آنچه باید درباره آبسه دندانی بدانید

هفته نامه سلامت - دکتر علی مرسلی*: گاهی برخی از مراجعان دندانپزشکی اظهار می کنند که دندان شان آبسه کرده است اما دندانپزشک پس از معاینه متوجه می شود که مشکل بیمارش آبسه نیست. در واقع، بیشتر مراجعان دندانپزی هر نوع تورمی را که داخل دهان خود احساس کنند، آبسه می نامند. حتی بیماران به اشتباه تورم التهابی را که بعد از عصب کشی، جراحی دندان و لثه یا کشیدن دندان ایجاد می شود نیز آبسه می نامند. در این مطلب به آبسه دندان، علل ایجاد و راه های درمان آن می پردازیم.

آبسه چیست؟

به هر نوع تجمع چرک و عفونت که با بافت بدن محصور شده باشد، آبسه می گویند. علت آبسه های دندانی معمولا عفونت یک دندان یا یک ناحیه عفونی با دندان قبلی عفونی است. بنابراین علت آبسه عفونت است ولی به این معنی نیست که عامل عفونت هم داخل آبسه باشد. عامل آبسه های دندانی اغلب خارج از آبسه است و بیشتر آنها باکتری ها هستند.

علت آبسه دندانی چیست؟

علت اصلی آبسه های دندانی، پوسیدگی دندان هاست؛ یعنی میکروب ها را باید علت اصلی آبسه ها دانست. معمولا در تمام آبسه ها منشأ مشکل به دندان ها برمی گردد. در بیشتر موارد هم منشأ آبسه، ریشه دندان هاست.
بنابراین با درمان دندان یا کشیدن دندان و حذف علت آبسه هم درمان می شود.

بیماری های لثه، ضربه ها و صدمات وارد شده به دندان، کشیدن دندان و جراحی ایمپلنت هم می تواند آبسه در دهان ایجاد کند که با توجه به علت آبسه، هر کدام ممکن است درمان های خاص خود را داشته باشند.
ممکن است بپرسید که آیا وقتی آبسه داریم، نمی توانیم دندان مان را درمان کنیم و باید منتظر باشیم که آبسه از بین برود؟

گفتیم که منشأ آبسه دندان تقریبا در تمام موارد، عفونت دندان است، بنابراین تا زمانی که دندان درمان نشود، آبسه هم درمان قطعی نخواهد شد ولی گاهی وجود خود آبسه یا خطرات و علائمی که ایجاد می کند (مانند تب) باعث می شود رفع این علائم در اولویت دندانپزشک قرار بگیرد. به علاوه گاهی بی حسی دندان و کنترل درمان با وجود تورم آبسه دشوار است.

از این رو، گاهی ممکن است تجویز آنتی بیوتیک، قبل، همزمان یا بعد از درمان انجام بگیرد ولی در افراد با سطح ایمنی عادی و نبود علائمی مانند تب، بی حالی و ... به ندرت ممکن است نیاز به تجویز آنتی بیوتیک باشد و درمان های قطعی دندانپزشکی برای درمان کفایت می کند. بنابراین درمان قطعی آبسه دندانی، درمان دندانپزشکی است و نه استفاده از دارو.

آبسه می تواند خطرناک باشد؟

آبسه دندانی در نوع خود در آغاز خطر جایی ندارد ولی می تواند به یک خطر تبدیل شود و حتی سلامت شما را تهدید کند. آبسه دندانی چند سرنوشت می تواند داشته باشد. در یک حالت وقتی آبسه به فضاهای فک و صورت شما گسترش پیدا کند، حتی می تواند تنفس را مختل کند. در حالت خطرناک دیگر، گسترش آبسه در فضاها می تواند به ترومبوز سینوس کاورنوس و حتی مرگ منجر شود. در حالت های دیگر گسترش عفونت متعاقب آبسه می تواند به عفونت در خون (سپتی سمی)، مننژیت و ... منجر شود.

