کوچولو! سرت را بالا بگير و بگو نه!

مجله سیب سبز - الناز مظاهري: بچه‌هاي حرف گوش‌كن را همه دوست دارند. حتي صبورترين مادرها هم اغلب ترجيح مي‌دهند در پايان يك روز سخت و خسته‌كننده، به جاي مقاومت فرزندشان در برابر تصميم‌هاي خود، بعد از تمام شدن حرف‌هاي‌شان يك «چشم» شيرين بشنوند و با كودكي كه در براي خواسته‌هاي‌شان مقاومت مي‌كند، سر و كله نزنند. اما روانشناسان معتقدند كساني كه نه گفتن را در سال‌هاي كودكي ياد نگرفته‌اند، نه تنها در آن سال‌ها، بلكه تا پايان عمر نمي‌توانند در برابر چيزهايي كه با آنها مخالفند بايستند و به‌خاطر پايين بودن اعتماد به نفس‌شان و بي‌بهره بودن از مهارت «نه گفتن»، بيشتر از ديگران در معرض تجاوز يا انواع سوءاستفاده‌ها قرار دارند.

اگر شما نمي‌خواهيد كودك شيرين بله‌قربان‌گوي شما به‌خاطر همين ويژگي‌اش در آينده آسيب ببيند و تمام عمر با اعتماد به نفسي پايين به همه اطرافيانش چشم بگويد، اين مطلب را بخوانيد. ما به شما مي‌گوييم كه چرا بايد نه گفتن را به فرزندتان آموزش دهيد و چطور مي‌توانيد از همان ابتداي كودكي، اين مهارت ارزشمند را در او تقويت كنيد.

به خانه برگرديد

براي اينكه كودك‌تان «نه» گفتن را ياد بگيرد، بايد از خانه شروع كنيد. اگر شما هميشه فرزندتان را مجبور به اطاعت كردن از خواسته‌هاي‌تان مي‌كنيد و به محض ديدن واكنش منفي او، عصباني و پرخاشگر مي‌شويد، نبايد انتظار داشته باشيد كودك‌تان به همكلاسي‌ كه مي‌خواهد خوراكي‌هايش را از او بگيرد، نه بگويد و در آينده در برابر خواسته‌هاي غيرمنطقي كسي كه دوستش دارد مقاومت كند.

كودك شما از همين امروز ياد مي‌گيرد حق دارد خواسته‌هايي كه از نظرش درست يا منطقي به نظر نمي‌رسند را رد كند یا برعكس احساس مي‌كند هيچ وقت و در برابر هيچ كسي حق ندارد خواست خودش را ترجيح دهد. پس اولين «نه»‌اي كه از كودك‌تان مي‌شنويد را جشن بگيريد و به‌خاطر وارد شدنش به يك مرحله تازه رشد، خوشحال شويد. اگر از او مي‌خواهيد لباسي كه انتخاب كرده‌ايد را براي ‌مهماني بپوشد اما به حرف‌تان گوش نمي‌دهد، به جاي مجبور كردنش و گفتن «يا اين‌كار را مي‌كني يا به ‌مهماني نمي‌رويم!» به او حق انتخاب بدهيد و با گفت‌وگو و همفكري دنبال انتخاب گزينه‌اي دلچسب‌تر بگرديد.


با هم حرف بزنيد

براي شروع مي‌توانيد از فرزندتان بخواهيد آنچه امروز تجربه كرده را روي كاغذ بنويسد. به او بگوييد همه تجربه‌هايش از زماني كه در كنار دوستانش بوده تا لحظاتي كه در خانه و در كنار شما داشته- را روي كاغذ بياورد و بعد بخواهيد مواردي كه دوست داشته به آنها نه بگويد و نگفته و لحظاتي كه كاري خلاف ميلش انجام داده را هم در ميان نوشته‌هايش مشخص كند.

پس از روشن شدن فهرست لحظاتي كه كودك شما دوست داشته كلمه «نه» را به زبان بياورد اما نياورده، با هم در مورد دلايل سكوت كردن يا دليل انجام كارهايي كه ميلي به انجام دادن‌شان نداشته، صحبت كنيد. بعد از اينكه با هم در اين مورد گپ زديد و گزينه‌هاي مختلفي كه فرزندتان براي واكنش نشان دادن به شرايط ناخوشايند مي‌تواند انتخاب‌شان كند را بررسي كرديد، با هم بهترين راه براي نه گفتن به موقعيت‌هايي كه بايد به آنها با اين عبارت واكنش نشان مي‌داد را انتخاب كنيد.

