اصلاح باورهای غلط درباره سرماخوردگی

هفته نامه سلامت - دکتر بابک ساعدی*: سرماخوردگی بیماری ای است که بشر برای پیشگیری و درمان آن سال ها تلاش کرده ولی تاکنون به نتیجه ای نرسیده است. درواقع، سرماخوردگی بیماری لاعلاجی است که فرد تنها کاری که می تواند هنگام مواجهه با آن انجام دهد، استراحت و انتظار برای به پایان رسیدن دوره بیماری است.

این بیماری سالانه بیشترین بار اقتصادی را بر کشورها آن هم به 2 صورت وارد می کند؛ شکل اول استراحت بیمار در منزل و خروج موقتی او از چرخه کاری است و شکل دوم هزینه های اضافی درمانی و دارویی است که به نادرست برای بیماران صرف می شود. این مطلب اشاره ای دارد به باورها و اشتباه های رایج مردم هنگام مواجه با سرماخوردگی و نکته های مهمی که به دانستن آنها نیاز دارند. ابتدا بهتر است با علائم سرماخوردگی آشنا شویم.


سرماخوردگی معمولا با علائمی مانند خارش و سوزش گلو شروع می شود و به تدریج با عطسه های مکرر، آبریزش بینی، در گلو، سرفه و خلط سینه و... توام می شود. این علائم در اغلب مواقع بعد از ۳ تا ۵ روز به طور خود به خود فروکش می کنند. تقریبا همه مردم با این علائم آشنایی دارند ولی برای مقابله با آن به راه هایی دست می زنند که اصلا علمی نیستند و گاه هم پرهزینه اند.

۱- سرماخوردگی واکسن ندارد

علت سرماخوردگی ویروسی است و ویروس های زیادی در بروز این بیماری نقش دارند. بدن افراد در مواجهه با ویروس ایمنی پیدا می کند ولی علت اینکه هنوز نتوانسته نسبت به این ویروس ها مقاوم شود تنوع ویروسی است. هر سال ویروسی جدید با ساختار غیرمشابه ویروس های دیگر وارد جامعه می شود. به همین دلیل هم تاکنون واکسنی برای سرماخوردگی ساخته نشده است.

در بعضی از داروخانه ها در فصول سرد سال نوشته شده: «واکسن سرماخوردگی رسید.» این یک اشتباه نوشتاری است. شاید منظورشان همان واکسن آنفلوآنزاست. آنفلوآنزا ویروس های محدودتری دارد و دانشمندان توانسته اند واکسن آن را بسازند.

علائم آنفلوآنزا ممکن است ابتدا شباهت زیادی به سرماخوردگی داشته باشد ولی سیر بیماری کاملا متفاوت با سرماخوردگی است. علائم خیلی شدید توام با تب و گلودرد زیاد است. طول مدت بیماری آنفلوآنزا از ۱ تا ۲-۳ هفته است. به دلیل سیر بیماری آنفلوآنزا و تاثیر بد آن روی افراد در معرض خطر می توان به گروه های حساس مانند سالمندان، کودکان، بیماران و خانم های باردار واکسن تزریق کرد. این واکسن کاملا بی خطر است اما تجویز آن برای همه افراد الزامی نیست.

۲- آنتی بیوتیک سرماخوردگی را درمان نمی کند

عادت نادرست و شایعی که میان مردم رواج دارد، مصرف خودسرانه آنتی بیوتیک هنگام سرماخوردگی است. گاهی تجویز آنتی بیوتیک به وسیله همکاران پزشکان که معمولا به دلیل اصرار بیماران است را هم مشاهده می کنیم. مصرف آنتی بیوتیک هایی مانند پنی سیلین و ترکیب های سیلین ها به طور شایع به خصوص در جامعه ما رواج دارد.

نتایج تحقیقات نشان داده آنتی بیوتیک ها هیچ تاثیری در پیشگیری و بهبود سرماخوردگی ندارند. مصرف بی مورد آنتی بیوتیک باعث مقاوم شدن بدن به آن می شود و متاسفانه این مقاومت بدن نسبت به دارو را در مردم کشورمان مشاهده می کنیم. توصیه می کنم از مصرف آنتی بیوتیک بدون دستور پزشک جدا خودداری کنید.

