند نوع غذا را بخورد، حس خوبی پیدا نمی‌کند. پس توصیه‌های تغذیه‌ای گفته شده را با زور اجرا نکنید.

۴. b. اگرچه هنوز آزمون مشخصی برای تشخیص این مشکل ارائه نشده اما تمامی جوامع علائم مرتبط با این مشکل را به عنوان یک اختلال می‌شناسند که ناشی از زنجیره‌ رفتارهاست

۵. b. هیچ تحقیقی بی‌تجربگی والدین را در تربیت فرزند خود عامل ایجاد این اختلال نمی‌داند اگرچه تربیت صحیح در بهبود علائم بیش‌فعالی تاثیر چشمگیر دارند.

۶. b.
۷. b.
۸. b. بیش فعالی یکی از انواع ADHD است.

۹. b

۱۰. b. کودکانی که نمی‌توانند امور خود را سازماندهی کنند یا به پایان برسانند هم بیش‌فعال شناخته می‌شوند.