از متخصص زنان نترسید!

مجله سیب سبز - ستاره محمد: بسياري از خانم‌ها به دليل ترس يا خجالت، معاينات دوره‌اي مخصوص زنان را به تعويق مي‌اندازند. كم نيستند خانم‌هايي كه به ۳۰سالگي مي‌رسند و هنوز يك‌بار هم به مطب متخصص زنان مراجعه نكرده‌اند! اين ترس و نگراني بي‌مورد احتمال ايجاد عوارض و خطر پيشرفت انواع بيماري‌هاي زنانه را بالا مي‌برد. براي مثال ممكن است فرد مبتلا به ويروس زگيل تناسلي شده باشد و در عين حال علامتي از خود نشان ندهد در حالي كه شايد اين ويروس باعث تغييراتي در دهانه رحم او شده باشد و بعد از چند سال تازه متوجه شود به سرطان پيشرفته دهانه رحم مبتلا شده است.

نكته مهم اينكه اگر زودتر به مطب متخصص زنان مراجعه كرده بود خيلي راحت مي‌توانست در مراحل اوليه سرطان، آن را ريشه‌كن كند. پس اجازه ندهيد ترس و وحشت از معاينات، سلامت‌تان را به خطر بيندازد. همين امروز از يك متخصص زنان وقت بگيريد. در اين مقاله دكتر آزيتا صفارزاده، متخصص زنان و فوق تخصص نازايي و لاپاراسكوپي به شما در مورد دلايل مراجعه به متخصص زنان و شيوه انجام انواع معاينات و آزمايش‌هاي مختلف زنانه توضيح مي‌دهد.

مشكلي نداريد؟ باز هم بايد چك شويد!

خانم‌ها از زمان بلوغ مي‌توانند مراجعه به متخصص پزشک زنان را آغاز كنند چراكه امروزه بيماري‌هاي زنانه از جمله تخمدان پلي‌كيستيك، كيست‌هاي درموئيد، كيست‌هاي ساده تخمدان و بي‌نظمي قاعدگي در ميان نوجوانان شيوع بالايي پيدا كرده‌ است. بعد از ازدواج نيز مراجعات پزشكي به متخصص زنان ديگر حالت اختياري ندارد و بايد به صورت سالانه انجام شود حتي اگر هيچ مشكلي نداشته باشيد. در اين مراجعات معمولا معاينه و سونوگرافي سينه، معاينه رحم و پاپ‌اسمير انجام مي‌شود.

تست سرطان دهانه رحم نيز امروزه از اهميت بسيار ويژه‌اي برخوردار است زيرا اين بيماري بعد از سرطان سينه، دومين سرطان شايع زنان به حساب مي‌آيد بنابراين خانم‌ها بايد در فواصل لازم همراه پاپ‌اسمير، تست سرطان دهانه رحم هم انجام دهند تا در صورت لزوم تحت درمان قرار بگيرند. متخصصان زنان دوره پزشكي عمومي را گذرانده‌اند بنابراين مي‌توانند آزمايش‌هاي كلي قند، چربي، كليه، كبد و آزمايش‌هاي عفوني را براي بيمار درخواست كنند و در صورت لزوم او و همسرش را تحت درمان قرار دهند.

نياز به بررسي هورموني داريد اگر. . .

آزمايش‌های هورموني معمولا براي افرادي درخواست مي‌شود كه دچار نازايي، بي‌نظمي قاعدگي، ريزش موي سر و افزايش موهاي زائد شده‌اند. اين آزمايش‌ها بايد در روز دوم يا سوم قاعدگي انجام شود زيرا هورمون‌ها در بدن خانم‌ها هر ماه افت و خيزهاي بسيار زيادي پيدا مي‌كنند. همچنين بهتر است این آزمایش‌ها به صورت ناشتا انجام شوند به خصوص اگر مي‌خواهيد ميزان هورمون پرولاكتين و TSH را بررسي كنيد. كساني كه سقط‌هاي مكرر دارند نيز بايد از لحاظ سيستم ايمني و سيستم انعقادي بررسي شوند.

معاينه سينه چگونه انجام مي‌شود؟

معاينه سينه مانند معاينه واژينال بهتر است از ۱۸ سالگي شروع شود و توسط متخصصان زنان يا جراحان صورت گيرد. اين معاينه بايد با كف دست و كف انگشتان انجام شود زيرا بافت سينه غير يكنواخت است و اگر با نوك انگشتان آن را معاينه كنيم به اشتباه فكر مي‌كنيم توده‌اي در آن وجود دارد. براي شروع معاينه فرد بايد دست‌هايش را باز كند و روي سر بگذارد تا بتوانيم هر دو سينه را با هم مقايسه كنيم و هرگونه تغيير شكل، اندازه، رنگ و فرورفتگي در بافت آن را تشخيص دهيم. سپس بايد با كف انگشتان و كف دست به صورت دوراني دور تا دور سينه و همچنين قسمت‌هاي نزديك به هاله آن را بررسي كنيم. اگر توده‌اي زير دست‌تان حس كرديد بدانيد اين توده‌ها اغلب خوش‌خيم و از نوع كيست يا فيبروآدنوم هستند. به هر حال در صورت پيدا كردن توده فرد بايد سونوگرافي انجام دهد. اگر هم توده خيلي بزرگ باشد بايد ماموگرافي شود. توجه داشته باشيد با معاينه دست فقط مي‌توان توده‌هاي نزديك به یک سانتي‌متر و بزرگ‌تر را تشخيص داد اما ماموگرافي مي‌تواند توده‌هاي یک ميلي‌متري را هم تشخيص دهد.

