کــوچـولـو باید چی بخوره؟

همان‌طور كه مطالعات مختلف در سراسر دنيا، در كشورهاي در حال توسعه و توسعه‌يافته نشان داده است و مورد تاييد سازمان جهاني بهداشت، يونيسف و آكادمي كودكان آمريكا و كاندلا، استراليا، اروپاي غربي و. . . است، بهترين تغذيه تا پايان ۶ ماهگي تنها شير مادر است. تا قبل از اين سن، شير مادر براي رشد شيرخوار كافي است. غذاي اصلي بچه‌ها شير است و اگر احتمالا شير مادر ناكافي باشد، پزشك بايد قبل از ۶ ماهگي براي شيرخوار شيرخشك تجويز كند و رشد او را با شيرخشك يا شير كمكي تامين كند. اگر منحني رشد دچار افت شد، والدين بايد بلافاصله با تجويز پزشك به شيرخوار شيرخشك بدهند، البته در وعده‌هاي شبانه‌روز نبايد اين ميزان شيرخشك زياد باشد بلكه بايد با استكان، ليوان، قاشق يا حتي با سرنگ و قطره‌چكان و نه با شيشه به شيرخوار شيرخشك بدهند. البته ابتدا بايد مادر از هر دو سينه به شيرخوار شير بدهد و بعد از اين‌كه مطمئن شد هر دو سينه كاملا تخليه شده‌ و با اين حال شيرخوار گرسنه است و منحني رشد رو به كاهش است، بلافاصله بعد از وعده‌هاي شيردهی مي‌تواند شيرخشك از قبل آماده را به شيرخوار بدهد. والدين بايد مراقب باشند زيرا اگر با شيشه به نوزاد شيرخشك دهند ممكن است، شيرخوار ديگر سينه مادر را نپذيرد. شير مادر علاوه‌بر اين‌كه غذاي كاملي است مواد مختلفي براي جلوگيري از عفونت، آلرژي و بسياري بيماري‌هاي دوران بزرگسالي دارد و توصيه همگاني بر آن است كه تا پايان ۶ ماهگي تنها شير مادر داده شود. اگر افرادي زودتر از ۶ ماهگي به‌طور روتين به شيرخواران غذاي كمكي مي‌دهند، كار اشتباهي است. زودتر از ۶‌ماهگي دادن غذاي كمكي براي عموم بچه‌ها خطاي بزرگي است، مگر در موارد خاصي كه برخي بيماري‌ها سبب شود پزشك غذا را براي بچه‌ها سريع‌تر آغاز كند. يكي از عيب‌هاي آغاز زودهنگام غذاي كمكي اين است كه غذاي كمكي خطر آلرژي و اسهال را افزايش مي‌دهد. در پايان ۶ ماهگي تكامل دستگاه گوارش بيشتر شده و احتمال آلرژي كمتر مي‌شود و درصد عفونت‌هاي گوارشي هم پايين مي‌آيد. مطالعات دنیا نشان داده، حتي افرادي كه تا پايان ۹ ماهگي فقط به شيرخوار شير مادر مي‌دهند، فرزندان سالم‌تري دارند. هيچ دليلي وجود ندارد كه بخواهيم غذاي كمكي را زودتر شروع كنيم. اگر هم در پايان ۶ ماهگي غذاي كمكي را آغاز مي‌كنيم تنها براي آشنا كردن شيرخوار با طعم غذاها و عادت دادن او با غذاخوردن با دست و قاشق است. غذاي كمكي بيشتر براي آموزش است نه براي اين‌كه شيرخوار به اين مواد نياز دارد. دادن زودتر غذاي كمكي مطلقا توصيه نمي‌شود، مگر در موارد استثنايي كه براي شيرخواران بيمار با تجويز پزشك توصيه مي‌شود.



