منصور پورحیدری و کتواسیدوز دیابتی

هفته نامه سلامت - ستاره محمد: چهارشنبه 25 آذرماه بود که خبر کاهش سطح هوشیاری منصور پورحیدری، یکی از اسطوره های تیم آبی پایتخت، خیلی از فوتبال دوستان را در بهت و نگرانی فرو برد. خبرها در دنیای مجازی حاکی از آن بود که سرپرست تیم استقلال تهران بر اثر ازدیاد ناگهانی قند خونش دچار مشکلات حاد شده و بعدها عنوان شد که او از یک عارضه ریوی نیز رنج می برد.

دکتر سعید کلباسی، فوق تخصص غدد و فلوشیپ دیابت، معتقد است که قند خون کنترل نشده می تواند زمینه ساز بروز عوارض ناخوشایندی مانند مشکلات عروقی مغز و قلب و ناهوشیاری شود. این دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت و گوی با ما به بررسی علل و راه حل مشکلاتی پرداخت که می توانند باعث بروز اختلالات هوشیاری در افراد مبتلا به دیابت شوند.


شایع ترین علت اختلال هوشیاری در بیماران مبتلا به دیابت چیست؟

اختلال هوشیاری در افراد دیابتی دلایل مختلفی دارد. اگر این اختلال به صورت حاد باشد، مهم ترین و شایع ترین علت آن کمبود قند است. وقتی قند خون از ۴۵ میلی گرم در دسی لیتر پایین تر می آید و این حالت بیش از ۵ دقیقه طول می کشد، مراکز حیاتی مغز آسیب می بینند. یکی از این مراکز، مرکز بیداری است، بنابراین اگر قند خون برای مدت طولانی پایین باشد، علایمی مانند تپش قلب، بی حالی، احساس سردی و حالت اضطراب برای فرد پیش می آید. سپس به تدریج با درمان نشدن این عارضه، حالت تهوع و بی قراری و گیجی نیز به آن اضافه می شود و فرد در نهایت به اغما می رود.

این وضعیت از اورژانس های دیابت است، یعنی اگر بیمار به موقع درمان نشود، ممکن است برای یک عمر دچار عوارض غیرقابل برگشت شود. بنابراین اولین تشخیص برای دیابتی هایی که دچار اختلال هوشیاری می شوند، افت قند خون است و حتی اگر به آزمایشگاه و دستگاه اندازه گیری قند خون دسترسی نداشته باشید، باید در این شرایط به فرد دیابتی مواد قندی بدهید. اگرچه این احتمال هم وجود دارد که فرد بر اثر قند بالا دچار اختلال هوشیاری شده باشد اما از آنجایی که افت قند عارضه برجای می گذارد باید ابتدا برای بهبود آن اقدام کنیم. اگر هم علت اختلال هوشیاری، قند بالا باشد، دادن مقداری مواد قندی به فرد در این موقعیت، عارضه خطرناکی ایجاد نمی کند.

پس قند خون بالا هم می تواند باعث گیجی و ناهوشیاری شود؟

بله، یکی از عوارض قند خون بالا «کمای هایپراسمولار» است که معمولا در دیابتی های نوع ۲ یا قندهای بالای ۶۰۰ اتفاق می افتد. برای مثال، اگر فرد به خوبی قند خود را کنترل نکند و در عین حال، دچار عفوت شود و کورتون تزریق کند، ممکن است قند خونش به شدت بالا برود و دچار کمبود آب، پرادراری و افزایش غلظت خون و افزایش سدیم خون (هیپرناترمی) شود. این شرایط باعث اختلال هوشیار، گیجی، منگی و در نهایت اغما می شود.


در این وضعیت چگونه می توان قند خون بیمار را پایین آورد؟

اختلال هوشیاری بر اثر قند بالا به راحتی مانند افت قند درمان نمی شود. در زمان افت قند، بیمار با تزریق یک ویال قندی هیپرتونیک ۲۰ یا ۵۰ درصد سریع از جا بر می خیزد و به هوش می آید اما در بیمارانی که قندهای بالا دارند و به کمای هایپراسمولار می روند ۵۰ درصد خطر مرگ و میر وجود دارد، بنابراین عارضه بسیار خطرناکی است و درمان آن کار ساده ای نیست. در این شرایط، بدن بیمار باید به شدت آب رسانی شود.

این افراد معمولا وقتی به مراکز درمانی می رسند که بیش از ۶ تا ۹ لیتر کمبود آب پیدا کرده اند، بنابراین باید برای آنها از سرم های بدون مواد قندی استفاده و الکترولیت های بدنشان را جایگزین کرد. درمان این افراد بین ۲۴ تا ۴۸ ساعت طول می کشد. اگر هم درمان به موقع انجام نشود، فرد ممکن است دچار سکته مغزی، نارسایی کلیوی و در نهایت مرگ شود.

