مسمومیت با گیاهان چه علائمی دارد؟

مجله سیب سبز: بعد از خبر آلودگی آب معدنی و به راه افتادن کمپین ممنوعیت خرید سوسیس و کالباس در اینترنت، این بار عضوی محبوب از خانه‌ها موج جدیدی از نگرانی میان ایرانی‌ها به راه انداخت! صحبت از گل و گلدان است، همان یاران همیشه سبز که هوای خانه را مطبوع نگه داشته و به ما انرژی مثبت می‌بخشند. اما این همه ویژگی‌های خوب طی چند هفته اخیر با انتشار خبری در شبکه‌های اجتماعی زیر سوال رفت.

متن خبر به این شرح بود: «من به‌تازگي عزيز سه ساله‌اي را ازدست داده‌ام كه به اشتباه يك گياه سمي را خورد. بعد از خوردن آن گياه سمي زبان او ورم كرد و منجر به مرگش شد، به‌همين دليل مي‌خواهم در اين ‌باره هشدار دهم و تاكيد كنم كه گياهان سمي را در خانه نگهداري نكنيد چراكه هزينه نگهداري آن مي‌تواند مساوي با ازدست دادن عزيزي باشد.

اگر شما علاقه‌مند به نگهداري گياهان خانگي هستيد، ضروري است بدانيد برخي گياهان كاملا خطرناك هستند و افراد خانواده به‌خصوص كودكان از خطرات اطراف خود بي‌خبرند، حتی اگر بعضی از آنها مثل «دیفن باخیا» را با دست لمس کنید و سپس چشمان خود را بماليد، براي هميشه كور مي‌شويد.» به‌طور حتم شما هم با خواندن این خبر دل‌نگران شده و کنجکاوید بدانید که این موضوع تا چه حد حقیقت دارد و درمورد کدام گل‌ها و گیاهان صدق می‌کند. متخصصان در گفت‌وگو با سیب سبز به این سوال پاسخ می‌دهند.


گیاهان خانگی و خطر ایجاد سم گوارشی و عصبی

بعضی گیاهان دارای ترکیبات سمی هستند و مصرف آنها برای انسان یا حیوانات می‌تواند خطرناک باشد. مسمومیت با این گیاهان ممکن است فقط باعث ناراحتی‌های گوارشی یا در موارد شدیدتر موجب سمیت عصبی و حتی مرگ شود. تماس پوستی با گیاهان در بعضی افراد نیز حساسیت و آلرژی پوستی ایجاد می‌کند. علاوه بر گیاهان خانگی، گیاهان موجود در طبیعت نیز می‌توانند برای انسان خطرناک باشند. خیلی از افراد، آنها را با گیاهان دارویی و سبزی خوردن اشتباه می‌گیرند و دچار مسمومیت می‌شوند. زمانی هم که به بیمارستان مراجعه می‌کنند معمولا مشخص نیست از چه گیاهی استفاده کرده‌اند، بنابراین جمع‌آوری و استفاده از گیاهان موجود در طبیعت حتما باید با مشاوره افراد حرفه‌ای و کارشناس در زمینه گیاهان دارویی انجام شود.

آیا خبر مرگ کودک حقیقت دارد؟

خبری که در شبکه‌های اجتماعی به آن اشاره شد به‌نظر می‌آید غلو شده باشد. امیدواریم این خبر صحت نداشته باشد. به هر حال گیاه «دیفن باخیا» باوجود ظاهر زیبایش، سمی و سوزاننده است، بنابراین احتمال مسمومیت با آن وجود دارد اما این موضوع به دوز مصرفی گیاه، سن، وزن، شرایط بدنی فرد و وجود بیماری‌هایی همچون اختلالات کبدی و کلیوی بستگی دارد. برای مثال یک فرد بزرگسال ممکن است با مصرف مقدار کمی از آن فقط دچار دل‌درد و سوزش شود اما یک نوزاد دچار مسمومیت شدید شود. این موضوع درمورد گیاهان سمی دیگر نیز صدق می‌کند. برای مثال اگر نوزاد یک عدد دانه کرچک بخورد شاید جان خود را ازدست بدهد اما یک فرد بزرگسال دچار عارضه خطرناکی نشود. از آنجایی که گیاه «دیفن باخیا» دهان را می‌سوزاند بعید به‌نظر می‌رسد که فردی آن را چشیده و به مصرفش ادامه داده باشد.

سم همیشه مضر نیست!

عامل تعیین‌کننده در سمی یا دارویی بودن یک گیاه، میزان دوز مصرفی آن است. یک داروی شیمیایی هم اگر به مقدار زیاد مصرف شود می‌تواند سمی باشد. برعکس، اگر یک سم به مقدار کم مصرف شود، ممکن است اثر دارویی داشته باشد. مصرف گیاهان سمی در دوزهای کم نیز معمولا خطر جدی ندارد. به‌طور کلی افراد باید درمورد گیاهان چه در خانه و چه در طبیعت دقت لازم را به‌عمل آورند تا خود یا فرزندان‌شان دچار مسمومیت نشوند. خانواده‌ها باید به شیوه‌ای این موضوع را مدیریت کنند. برای مثال می‌توانند گیاهان سمی را خارج از اتاق کودک یا منزل و در محیط راهرو نگه‌ دارند یا اینکه حداقل مراقب باشند فرزندشان آنها را به دهان نگذارد. درواقع کودکان متوجه این خطر نیستند و علاقه دارند هر چیزی را بلافاصله به دهان خود ببرند و بچشند.

کوری چشم با لمس گیاه خانگی!

کور شدن با انتقال سم گیاه «دیفن باخیا» به چشم که در خبر اینترنتی منتشر شده بود، بعید به‌نظر می‌رسد. به هر حال لمس این گیاه و دیگر گیاهان سمی مثل «فرفیون» با دست و تماس آن با چشم ممکن است سوزش، تحریک و قرمزی چشم و موارد مشابح ایجاد کند، بنابراین باید مراقب باشید کودک پس از لمس گیاهان سمی دست خود را به سمت دهان و چشمش نبرد. در صورت وارد شدن سم به داخل چشم نیز باید بلافاصله آن را با آب خالص و فراوان شست‌وشو داد و از مسئولان اورژانس راهنمایی گرفت. اگر هم فردی از اطرافیان شما گیاه سمی مصرف کرده باشد یا نگرانی از مسمومیت داشته باشد، باید با اورژانس تماس گرفته و راهنمایی‌های لازم را دریافت کنید یا او را بلافاصله به بیمارستان مسمومین برسانید.

از گیاهان خانگی نترسید!

انتشار این خبر در اینترنت نباید باعث ترس مردم از نگهداری گیاهان آپارتمانی شود. درست است که بعضی گیاهان سمی هستند اما این مورد استثنا بوده و شاید اصلا شایعه باشد. خیلی از افراد باوجود فرزندان کوچک در منزل گیاه «دیفن باخیا» دارند اما دچار مشکل نمی‌شوند، بنابراین نگهداری «دیفن باخیا» در منزل خطرناک نیست. این گیاه بسیار زیباست و برگ‌های بزرگ و همیشه سبز دارد. فقط کافی است مراقب باشیم که از آن استفاده غلط نشود. مسمومیت‌های خطرناک بر اثر گیاهان خانگی موضوعی بسیار نادر است، حتی گیاهانی که گوشتخوار هستند و در منزل نگهداری می‌شوند نیز برای انسان خطر ندارند. فقط درنهایت ممکن است مگس یا حشره‌ای را به دام بیندازند.


