کلاستروفوبیا، بیماری عجیب ترانه علیدوستی

هفته نامه سلامت - دکتر حامد محمدی کنگرانی*: بسیاری از چهره های سرشناس در گوشه و کنار دنیا به اختلالات جسمی و روان پزشکی مبتلا هستند. صحبت کردن در مورد این مسایل در افزایش اطلاعات عمومی جامعه بسیار موثر است. چندی پیش، این اتفاق در جامعه ما در مورد ام اس افتاد و گروهی از بازیگران مبتلا در رابطه با ابتلایشان به این بیماری دستگاه عصبی صحبت کردند تا میزان اطلاعات مردم را افزایش دهند و عموم را نسبت به آن و نیازهای افراد مبتلا حساس کنند.

بیماری های جسمی انگ زیادی ندارند اما در مرود اختلالات روان پزشکی این گونه نیست. به همین دلیل افراد مبتلا معمولا آن را پنهان می کنند. اینکه ترانه علیدوستی به عنوان یک سوپراستار در مورد اختلال روان پزشکی خود در توییتر صحبت کرده، قدم بزرگی است برای از بین بردن انگ و باورهای نادرستی که در مورد اختلالات روان پزشکی در جامعه وجود دارد. از طریق این مطلب ضمن تشکر از این هنرپیشه ارزنده کشورمان به دلیل برداشتن این قدم و توضیح این اختلال، در مورد آن بیشتر توضیح می دهم تا با کلاستروفوبیا و حمله پانیک آشنا شوید.


کلاستروفوبیا یا تنگناهراسی چیست؟

آنچه به دنبال فوبیا نگران کننده است، شدت اضطرابی است که ایجاد می شود. در موارد شدید تنگناهراسی، فرد دچار اختلال یا حمله پانیک (هول) می شود. حمله پانیک، نوعی اختلال روان پزشکی همراه با فوبیا و درواقع، شدیدترین نوع اضطراب است که بسیار ناتوان کننده است و بین ۱۵ دقیقه تا ۲ ساعت طول می کشد.

به دنبال حمله پانیک فرد دچرا تپش قلب شدید می شود و حس می کند قلبش رد حال ایستادن است و به کمک نیاز دارد. حمله پانیک، بدترین تجربه ای است که فرد می تواند داشته باشد و شبیه رویارویی با مرگ است. در تنگناهراسی یا کلاستروفوبیا وقتی فرد در موقعیتی نامناسب برای مدت طولانی قرار می گیرد مثل اتفاقی که برای ترانه علیدوستی افتاد، احتمال بروز حمله پانیک بسیار بالاست.

در این شرایط فرد گمان می کند نجاتی برای او وجود ندارد زیرا محیط از همه طرف بسته است. حتی فرد اصلا به این موضوع توجه نمی کند که آدم هایی در محیط هستند که می توانند به او کمک کنند.

فوبیا یا هراس چیست؟

فوبیا یا هراس شدید، نوعی اختلال روان پزشکی است که در گروه اختلالات اضطرابی قرار می گرد و به این معنی است که فرد مبتلا از موضوع یا موقعیتی به شدت دچار اضطراب و ترس می شود که این هراس به طور غیرعادی بیشتر از آن چیزی است که آن موقعیت یا شیء خاص می تواند به بار آورد و با زمینه فرهنگی و اجتماعی فرد تناسب ندارد. (به این موقعیت که اضطراب را فرا می خواند، محرک هراس می گویند).


این مساله خاص می تواند گربه، سگ، خون، ارتفاع، صاعقه، تاریکی، مکان های بسته و... باشد. فرد مبتلا به فوبیا در کل زندگی عادی و طبیعی ای دارد اما هنگام مواجهه با حیوان یا قرار گرفتن در مکان یا موقعیتی که نسبت به آن فوبیا دارد؛ دچار علائم اضطرابی شدیدی می شود به طوری که عملکرد طبیعی او دچار اختلال خواهدشد. حتی لازم نیست موقعیت واقعا ایجاد شود. فرد مبتلا به فوبیا گاهی حتی از فکرکردن به موضوعی که از آن هراس دارد هم ممکن است دچار اضطراب شود.

این نوع اختلال روان پزشکی گاهی زندگی فرد را واقعا مختل می کند و گاهی بسیار آزاردهنده است. مثلا افرادی که از مکان بسته ترس دارند، اگر شغلشان در طبقه پنجم یا ششم یک ساختمان باشد، ممکن است هرگز سوار آسانسور نشوند و همیشه از پله ها رفت و آمد کنند.

فوبیا را چطور درمان کنیم؟

فوبیا جزو اختلالاتر وان پزشکی محسوب می شود و درمان اصلی آن رفتاردرمانی کنار روان درمان است. روشی که بیشتر به کار می رود، «مواجهه و جلوگیری از پاسخ» است. در این روش فرد را با عاملی که باعث فوبیا می شود به صورت تدریجی و مصنوعی مواجه و تلاش می کنند از بروز پاسخ اضطرابی در او پیشگیری کنند. این کار باید کنترل شده باشد. در غیر این صورت عامل حمله پانیک در فرد است.