در زمان افت قند خون چطور؟

اگر در زمان افت قند خون، بیمار حالت گیجی داشته اما در عین حال قادر به خوردن باشد، باید خیلی سریع ۱۰ تا ۱۵ گرم قند ساده (۳ حبه قند) را در یک استکان آب ولرم حل کند و بنوشد. همچنین می تواند از سایر مواد قندی زودجذب مثل عسل، شیره خرما، شیره انگور و.... استفاده کند. اما اگر بیمار دچار گیجی شدید و اختلال هوشیاری شده و قدرت بلع نداشته باشد، نباید به او آب و مایعات داد زیرا این کار با خطر آسپیراسیون ریوی همراه است.

در این شرایط باید خیلی سریع از سرم قندی استفاده کرد. در ضمن آمپولی هم به نام گلوکاژن یا گلوکاگون وجود دارد که تمام دیابتی های مصرف کننده انسولین بهتر است آن را در منزل داشته باشند تا اگر حین خواب و... دچار اختلال هوشیاری و افت قند شدند، از آن استفاده کنند. تزریق این آمپول چه به صورت عضلانی و چه زیرجلدی ظرف چند دقیقه قند خون را بالا می برد. البته این آمپول گرانقیمت است و گاهی در دسترس نیست و کاش قیمت آن پایین تر بیاید و دسترسی به آن آسان تر شود.

به جز قند خون بالا و پایین، چه عوامل دیگری می توانند باعث کاهش سطح هوشیاری در بیماران دیابتی شوند؟

عوارض دیابت از علل دیگری هستند که باعث اختلال هوشیاری در این بیماران می شوند. اگر دیابت به خوبی درمان نشود، فرد ممکن است دچار عوارض و انسداد عروق مغز و سکته مغزی شود. اختلال در خونرسانی به مغز می تواند با اختلال هوشیاری همراه باشد. از طرف دیگر، سکته های قلبی و افت حاد فشار خون بر اثر سکته نیز می تواند اختلال هوشیاری ایجاد کند. زیرا در این وضعیت، خونرسانی به مغز خوب انجام نمی شود.

از علل دیگر اختلال هوشیاری در بیماران دیابتی، نفروپاتی یا نارسایی کلیه است. وقتی اوره و کراتینین بالا می رود، اوایل امکان دارد فرد حرف های نامربوط بزند. در مراحل پیشرفته تر فرد دچار تهوع، استفراغ و کمبود آب بدن می شود و در نارسایی های شدید هم دچار اختلال هوشیاری خواهد شد. البته این عارضه با دیالیز بهبود می یابد.


بعضی منابع خبری اعلام کرده بودند قند خون آقای پورحیدری بالای ۴۰۰ بوده است. آیا این میزان قند خون باعث ناهوشیاری می شود؟

من پزشک ایشان نیستم اما دورادور شنیده ام که ایشان به غیر از دیابت دچار مشکل دیگری نیز بوده اند؛ یعنی ممکن است عامل اختلال هوشیاری شان دیابت نباشد و بهتر است پزشک معالجشان در این خصوص اظهار نظر کند. اما به طور کلی، اختلال هوشیاری در دیابتی ها معمولا سریع درمان می شود. قند خون ۴۰۰ نیز معمولا به راحتی ظرف چند ساعت با سرم درمانی و انسولین پایین می آید. بنابراین در این شرایط، عامل اختلال هوشیاری ممکن است بیماری های دیگر یا عوارض دیگر دیابت مثل درگیری عروق مغزی باشد.

البته سرپرستی یک تیم بزرگ مثل استقلال به طور حتم با استرس های فراوانی همراه است و احتمالا ایشان به دنبال این استرس ها، قند خونشان افزایش یافته و کنترل دقیقی روی قندشان نداشته اند. در چنین وضعیتی کافی است بیمار دیابتی دچار یک تروما، ضربه یا خونریزی مغزی شود یا کورتون تزریق کند تا دچار چنین عارضه ای شود.

حرف آخر؟

در زمان مواجهه با یک بیمار دیابتی که دچار اختلال هوشیاری شده، اول از همه باید سوال کنیم که آیا این اختلال به صورت حاد بوده یا برای مدتی وجود داشته است؟ در موارد حاد ابتدا باید به کمبود قند فکر کنیم و به بیمار مواد قندی برسانیم زیرا شایع ترین علت بستری شدن بیماران دیابتی در تمام دنیا کاهش قند خون است؛ حال چه بر اثر مصرف قرص های قند مثل گلی بن کلامید ایجاد شده باشد، چه تزریق انسولین.

البته امروزه داروهای جدید تولید شده اند که قند را پایین می آورند اما باعث افت قند نمی شوند. به تمام بیماران دیابتی توصیه می شود علاوه بر مراجعاتی که به پزشک دارند همیشه گلوکومتر یا دستگاه اندازه گیری قند خون همراه داشته باشند. به اطرافیان بیمار نیز توصیه می شود هر زمان متوجه شدند بیمار بی حال است، قند او را اندازه بگیرند. اگر هم به دستگاه قند خون دسترسی نداشتید و بیمار دیابتی دچار اختلال هوشیاری شد، باید اول از همه به او مواد قندی بدهید. اگر بیمار با این راهکار بهبود پیدا نکرد باید بلافاصله او را به مرکز درمانی برسانید.