۳- سرماخوردگی طول کشیده علت دارد

حداکثر طول مدت سرماخوردگی ۱۰-۷ روز است. اگر بیش از این زمان طول بکشد باید به بیماری سینوزیت مشکوک شد. سینوزیت در فرد اثبات شود. به طور کلی در سرماخوردگی هایی که بیش زا ۱۰ روز طول می کشند، تب بیمار فروکش نمی کند، بیمار سردرد شدید و سرفه های خلط دار دارد و نیازمند بررسی بیشتر و درمان با آنتی بیوتیک است. اگر احساس کردید سرماخوردگی تان مشکوک است در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید.

۴- ویتامین C از سرماخوردگی پیشگیری نمی کند

تصور نادرست دیگری که بین مردم رایج است، افزایش مصرف ویتامین C به خصوص در فصل سرد سال است. اغلب مردم فکر می کنند ویتامین C حاوی سرماخوردگی را می گیرد. این باور بر اثر تحقیقات اشتباهی که سال های قبل انجام شد رواج یافت و مردم برای جلوگیری از سرماخوردگی به خوردن ویتامین C روی آوردند ولی بعد اثبات شد ویتامین C هیچ تاثیری در پیشگیری از سرماخوردگی ندارد. در فصول سرد سال بهترین منبع ویتامین از مرکبات است.


۵- سرماخوردگی ربطی به سرمای زیاد هوا ندارد

باور نادرست دیگر این است که سردی هوا به تنهایی باعث سرماخوردگی می شود و هر چه هوا سردتر باشد احتمال سرماخوردن بیشتر است. در حالی که ویروس های سرماخوردگی در همه فصول وجود دارند ولی در فصل سرد سال بیشتر تکثیر پیدا می کنند و چون به دلیل سردبودن هوا در و پنجره ها بسته است و جریان هوایی هم وجود ندارد قابلیت انتقال ویروس به بدن افراد بالاست.

۶- لوزه سوم باعث تعدد سرماخوردگی نمی شود

باور نادرست دیگر در سرماخوردگی اطفال این است که مردم فکر می کنند کودکی که زیاد سرما می خورد به احتمال زیاد لوزه سوم دارد که باید برداشته شود ولی واقعیت این است که برداشتن لوزه سوم باعث سرمانخوردن یا کاهش دفعات سرماخوردن در کودکان نمی شود، اما کودکانی که لوزه سوم دارند و مدام دچار گلودرد می شوند (بیش از ۶-۵ بار در سال) به جراحی و برداشتن لوزه نیاز دارند.

۷- بسته شدن مجرای بینی نوزاد به معنای نقص مادرزادی در بینی نیست

گاهی مادران به پزشک مراجعه می کنند و از اینکه صورت نوزاد هنگام شیر خوردن تغییر رنگ می دهد نگران هستند. آنها فکر می کنند نوزاد دچار اختلالی در مجاری تنفسی است ولی بعد از بررسی معلوم می شود نوزاد دچار سرماخوردگی و مجرای بینی بسته شده و چون نوزادان بیشتر از راه بینی تنفس می کنند و با خوردن شیر مجرای هوایی دهان بسته می شود، دچار کمبود اکسیژن و اشکال در نفس کشیدن می شوند و رنگ صورتشان تیره می شود و به کبودی می گراید. پس هنگام سرماخوردن نوزاد باید به این نکته دقت کرد. استفاده از قطره های بینی که پزشک تجویز کرده آن هم قبل از شیر دادن این مشکل را برطرف می کند.

۸- فقط در یک مورد مجاز به استفاده از آنتی بیوتیک هستیم

در کودکان ۲ تا ۶ ساله به دلیل وضعیت قرارگیری مجرای داخلی گوش و ارتباط آن با مجرای بینی، احتمال ورود ویروس از مجاری هوایی به داخل گوش میانی بسیار زیاد است. ورودی ویروس به گوش با گوش درد ظاهر می شود. برای این افراد حتما باید آنتی بیوتیک را آغاز کرد.