علاوه بر معاينه سينه بايد ناحيه زير بغل را هم بررسي كرد اما برعكس سينه اين ناحيه را بايد با نوك انگشتان معاينه كرد. در اين مورد نيز اگر توده‌اي زير دست‌تان حس كرديد، نگران نشويد زيرا غدد لنفاوي زير بغل اغلب به دليل زخم شدن دست يا عفونت انگشتان و. . . ورم مي‌كنند. با اين حال اگر در سينه‌تان توده احساس كرديد و همزمان با آن متوجه برجستگي غدد لنفاوي زير بغل شديد بايد در اسرع‌وقت به جراح مراجعه كنيد و تست‌ها و ماموگرافي‌هاي لازم را انجام دهيد. فراموش نکنیدکه معاينه سينه در دستور كار متخصصان زنان است اما جراحي‌هاي سينه برعهده جراحان عمومي است.

آغاز ماموگرافي از ۳۵ سالگي

انجام سونوگرافي و ماموگرافي سينه در گذشته از ۴۰ سالگي توصيه مي‌شد اما الان در كنگره‌هاي ايران سن شروع اين آزمايش‌ها ۳۵ سالگي اعلام شده است زيرا شيوع سرطان سينه در همه جوامع از جمله ايران افزايش پيدا كرده است. اهميت اين موضوع براي افرادي كه در فاميل درجه يك‌شان از جمله مادر، خواهر، خاله و عمه سابقه سرطان سينه دارند، دوچندان مي‌شود. اين افراد بايد پنج سال قبل از سن ابتلاي اعضاي خانواده خود به سرطان، ماموگرافي انجام دهند حتي اگر زير ۳۵ سال داشته باشند. لازم به ذكر است كه ماموگرافي‌هاي جديد و ديجيتال اشعه بسيار كمي از خود ساطع مي‌كنند، كمتر سينه‌ها را تحت فشار قرار مي‌دهند و در عين حال دقت بالاتري دارند. در صورت لزوم نيز علاوه بر ماموگرافي براي فرد سي‌تي‌اسكن، ‌ام‌آر‌آي و اسكن با تزريق يا بدون تزريق درخواست مي‌شود.

بعد از يائسگي هم بايد هر سال معاينه شويد

خانم‌هاي يائسه نيز بايد براي بررسي پوكي استخوان، سرطان‌هاي تخمدان، رحم و سينه هر سال به متخصص زنان مراجعه كنند. همچنين بايد تست پاپ‌اسمير را در فواصل منظم ادامه دهند و براي بررسي تخمدان‌ها و ضخامت آندومتر (لايه داخلي رحم) سونوگرافي داخلي (واژينال) انجام دهند. ضخامت آندومتر در زمان يائسگي بهتر است زير چهار ميلي‌متر باشد در غير اين صورت فرد بايد كورتاژ تشخيصي انجام دهد به‌خصوص اگر در خانواده خود سابقه سرطان تخمدان، رحم، روده، مثانه، پروستات و سينه داشته باشد. ماموگرافي نيز بعد از ۵۰ سالگي بايد سالي يك‌بار تكرار شود.

آزمايشي مهم براي تشخيص سرطان

نوعی از پاپ‌اسمير كه در ايران هم انجام مي‌شود به تشخيص ويروس عامل سرطان دهانه رحم (HPV) مي‌پردازد. در اين روش نمونه از دهانه رحم با برس گرفته شده و داخل محلول خاص ريخته مي‌شود. با كمك آن مي‌توان وجود ويروس‌هاي پرخطر و كم‌خطر زگيل تناسلي را تشخيص داد. اگر اين ويروس از نوع پرخطر و سرطان‌زا باشد بايد بررسي‌ها و مراجعات بيشتري صورت گيرد و اگر هم زخمي در دهانه رحم وجود داشته باشد يا بافت غيرعادي ديده شود، فرد بايد «كولپوسكوپي» انجام دهد. اين آزمايش به وسيله دستگاهي به نام كولپوسكوپ انجام مي‌شود كه قادر است سلول‌هاي دهانه رحم را چندين برابر بزرگ‌تر در معرض ديد قرار دهد.