آبسه دندانی از جمله مواردی است که ممکن است اورژانس بستری شدن در بیمارستان برای بیمار ایجاد کند اما تمام این موارد خطرناکی که اشاره شد، در موارد بسیار پیشرفته عفونت های دندانی هم بسیار نادر است و در افراد با سیستم ایمنی طبیعی به ندرت ممکن است مشاهده شود. بنابراین با وجود اینکه باید حتما در صورت بروز آبسه دندانی، در اسرع وقت اقدام به درمان کنید، از بابت خطرات جانی نگران نباشید.

آبسه ها ممکن است حاد باشند و درد زیادی ایجاد کنند. از طرف دیگر، آبسه می تواند مسیری مزمن را طی کند. به این صورت که چرک محصور شده در استخوان، مسیری رو به خارج شدن پیدا می کند. خروج این مسیر می تواند روی پوست صورت یا داخل دهان باشد و خود را به صورت جوشی که از آن چرک خارج می شود نشان دهد. به این مسیر خروج چرک در اصطلاح عمومی مسیر سینوس می گویند (هر چند اصطلاح علمی دقیقی نیست). در شرایط وجود مسیر تخلیه، اغلب برخلاف آبسه های حاد، درد زیادی وجود ندارد.

تفاوت کیست و آبسه چیست؟

بسیاری از بیماران تفاوت کیست و آبسه را نمی دانند و آنها را با هم اشتباه می گیرند. از طرف دیگر، بسیاری از دندانپزشکان هم از توضیح واضح تفاوت طبقه بندی کیست و آبسه و ارتباط این دو با هم خودداری می کنند. بیماران همیشه این سوال را دارند که آیا کیست و آبسه یکی هستند و اگر نه، آیا آبسه می تواند منجر به کیست شود یا نه؟

کیست و آبسه هر دو توده ای از بافت خوش خیم هستند که با مایع یا چرک پر شده اند اما کیست و آبسه 2 مقوله کاملا جدا از هم هستند.

آبسه یک تعرف کلینیکی دارد که به تورم، وجود چرک و علت عفونی وابسته است اما کیست تعریف کلینیکی مشخص ندارد و یک یافته میکروسکوپی محسوب می شود. یعنی دندانپزشک با معاینه، مشاهده و حتی عکس های رادیوگرافی معمول، قطعیتی در مورد وجود کیست مطرح نمی کند بلکه پاتولوژیست بعد از خارج کردن و زیر میکروسکوپ قرار دادن آن در موردش اظهارنظر می کند.

کیست ها برخلاف آبسه ها شایع نیستند ولی متاسفانه بیماران و حتی دندانپزشکان به اشتباه عبارت «کیست دندانی» را زیاد استفاده می کنند در حالی که بیشتر مواقعی که اصطلاح کیست استفاده می شود، کیست واقعی وجود ندارد!

آبسه ها می توانند منجر به ایجاد کیست شوند ولی باز هم این قضیه شایع نیست.

آبسه چطور درمان می شود؟

درمان اصلی آبسه دندانی، رفع علت آبسه است. آبسه بر اثر عفونت یک (یا چند) دندان ایجاد می شود. با درمان کانال های ریشه دندان یا خارج کردن دندان، عفونت دندان درمان خواهد شد. کنار درمان دندان، درمان های کمکی هم در مواردی ممکن است در نظر گرفته شود؛ مانند درناژ آبسه (ایجاد مسیری رو به بیرون که چرک آبسه خارج شود) یا استفاده از آنتی بیوتیک ها با توجه به نیاز و تشخیص دندانپزشک.

آیا تورم و درد بعد از عصب کشی آبسه عفونی است؟

بعد از عصب کشی ممکن است تورم و درد شدیدی داشته باشید. حالتی مانند آبسه های عفونی که بیماران را نگران می کند که نکند دچار عفونت خطرناکی شده اند. این تورم ها در بیشتر موارد علت التهابی دارند و نه عفونی. نگرانی در مورد آنها بی مورد است چون علت عفوت (دندان) درمان شده است. اگر بعد از درمان عصب کشی با تورم و درد غیر منتشر بدون تب، بی حالی و علائمی مانند سرماخوردگی مواجه شدید، آبسه عفونی وجود ندارد و نباید در مورد خطرات آبسه نگران باشید.

* متخصص درمان ریشه