به‌موقع نه بگوييد

كودكي كه به موقع نه مي‌شنود، مهارت نه گفتن را هم آسان‌‌تر كسب مي‌كند. به همين دليل به جاي برآورده كردن همه خواسته‌هاي كودك‌تان در لحظه اعلام شدن‌شان يا به جاي بي‌جواب گذاشتن آنها، سعي كنيد او را گاهي با پاسخ منفي‌تان روبه‌رو كنيد.

اگر وقتي دست‌تان بند است از شما آب مي‌خواهد، به او بگوييد «الان نمي‌توانم، بايد چند دقيقه صبر كني!» و اگر وقتي تازه برايش لباس خريده‌ايد به شما براي خريد يك لباس ديگر اصرار مي‌كند، با احترام و آرامش به او نه بگوييد و برايش توضيح دهيد وقتي نياز به لباس‌هاي تازه داشت، حتما با هم به خريد مي‌رويد. كودكي كه به‌موقع نه مي‌شنود، ياد مي‌گيرد به‌موقع، نه بگويد و بي‌توجه به شرايط، خواست و امكاناتش خواسته‌هاي ديگران را برآورده نكند.

بگوييد نه متشكرم

قرار نيست همه خواسته‌هاي كودك‌تان را اجابت كنيد. وقتي به شما پاستيل تعارف مي‌كند و ميل نداريد، به جاي اينكه از سر ترحم خودتان را مجبور به پاستيل خوردن بكنيد، با خنده بگوييد «نه، متشكرم».

با درست ادا كردن اين جمله به كودك‌تان ياد دهيد كه گفتن «نه» به معناي زير سوال بردن شخصيت او و تصميم‌هايش نيست، بلكه تنها به معناي داشتن نظري متفاوت است و برايش با رفتارتان روشن كنيد اين «نه» گفتن و «نه» شنيدن قرار نيست هيچ آسيبي به رابطه شما بزند. كودكي كه در جريان اين معادلات ساده روزمره، مهارت نه گفتن را ياد مي‌گيرد، در سال‌هاي جواني مي‌تواند به خواسته دوستي كه به او سيگار تعارف مي‌كند، بدون ترس از قطع شدن رابطه‌اش، نه بگويد و به توقع‌هاي نا‌به‌جاي همسرش در سال‌ها بعد بدون ترس از به خطر افتادن زندگي مشتركش جواب منفي بدهد.

ركورد بشكنيد

وقتي كودك‌تان بي‌وقفه از شما چيزي مي‌خواهد و جواب منفي مي‌شنود، به‌خاطر بي‌حوصلگي يا ترحم حرف‌تان را عوض نكنيد. در چنين شرايطي هر چند بار كه لازم است، به خواسته او پاسخ منفي دهيد و با خوش‌خلقي به او ياد دهيد قرار نيست تكرار خواسته كسي، تصميم او را تغيير دهد و درصورتي‌كه منطق و احساسش به او مي‌گويد بايد پاسخ منفي دهد، دليلي ندارد به‌خاطر پافشاري ديگران حرفش را عوض كند.

دیکتاتور نباشید

كم نيستند والديني كه احساس مي‌كنند به‌خاطر داشتن نقش «پدر» يا «مادري» دليلي براي قانع كردن فرزندشان ندارند. از نظر اين پدرها و مادرها، كسي كه در چنين مقامي قرار دارد، فقط كافي است نه بگويد و دليلي ندارد علت آن را توضيح دهد. درست است كه كودك شما لااقل تا سال‌هاي جواني ابزاري براي مقاومت در برابر شما ندارد و خواسته يا ناخواسته از نه شما اطاعت مي‌كند، اما اگر برايش دليل اين حرف را توضيح ندهيد، در آينده نمي‌تواند در بحث‌ در مورد موضوعاتي كه با آنها مخالف است، سربلند بيرون بيايد يا خودش هنگام نه گفتن منطقش را به كار بگيرد.