نگران انتقال عفونت حين معاينه نباشيد

براي انجام پاپ‌اسمير مي‌توان از اسپكولوم‌هاي يك‌بار مصرف پلاستيكي استفاده كرد. البته هنوز هم در بسياري از بيمارستان‌ها و مطب‌ها از انواع فلزي آن استفاده مي‌شود زيرا دوام بالايي دارد. در اين مورد نيز جاي نگراني وجود ندارد زيرا اسپكولوم در دستگاه‌هاي خاص از جمله فور استريل مي‌شود و كاغذهاي خاصي داخل آن گذاشته مي‌شود تا با تغيير رنگ آن مطمئن شويم وسيله استريل شده است. به‌طور حتم هيچ پزشكي دلش نمي‌خواهد بيمار عفونت بگيرد بنابراين مسائل بهداشتي و استريليزاسيون را رعايت مي‌كند.


سونوگرافي واژينال باعث سقط نمي‌شود!

در سونوگرافي واژينال مانند تست پاپ‌اسمير، دستگاه سونوگرافي داخل واژن قرار داده مي‌شود. انجام اين سونوگرافي معمولا از معاينه زنان راحت‌تر است اما متاسفانه خيلي‌ها به‌خصوص خانم‌هاي باردار مي‌ترسند مبادا باعث سقط جنين شود درحالي‌كه چنين خطري وجود ندارد و بررسي بعد از بارداري با IVF، تشخيص بارداری خارج از رحم و تشخيص بارداري در هفته پنجم فقط از طريق سونوگرافي واژينال امكان‌پذير است. در حقيقت با اين روش مي‌توان بارداري را يك هفته زودتر از سونوگرافي شكمي ‌تشخيص داد. اما توده‌ها يا فيبروم‌هاي خيلي بزرگ با سونوگرافي واژينال قابل تشخيص نيستند زيرا از ديدرس آن دور مي‌شوند بنابراين فقط با كمك سونوگرافي شكمي مي‌توان به وجود آنها پي برد. روي هم رفته سونوگرافي واژينال و شكمي مكمل يكديگر هستند. بهتر است بدانیدمعاينات زنان از جمله سونوگرافي، معاينه سينه، پاپ‌اسمير و همچنين جراحي‌هاي زنان همگي بايد بعد از اتمام قاعدگي انجام شوند.

پاپ‌اسمير درد ندارد!

انجام پاپ‌اسمير كمتر از یک دقيقه طول مي‌كشد، درد چنداني ندارد و فقط در حد يك معاينه ساده زنانه است. درواقع‌گيرنده‌هاي درد در دهانه رحم بسيار كم هستند. اگر هم دهانه رحم التهاب داشته باشد ممكن است با انجام اين تست مقداري لكه‌بيني يا خونريزي ايجاد شود. اما جاي نگراني وجود ندارد و براي اين التهاب نيز دارو تجويز مي‌شود. نكته مهم ديگر اينكه پاپ‌اسمير نبايد حين قاعدگي انجام شود. همچنين ۴۸ ساعت قبل از آن بايد از رابطه جنسي و مصرف كرم يا پماد خودداري كرد. البته پاپ‌اسمير ممكن است باعث آسيب به پرده بكارت شود بنابراين خانم‌هاي باكره نبايد آن را انجام دهند. همچنين كساني كه سرطان پيشرفته دهانه رحم دارند ممكن است با انجام اين تست به خونريزي شديد بيفتند. به غير از اين دو مورد محدوديت ديگري براي انجام پاپ‌اسمير وجود ندارد.

دقت کمتر سونوگرافي شكمي

سونوگرافي از رحم و تخمدان‌ها به دو صورت شكمي و واژينال انجام مي‌شود. براي خانم‌هاي مجرد و باكره فقط مي‌توان از سونوگرافي شكمي استفاده كرد. دقت سونوگرافي از روي شكم كمتر از سونوگرافي داخلي يا واژينال است زيرا در اين روش امواج اولتراسوند بايد ابتدا از مثانه عبور كند و بعد به رحم برسد. اگرچه از طريق يك سونوگرافي شكمي خوب هم مي‌توان رحم و تخمدان‌ها را مشاهده كرد اما اگر بخواهيم براي مثال محل فيبروم نسبت به لايه داخلي رحم يا نوع كيست و توده در تخمدان را تشخيص دهيم، سونوگرافي واژينال كمك بيشتري خواهد كرد. در خارج از كشور سونوگرافي شكمي و واژينال براي خانم‌هاي غيرباكره هميشه همراه با هم انجام مي‌شود اما در ايران جدا از يكديگر هستند و تعرفه‌هاي جداگانه‌ای دارند. اگر خانمي كيست داشته باشد بايد آزمايش‌هایی تحت عنوان تومور ماركر انجام دهد تا خوش‌خيم يا بدخيم بودن آن مشخص شود.