مراقب گیاهان خودرو در طبیعت باشید

بعضی گیاهان سمی ‌به‌راحتی و به‌صورت خودرو در پارک‌ها، باغچه‌ها و کنار خیابان‌ها رشد می‌کنند. یکی از آنها «تاتوره» است که گل‌های زیبایی دارد و بعد از مدتی میوه می‌دهد. میوه آن خاردار و سمی اما بسیار زیباست و دانه‌های زیادی تولید می‌کند. به این ترتیب تکثیر گیاه نیز آسان می‌شود. کودکان و حتی افراد بزرگسال ممکن است از روی کنجکاوی آن را لمس کنند یا بچشند و دچار مسمومیت شوند، بنابراین حتما باید درمورد گیاهان خارج از خانه نیز دقت لازم لحاظ‌شود.

نگرانی درمورد گل وجود ندارد اما...

گل‌های موجود در گلفروشی‌ها معمولا سالم هستند و خطری ندارند. درواقع اگر گل یا گیاهی خطرناک بود اینقدر توزیع و اهدا نمی‌شد. فقط بعضی افراد ممکن است با لمس یا بو کردن گل‌های خاص دچار حساسیت‌های تنفسی، عطسه، آبریزش بینی و چشم یا حساسیت‌های پوستی شوند که این موارد نیز جزء مسمومیت‌ها به حساب نمی‌آیند. در هر صورت باید مراقب باشیم کودکان گل را به داخل دهان خود نگذارند.

آلوئه‌ورا هم می‌تواند سمی ‌باشد؟

آلوئه‌ورا در گذشته «صبر زرد» نامیده می‌شد. این گیاه دو محصول تولید می‌کند که یکی از آنها شیرابه‌ای مسهل به اسم صبر زرد است. در قسمت میانی برگ‌های آن نیز لایه‌ای موسیلاژی یا لعابی به‌نام ژل آلوئه‌ورا وجود دارد که سمی نیست و برای مصارف خوراکی و پوستی به‌کار می‌رود. اگر قرار است آلوئه‌ورا سمی باشد، شیرابه مسهل آن است که در دوزهای بالا باعث اسهال شدید می‌شود، اما مقدار کم و جزئی آن می‌تواند خاصیت دارویی داشته باشد.

موارد مسمومیت با گیاهان آپارتمانی کم است

بعضی گیاهان آپارتمانی سمی هستند اما نه آنقدری که باعث مرگ و میر شوند، مگر در موارد خاص. البته غیر از آنها باید انواع گیاهان سمی در محیط خارج از منزل، باغچه‌ها، اطراف شهر و... را نیز درنظر گرفت. مسمومیت با گیاه «دیفن باخیا» در اطفال یکی از دلایل مراجعه به بیمارستان‌هاست منتها موارد آن خیلی کم است. درواقع وقتی یک برگ یا ساقه از این گیاه کنده می‌شود، شیره‌ای سفید رنگ حاوی ترکیبات کلسیم از آن بیرون می‌آید. این شیره اگر با دهان تماس پیدا کند باعث سوزش آن می‌شود. اگر هم مقدار مصرف آن زیاد باشد می‌تواند باعث انسداد راه هوایی شود.

با گیاهان سمی آشنا شوید

از گیاهان سمی دیگر می‌توان به «خرزهره» اشاره کرد. این گیاه در تهران زیاد یافت می‌شود و برگ و ساقه آن هر دو سمی هستند. «تاتوره» نیز گیاهی خودرو و سمی است که می‌تواند در موارد مسمومیت‌های شدید باعث مرگ شود. «گوش گرگی» یکی دیگر از گیاهان سمی است. گل «انگشتانه» هم حاوی ترکیباتی است که باعث مسمومیت قلبی می‌شود. «کرچک» نیز در پارک‌ها زیاد یافت می‌شود. دانه‌های آن خیلی شبیه دانه‌های لوبیاچیتی است و اسهال و استفراغ شدید ایجاد می‌کند. در بعضی موارد هم می‌تواند منجر به مرگ شود. متاسفانه خیلی از افراد فکر می‌کنند این دانه برای افزایش قوای حافظه مفید است و بعد از مصرف آن دچار مشکل می‌شوند. «سورنجان» یا «سیر کوهی» از دیگر گیاهان سمی است که در بعضی شهرهای ایران وجود دارد و مواردی از فوت‌های خانوادگی بر اثر مصرف آن به‌خصوص در شهر یزد گزارش شده است. به‌طور کلی هر ساله تعدادی مسمومیت با گیاهان سمی را در کشور مشاهده می‌کنیم اما موارد آن نسبت به مسمومیت‌های دارویی بسیار کمتر است.