شروع غذاي كمكي بايد با ساده‌ترين مواد‌غذايي باشد، در عين حال كه انرژي لازم را دارد كمترين اثر آلرژني را داشته باشد. اگر در پايان 6 ماهگي غذاي كمكي آغاز مي‌شود بهتر است مادر مثلا فرني را با شير خود درست كند و موادي كه در آن استفاده مي‌شود در درجه اول بايد برنج باشد، زيرا آلرژن بودن آن از هر ماده ديگري كمتر است. دادن گندم را بايد تا پايان 8 ماهگي به تاخير انداخت. اگر شير مادر كفاف ندهد مي‌توان فرني را با شير پاستوريزه يا شير گاو يا شيرهاي مدت‌دار درست كرد. بادام را نيز مي‌توان آسياب كرد تا دانه‌هاي آن قابل هضم باشد. مي‌توان حريره بادام را از صافي رد كرد و شيره آن را به شيرخوار داد. اگر مواد به قدري ريز شده كه خوردن آن براي شيرخوار راحت باشد، بهتر است خود مواد جامد را هم به شيرخوار داد زيرا شيره آن بيشتر روغن و مواد جامد آن حاوي پروتئين است. بعد از فرني و حريره نيز مي‌توان به شيرخوار سوپ داد. در سوپ بايد از ساده‌ترين مواد استفاده كنيم. به‌عنوان نمونه مقداري هويج، برنج و گوشت گوسفند را بايد به حدي پخت كه بتوان آن را له كرد تا قابل بلعيدن باشد. بهتر است ابتدا فرني، حريره يا سوپ رقيق‌تر و غلظت آن كمي از شير مادر بيشتر باشد. به‌مرور مي‌توان غلظت آن را بيشتر كرد و در ظرف مدت كوتاهي به غلظتي شبيه هليم رساند كه به آساني از قاشق نريزد. هر چه غذا رقيق‌تر باشد كالري آن كمتر است. به هر حال تمامي مواد‌غذايي را مي‌توان به مرور به كودك داد و اولويت بر آن است كه غذاهايي به شيرخوار داد كه كمترين اثر آلرژي‌زايي و بيشترين ميزان كالري و مواد مغذي را داشته باشد. مثلا ميوه خيلي پركالري نيست و به‌عنوان نخستين مواد‌غذايي مطلوب نيست، با اين حال اگر مادر به دلایلي دوست دارد كه به فرزندش ميوه بدهد مي‌تواند كمي موز رسيده را له كرده و به او بدهد. بين هر ماده غذايي كه به كودك مي‌دهيم، بهتر است 5 روز فاصله بگذاريم يعني غذاي كمكي را از فرني شروع كنيم، 5 روز بعد حريره و 5 روز بعد سوپ. بعد از چند هفته مادر اين فرصت را دارد كه تمامي مواد‌غذايي را به مرور به فرزندش بدهد.



متخصصان اطفال معمولا برای شیر‌خواران مولتی‌ویتامین و قطره آهن تجویز می‌کنند.‌ ويتامين D اگر در كشوري مانند كشور ما به‌صورت جداگانه وجود نداشته باشد به‌صورت مولتي‌ويتامين يا ويتامين A+D تجويز مي‌شود. از نظر آهن باید گفت، در بدن نوزادي كه به دنيا مي‌آيد مقداري ذخيره آهن وجود دارد، در شير مادر هم مقداري آهن وجود دارد اگرچه مقدار آن كم است، ولي جذب بسيار خوبي دارد و تا حدود زيادي مجموعه ذخيره آهن بدن نوزاد و آنچه در شير مادر است تا حدود ۹ ماهگي براي شيرخواران كفايت مي‌كند. براي اطمينان در پايان ۶ ماهگي وقتي غذاي كمكي شروع مي‌شود همراه مولتي‌ويتامين بايد به شيرخوار قطره آهن هم داد. آغاز قطره آهن قبل از ۶ ماهگي اين عيب را دارد كه چون ميكروب‌كشي شير مادر را از بين مي‌برد، ضررش قطعا بيش از منفعتش است. كساني كه از ترس اين‌كه شيرخوارشان دچار فقر آهن شود، به او قطره آهن اضافي مي‌دهند، اثر ميكروب‌كشي شير مادر را از بين مي‌برند و فرزندشان را در معرض انواع عفونت‌ها و به‌ويژه عفونت‌هاي گوارشي مانند اسهال قرار مي‌دهند.


زودتر از 6‌ماهگي دادن غذاي كمكي براي عموم بچه‌ها خطاي بزرگي است، مگر در موارد خاصي كه برخي بيماري‌ها سبب شود پزشك غذا را براي بچه‌ها سريع‌تر آغاز كند



وقتي دادن غذاي كمكي در پايان ۶ ماهگي آغاز شود، باز هم بايد تا پايان يك‌سالگي غذاي اصلي شير باشد و بايد به مادران توصيه كرد، نه تنها وعده‌هاي دادن شير را كم نكنند بلكه با زياد كردن آن باعث شوند توليد شير بيشتر شود. وقتی مادر اشتباها به شيرخوار غذاي كمكي بيشتري مي‌دهد، بچه براي مدت بيشتري مي‌خوابد، دفعات مكيدن پستان كمتر مي‌شود و شير مادر كاهش مي‌يابد. بهتر است تا پايان يك سالگي غذاي اصلي شير باشد.