شیر خشک برای کدام بچه ها واجب است؟

برترین ها: تصویر مادرانی که کلافه وارد آشپزخانه می‌شوند و زیر لب غر می‌زنند و شیشه شیر را با شیرخشک و آب‌ جوش پر می‌کنند، از تکراری‌ترین صحنه‌ها در خانواده‌هایی است که به تازگی صاحب نوزاد یا شیرخوار شده‌اند. عده‌ای از حاضران هم شاید سری به تاسف تکان بدهند چراکه بعضی از قدیمی‌ها، شیرخشک دادن را نشانه کم‌تحملی مادر و نوعی سرباز زدن از نگهداری صحیح کودک می‌دانستند. این تفکرات و تصورات این روزها با دلایل و توجیهات علمی رد شده است؛ شیرخشک دادن به گروه‌هایی از شیرخواران واجب است اگر غیر از این باشد، رشد آن‌ها دچار اشكال می‌شود. دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان و استاد دانشکده علوم پزشکی دانشگاه شهید بهشتی تغذیه با شیر خشک را برای 3 گروه از شیرخواران واجب و لازم می‌داند.


چه گروه‌هایی نیاز به این تغذیه کمکی در اولین ماه‌های تولد دارند؟

بعضی از نوزادان قدرت مکیدن کافی ندارند و نمی‌توانند سینه مادر را تا زمانی که سیر شوند بمکند. این ضعف در آن‌ها باعث می‌شود همیشه گرسنه باشند و گریه کنند. گروهی از نوزادان هم در ۳ ماه اول به دلایل مختلف از جمله همان نداشتن قدرت کافی مکیدن، وزن نمی‌گیرند. این موضوع رشد بچه‌ها را با اخلال مواجه می‌کند. در این شرایط پزشک متخصص مصرف شیرخشک را توصیه می‌کند. گروه سوم هم مادران شاغلی هستند که نمی‌توانند در فاصله زمانی‌های کوتاه به شیرخوار شیر خودشان را بدهند. این گروه هم ناگزیرند از شیرخشک استفاده کنند، هر چند که بر اساس قانون، مادران تا ۶ ماه حق استفاده از مرخصی استعلاجی را دارند. با وجود این گاهی پیش از پایان این مهلت سرکار می‌روند. این ۳ گروه از بچه‌ها برای اینکه گرسنگی نکشند و رشد طبیعی داشته باشند باید از غذاهای کمکی استفاده کنند و چون پیش از ۶ ماهگی نمی‌توان از غذاهایی مانند فرنی و حریره بادام استفاده کرد، بهترین گزینه شیرخشک است.


برخی خانواده‌ها استفاده از شیرخشک را غلط می‌دانند و با هر مشکلی که باشد تنها از شیر مادر استفاده می‌کنند. استفاده از این ماده غذایی کمکی، از چه سنی و در چه شرایطی مجاز و لازم است؟

بهترین تغذیه برای بچه شیر مادر است و شکی در آن نیست؛ این موضوعی است که ما همیشه روی آن تاکید می‌کنیم. شیر مادر از نظر دارا بودن انواع ویتامین‌ها و ریزمغذی‌ها برای بچه عالی است و بهترین تاثیر مثبت را در رشد و نمو شیرخوار دارد. البته به شرط آن‌که تغذیه مادر از مواد اولیه تازه و مناسب باشد. در شرایط عادی استفاده از غذاهای کمکی بعد از 6 ماهگی است. این ایده‌آل‌ترین شرایطی است که برای یک شیرخوار وجود دارد اما گاهی ممکن است اتفاقاتی بروز کند که شیر مادر خشک شود یا برای تغذیه نوزاد کافی نباشد؛ در این حالت تغذیه با شیرخشک توصیه می‌شود. در حقیقت برای سه گروه از شیرخواران استفاده از شیرخشک پیش از 6 ماه توصیه می‌شود.


شیرخشک‌های موجود در بازار تنوع زیادی دارند و مارک‌ها و برندهای مختلفی آن‌ها را تولید می‌کنند. آیا تفاوتی بین آن‌ها وجود دارد و برتری‌های نسبت به یکدیگر دارند؟

تولید شیرخشک استانداردی دارد که همه شرکت‌ها موظفند آن را رعایت کنند و به همین دلیل در اصل ماده غذایی تفاوتی با یکدیگر ندارند. با وجود این محصولاتی وارد بازار شده که حاوی مواد پروبیوتیک یا امگا ۳ است و برای بچه‌ها مفید است. در غیر این صورت محصولات موجود تفاوت چندانی با یکدیگر ندارند هرچند که ممکن است بچه‌ها در پذیرش آن یکی را بر دیگری ترجیح دهند. با وجود این وقتی شیرخوار به محصولی عادت می‌کند، بهتر است همواره از همان مارک برای او تهیه شود. بهتر است نه مادر و نه شیرخوار خیلی به مصرف شیرخشک عادت نکنند چراکه پس از یک‌ سالگی می‌توان از شیر پاستوریزه برای تغذیه استفاده کرد که به مراتب مفیدتر است.