مصرف قارچ‌های خودرو و خطر مرگ

غیر از گیاهان سمی، قارچ‌های خودرو نیز می‌توانند بسیار خطرناک و مرگبار باشند. این قارچ‌ها معمولا در فصل‌هایی مثل پاییز و بهار به‌دنبال باران و رطوبت هوا در باغچه‌ها و... رشد می‌کنند. در این مورد نیز متاسفانه گزارش‌هایی از مرگ‌ومیرهای خانوادگی در ایران ذکر شده است، بنابراین هرگز نباید از گیاهان و قارچ‌های ناشناس در طبیعت استفاده کرد. علاوه بر این، بعضی قارچ‌ها به نحوی روانگردان هستند و می‌توانند اختلالات مغزی ایجاد کنند. متاسفانه تعدادی از آنها در حال حاضر به‌عنوان مواد توهم‌زا در بازار به‌ فروش می‌رسند و مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند.


مسمومیت با گیاهان چه علائمی دارد؟

علائم ابتدایی اغلب این مسمومیت‌ها ناراحتی‌های گوارشی، تهوع و استفراغ هستند منتها این موضوع دلیل نمی‌شود که بلافاصله بعد از هر تهوع و استفراغی مشکلات جدی رخ دهد. بعضی از این گیاهان و قارچ‌ها ابتدا باعث تهوع و استفراغ می‌شوند اما بعد برای دوره‌ای هیچ علامتی ایجاد نمی‌کنند. سپس با گذر از این دوره علائم جدید مثل زردی، کاهش سطح هوشیاری، تشنج و... ظاهر می‌شوند. به هر حال اگر فردی گیاه یا قارچ ناشناسی را مصرف کرد و دچار علائم شد باید با در دست داشتن نمونه آن به مرکز درمانی مسمومیت مراجعه کند. اگر هم امکان مراجعه برایش وجود نداشته باشد، می‌تواند با «سامانه پاسخگویی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی» با شماره تلفن ۱۴۹۰ تماس بگیرد و راهنمایی بخواهد.

بعد از مسمومیت با گیاه چه کنید؟

اگر فرد بعد از مصرف گیاهان سمی هوشیار باشد ابتدا می‌تواند در خانه با تحریک ته حلق به کمک قاشق یا چوب زبان، خود را وادار به استفراغ کند. بعد از آن هم باید مایعات فراوان بنوشد و با اورژانس تماس بگیرد تا قدم بعدی مشخص شود. اگر هم کاهش سطح هوشیاری اتفاق افتاده باشد باید او را به پهلوی چپ خواباند تا یک مقدار گردنش به سمت عقب برود و راه هوایی باز شود. در این فاصله نیز باید با مرکز امداد اورژانس تماس گرفت. اگر هم تشنجی اتفاق افتاد باید به کمک یک شیء نرم جلوی آسیب به زبان را گرفت. البته کودکان معمولا در این موارد قدرت زیادی ندارند و می‌توان با دست هم این کار را انجام داد.

تنظیم کننده: محمد ستاری

متخصصان:

- دکتر فراز مجاب، متخصص داروسازی گیاهی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

- دکتر حسین حسنیان‌مقدم، فلوشیپ سم شناسی بالینی و مسمومیت‌هاعضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید‌بهشتی