به همين دليل توصيه مي‌كنيم وقت نه گفتن به فرزندتان، دليل اين تصميم را هم توضيح دهيد. مثلا به كوچولو‌ي‌تان بگوييد «نه برايت چيپس نمي‌خرم، چون ديروز خورده بودي و زياد خوردنش برايت ضرر دارد»، يا «نه، اجازه نمي‌دهم به اردوي مدرسه بروي چون آنفلوآنزا گرفته‌اي و گذشته از احتمال انتقال ويروس به دوستانت، خودت هم در صورت نداشتن استراحت كافي، بدحال‌تر مي‌شوي» همين جملات ساده و قابل فهمي كه به زبان كودك‌تان آنها را ادا مي‌كنيد، تكليف او را در آينده- در بسياري از موقعيت‌هايي كه بايد نه بگوید- ‌روشن مي‌كند.

كوپن‌ها‌ي‌تان را نسوزانيد

گفتيم كودك‌تان در كنار كسب كردن مهارت «نه شنيدن»، «نه گفتن» را هم ياد مي‌گيرد، به همين دليل بايد مراقب زمان و شرايطي كه كلمه «نه» را به زبان مي‌آوريد باشيد. براي شروع بايد تعداد دفعاتي كه پاسخ منفي به زبان مي‌آوريد را محدود كنيد. يادتان نرود كه شما هر روز چند كوپن نه در اختيار داريد و نبايد با ولخرجي، كوپن‌هاي‌تان را بسوزانيد. اگر احساس مي‌كنيد كودك نوپاي شما ممكن است وسايلي كه در دسترسش دارد را بشكند، به جاي اينكه از صبح تا شب مدام به او بگوييد «نكن»، «دست نزن» یا «نه»: خانه را پاكسازي كنيد.

نه گفتن‌هاي مكرر و بيهوده، اين كلمه را در ذهن كودك‌تان بي‌ارزش و بي‬اعتبار مي‌كند و گذشته از انداختن حرف‌تان از سكه، باعث مي‌شود خودش هم نتواند به‌جا و قاطعانه از اين واژه سرنوشت‌ساز استفاده كند. علاوه بر اين، در سال‌هاي كودكي فرزندتان، چاره‌اي جز بالا بردن تحمل خود نداريد.

«نه» سرنوشت‌ساز است

اگر اين نكته‌ها را بخوانيد مي‌فهميد چرا بايد به كودك‌تان نه گفتن را آموزش دهيد. اگر به كودك‌تان ياد دهيد به‌موقع و بجا از اين كلمه استفاده كند، آينده‌اش را بيمه كرده‌ايد.

فكرش را به كار مي‌اندازيد

اگر فرزندتان بجا و درست با اين كلمه آشنا شود، ‌ياد مي‌گيرد در موقعيت‌هاي مختلف به جاي اطاعت كردن از خواسته‌هاي ديگران، به شرايطي كه در آن قرار گرفته فكر كند و باتوجه به نتيجه‌اي كه پس از بررسي شرايط فردي و محيطي به آن مي‌رسد، تصميم نهايي‌اش را بگيرد.

از او محافظت مي‌كنيد

كودكاني كه مورد سوءاستفاده و تجاوز قرار مي‌گيرند، ‌مهارت نه گفتن را بلد نيستند. اين افراد نمي‌توانند به خواسته كساني كه از آنها سوء‌استفاده مي‌كنند پاسخ منفي دهند و هميشه با سكوتي كه به‌خاطر انفعال‌شان به آن دچار شده‌اند، خود را به يك قرباني تبديل مي‌كنند.

بليت موفقيتش را مي‌خريد

كودكي كه با مهارت نه گفتن آشناست مي‌داند نه گفتن، نشانه بي‌احترامي به ديگران و توهين به آنها نيست و هميشه دنبال موقعيتي بهتر و تصميمي درست‌تر مي‌گردد. او تنها براي راضي كردن ديگران پاسخ بله را به آنها نمي‌دهد و با فكر كردن به موقعيت‌هايي كه با آنها روبه‌رو شده، ذهنش را پرورش مي‌دهد.

اعتمادبه‌نفس او را تقويت مي‌كنيد

وقتي با رفتارهاي‌تان به كودك مي‌آموزيد كه نه گفتن نشانه بي‌ادبي است، اعتمادبه‌نفس و استقلال را از او مي‌گيريد. با چنين رفتاري به كودك‌تان مي‌گوييد «فكر نكن تصميم‌هاي تو هيچ‌وقت به درد نمي‌خورد»، اما اگر اين مهارت را در فرزندتان تقويت كنيد، از او فردي با اعتمادبه‌نفس مي‌سازيد.