جدای از مسائل بهداشتی و روش‌های شستن شیشه شیر،‌ چطور باید این شیرخشک را به بچه‌ها داد؟ در حالت خوابیده یا نشسته؟‌

در حالت خوابیده کامل که برای بچه‌ها خطرناک است. بهترین حالت شبیه زمانی است که مادران بچه را زیر سینه می‌گیرند. نه خوابیده است و نه نشسته. بچه در آغوش مادر احساس امنیت و آرامش می‌کند و به به همین دلیل برخی شیرخواران ساعت‌ها بدون آنکه شیری در سینه مادر باشد، آن را می‌مکند و نمی‌خواهند از مادرشان جدا شوند. مادرانی که به هر دلیلی به فرزندشان شیرخشک می‌دهند باید حواس‌شان باشد که این حس را از شیرخوار نگیرند. او را در آغوش بگیرند و اجازه دهند در آرامش غذایش را بخورد. ضمن اینکه باید شیشه را طوری بگیرند که هوا همراه آن وارد دهان بچه نشود چراکه دل‌درد و دل‌پیچه برایش به همراه دارد.


بی‌شک استفاده از شیرخشک هم قاعده‌ای دارد. چه میزان از این ماده غذایی کمکی در روز برای شیرخواران توصیه می‌شود؟

همانطور که گفتم شیرخشک برای بچه‌هایی که وزن نمی‌گیرند توصیه می‌شود و میزان مصرف آن به سن و کمبود وزن آنها بستگی دارد. در هر نوبت بین ۶۰ تا ۱۲۰ سی‌سی با توجه به شرایط شیرخوار توصیه می‌شود. تعداد دفعات آن هم با توجه به تمایل و نیاز می‌تواند تا روزی سه نوبت افزایش پیدا کند. البته این کار را نباید سرخود انجام داد و ممکن است اضافه وزن نامناسبی به همراه داشته باشد. خانواده‌ها باید حتما با متخصص در این زمینه مشورت کنند.


شیرخواران از 6 ماهگی می‌توانند غذاهای ساده و سوپ بخورند. در این زمان باید مصرف شیرخشک را قطع کرد؟

اگر شیرخوار از مزه غذاهای ساده‌ای که پس از 6 ماهگی مصرف می‌کند خوشش بیاید و با اشتیاق و به میزان لازم از آن بخورد، می‌توان شیرخشک را قطع کرد. پس از 6 ماهگی باید مصرف قطره‌های مولتی‌ویتامین و آهن را هم در برنامه غذایی آنها گنجاند. اگر مادران پس از قطع شیرخشک متوجه کاهش وزن و ثابت ماندن وزن شیرخوار شوند، می‌توانند دوباره مصرف شیرخشک را با مشورت متخصص کودکان آغاز کنند.


مسافرت‌ها در فصل تابستان بیشتر می‌شود و همان‌طور که گفته شد بیماری‌های عفونی هم در این زمان تشدید می‌شوند. خانواده‌هایی که شیرخوار دارند در سفر چه نکاتی را باید رعایت کنند؟

اول اینکه همه وسایل را در ظروفی تمیز با خود به مسافرت ببرند تا اگر در مسیر امکان شست‌و‌شو نداشتند، مشکلی به وجود نیاید. نکته بعدی اینکه در هوای زمستان شیرخشک آماده را می‌توان ۴ تا ۶ ساعت بیرون از یخچال نگهداری کرد و اگر مقصد سفر مناطق سردسیری است یا امکان حمل وسایل خنک‌کننده وجود دارد، می‌توان شیر خشک را آماده کرد و در طول مسیر به راحتی به بچه خوراند. در غیر این صورت باید هر لحظه که شیرخوار گرسنه شد، شیرخشک را آماده کرد و به او داد. بهتر است آب جوش را از منزل همراه خود ببرید چرا که معمولا در شهرها و استان‌های مختلف، آب املاحی دارد که با جوشیدن از بین نمی‌روند و ممکن است باعث بیماری گروه‌های سنی کوچک شود. اگر آب جوش به همراه داشته باشید می‌توانید در داخل خودرو آماده و به بچه غذا بدهید. باز هم تاکید می‌کنم این کار باید بعد از سیرشدن با شیر مادر باشد. شیر مادر نه در تابستان و نه در زمستان خراب نمی‌شود و آماده کردن آن هیچ دردسری ندارد.


در تابستان معمولا شیرخوارن دچار اسهال می‌شوند و گفته می‌شود در این حالت باید شیرخشک قطع شود. این نظر درست است؟‌

این حالت در مواردی ممکن است اسهال را تشدید یا طولانی‌تر کند اما موضوع این است که ما شیرخشک را برای بچه‌هایی تجویز می‌کنیم که به هر دلیل با شیر مادر سیر نمی‌شوند. نمی‌توان وقتی بچه بیمار است او را گشنه نگه داشت و باید با توجه به نیاز او، از غذای کمکی هم استفاده كرد. نکته مهم دیگری كه در تغذیه با شیرخشک مطرح است این است که باید به بچه اجازه دهند تا جایی‌که می‌تواند از شیر مادر بخورد و اگر سیر نشد، از شیرخشک استفاده کنند. هیچ‌گاه شیرخشک اولین گزینه ما برای تغذیه نوزاد نیست مگر مادرانی که به دلایلی شیرشان خشک شده باشد. ضمن این‌که تغذیه با شیر مادر، به خصوص در فصل تابستان، از ابتلا به بیماری‌های عفونی و انواع آلرژی جلوگیری می‌کند.