درمان فوبیا ممکن است چند ماه طول بکشد و آموزش هایی به فرد داده می شود تا بتواند در این مدت خود را در صورت مواجهه با موقعیت های ناخوشایند کنترل کند. اوایل درمان نیز از دارودرمانی استفاده می شود تا از برزو حملات اضطرابی شدید پیشگیری شود. اظهار هیجان و بیان حالات همراه با تنفس عمیق و حرکات ریلکسیشن باعث کاهش احتمال حمله پانیک در بیماران می شود. ترانه علیدوستی نیز زمانی که در دالانی در فرودگاه دچار این حمله شد، تلاش کرد با بیان احساسات و کمک گرفتن از اطرافیان برای خارج شدن از محیط از بروز حمله پانیک جلوگیری کند.


کلاستروفوبیا چقدر شیوع دارد؟

از نظر آماری، فوبیا یا هراس، شایع ترین اختلال روان پزشکی است و درخانم ها ۲ برابر آقایان است. ۱۵ درصد خانم ها و ۸-۷ درصد آقایان دچار هراس یا فوبیا هستند. میزان شیوع در کودکان حدود ۵ درصد و در نوجوانان ۱۳ تا ۱۷ ساله نزدیک به ۱۶ درصد است.

این آمار به کشور خاصی ارتباط ندارد و در جهان مصداق دارد. کلاستروفوبیا یا تنگناهراسی نیز نسبت به سایر فوبیاها شایع تر است. دلیل این نوع فوبیا زیاد بودن موقعیت های مرتبط با آن در زندگی عادی است. فرد مبتلا به این فوبیا توانایی ورود به مترو، اتوبوس، آسانسور، ام آر آی، حمام و حتی اتاق های کوچک (چه فردی در آن باشد، چه نباشد) را ندارد و ورود به این فضاها موجب بروز اضطراب شدید در این افراد می شود.

وقتی فرد دچار کلاستروفوبیا می شود، چگونه می توان به او کمک کرد؟

بیرون آوردن فرد از شرایط محرک، بهترین درمان در فاز حاد است. مثلا در لحظه ای که فرد در مکان بسته ای دچار ترس شدید می شود بیرون آوردن او از محل شلوغی موثرترین اقدام است. اطرافیان باید توجه داشته باشند که در فاز حاد تجمع در اطراف فرد، تشدیدکننده علائم است.


چرا دچار فوبیا می شویم؟

در مورد نحوه ایجاد فوبیا نظریه های مختلفی وجود دارد. مجموعه ای از عوامل محیطی (مثل محافظت افراطی والدین، از دست دادن والدین یا جدایی از آنها، بدرفتاری جسمی یا در مواردی رویارویی آسیب رسان با موقعیتی هراسناک) و ژنتیکی و مزاجی (مثل هیجان پذیری منفی) می تواند باعث بروز فوبیا شود.

چند نکته تکمیلی درباره فوبیا

• درست است که در کل فوبیا در خانم ها شایع تر است اما این مساله به نوع فوبیا هم بستگی دارد. به این معنی که هراس از حیوانات، بالایی طبیعی و هراس های موقعیتی در خانم ها شایع تر اما هراس از خون، تزریق و جراحت در ۲ جنس برابر است.

• هراس در اکثر موارد در کودکی و قبل از ۱۰ سالگی شروع می شود. سن متوسط شروع آن بین ۷ تا ۱۱ سالگی است.

• هراس های موقعیتی مثل هراس از آسانسور، هواپیما و فضای بسته اغلب نسبت به هراس از حیوانات، خون و جراحت، در سن بالاتری ایجاد می شوند.

• واکنش جسمانی فرد به هراس، به نوع فوبیای او بستگی دارد. به این معنا که افرادی که از حیوانات یا موقعیت های خاص هراس دارند، هنگام مواجهه، دچار برانگیختگی سیستم سمپاتیک می شوند و با افزایش ضربان قلب و فشار خون واکنش نشان می دهند اما در افرادی که فوبیای خون و جراحت دارند، بدن دقیقا برعکس واکنش نشان می دهد و دچار غش یا واکنش نزدیک به غش می شود که به دنبال کاهش فشار خون و ضربان قلب ایجاد می شود.


• هنگامی که می خواهیم تشخیص هراس را برای کودکی مطرح کنیم، حتما باید به سن رشدی او و اینکه آن ترس برای آن سن طبیعی تلقی می شود یا نه و میزان تاثیری که بر عملکرد او دارد و مدت تداوم ترس و اضطراب توجه کرد.

• در کودکان ممکن است به جای علائم روتین اضطراب، هنگام هراس با علائمی مثل قشقرق راه انداختن، گریه، میخکوب شدن و چسبیدن به دیگران مواجه شویم.

• یکی از ملاک های تشخیصی فوبیا این است که فرد در مواجهه با شی یا موقعیت خاصی که نسبت به آن هراس دارد، هر بار به همان شدت واکنش نشان دهد و این موضوع حداقل ۶ ماه پیدا کند.

*روان پزشک و مشاور خانواده و عضو کمیته رسانه و کمیته آموزش انجمن روان پزشکان