۹- قطره های ضداحتقان مشکل دیگری ایجاد می کنند

بسیاری از افراد برای رفع گرفتگی بینی از قطره های ضداحتقان استفاده می کنند اما استفاده از این قطره ها کار اشتباهی است. گرفتگی بینی موقتی است و بهترین درمان شستشوی بینی است. استفاده از قطره های ضداحتقان بینی این محدوده را حساس می کند و باعث خونریزی در مخاط می شود که مشکل دیگری را برای بیمار به وجود می آورد. اگر واقعا احتقان بینی شدید است، بیمار می تواند حداکثر ۲ روز از این قطره ها استفاده کند.

۱۰- هیچ دارویی باعث بهبود سرماخوردگی نمی شود

تجویز هر دارویی برای سرماخوردگی فقط برای کاهش علامت است و هیچ تاثیری در روند بیماری نمی گذارد. تنها راه برای کاهش علائم استراحت کافی، تغذیه مناسب و مصرف مایعات گرم است. برای کاهش علائم می توان با آب نمک مجرای بینی را شستشو داد. استفاده از آنتی هیستامین نیز باعث کاهش آبریزش بینی و شدت عطسه و سرفه می شود. سرماخوردگی در بیماران مبتلا به آسم شدید و سینوزیت باعث تشدید علائم بیماری می شود. این افراد باید خیلی محتاط باشند و بهترین راه برای آنها پیشگیری است.


۱۱- تنها راه پیشگیری، رعایت بهداشت فردی است

برای پیشگیری هر ۲ طرف یعنی فرد دچار سرماخوردگی و فرد سالم باید نکته هایی را رعایت کنند. مهم ترین راه انتقال تماس مستقیم با فرد آلوده و اشیای آلوده به ویروس است. بیماران باید در این مواقع از دست دادن با افراد سالم اجتناب کنند. حتما دستمالی در دست داشته باشند و موقع عطسه یا سرفه جلوی دهان خود بگیرند. (بعد از هر بار استفاده از دستمال آن را در سطل زباله دردار بیندازند) عطسه و سرفه باعث پخش شدن میلیون ها ویروس به فضا می شود.

اگر محیط بسته باشد قدرت انتقال ویروس به دیگران بسیار بالاتر می رود به خصوص وقتی که فرد سالم در فاصله کمی از فرد بیمار قرار گرفته باشد.افراد دچار سرماخوردگی حتما باید در فصول سرد سال که ویروس ها فعال ترند روزانه چند بار دست های خود را با آب و صابون بشویند. دست های فرد دچار سرماخوردگی منبع ویروس است و با دست زدن به در، صندلی و میله های متروها و اتوبوس ها یا وسایل شخصی دیگران باعث آلودگی اشیاء خواهدشد و اگر فرد سالمی به آنها دست بزند و دست خود را به سوی دهان ببرد، مبتلا می شود. بنابراین افراد سالم نیز باید به این نکته واقف باشند و روزانه دست ها را بیشتر بشویند.

۱۲- بخور سرماخوردگی را درمان نمی کند

بیماران دچار سرماخوردگی از بخور استفاده می کنند ولی بخور سرماخوردگی را درمان نمی کند، فقط راهکار خوبی برای تهویه مجرای بینی خشک و آلوده به ویروس است. بیماران باید از بخور گرم استفاده کنند. همچنین در زمستان آب و هوا خشک است و استفاده از بخور در محیط بسته باعث مرطوب شدن محیط می شود.

۱۳- بیماران ۳-۲ روز اول بیماری در جمع حاضر نشوند

بعضی از افراد هنگام سرماخوردگی عادت به استراحت ندارند و هم چنان به حضورشان در جمع ادامه می دهند. این کار باعث گسترش ویروس در جمعیت می شود. احتمال انتقال ویروس از فرد بیمار به افراد سالم از ابتدای شروع علائم تا ۳-۲ روز اول است.

اگر این دوره کوتاه چند روزه پشت سر گذاشته شود، احتمال انتقال ویروس به دیگران بسیار کاهش پیدا خواهدکرد. در روزهای اول غلظت ترشح های ویروسی از مجاری تنفسی بیمار بالاست، بنابراین افراد دچار سرماخوردگی باید ۳-۲ روز اول را در خانه بمانند و تماس با اطرافیان را به حداقل برسانند.

*متخصص گوش و حلق و بینی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران