چطور بازی‌های جذاب برای کودکمان طراحی کنیم؟

ماهنامه سپیده دانایی - نرگس عزیزی، کارشناس ارشد مشاوره: بیشترین والدین می دانند که بازی با فرزندشان اثری سحرآمیز بر رابطه والدین و فرزندان دارد اما چرا علی رغم این موضوع پای عمل که می رسد، آنها از بازی با فرزندان خود فرار می کنند؟ یکی از بهانه های شایع این است که بازی هایی که به صورت معمول به ذهن والدین می رسد، تنها در چند گزینه محدود است؛ در حدی که در برخی موارد، آن گزینه ها دیگر چه برای کودکان و چه برای والدین، جذاب نیست.

اما چطور می توانیم بازی های جذاب، متنوع و البته مناسب برای فرزندانمان طراحی کنیم که هم آنها از آن لذت ببرند و هم ما تمایل بیشتری برای بازی داشته باشیم؟!

شاید مهمترین نکته ای که لازم است والدین پیش از انجام هر بازی از خود بپرسند، این است که آیا این بازی متناسب با توانایی های فرزند من است؟

برای اینکه در این مسیر گام های درستی برداریم، لازم است با ویژگی های بچه ها در هر سنی آشنا باشیم. به عنوان مثال بدانیم که غالب بچه ها در حدود 13 تا 15 ماهگی راه می افتند، حدود دو سالگی می توانند هدفمند توپ را شوت کنند یا به صورت معمول در حدود چهار سالگی می توانند لی لی بروند.

البته توانایی هایی که لازم است آنها را مد نظر داشته باشید، محدود به حرکت عضلات بزرگ بدن نیست، بلکه در رابطه با عضلات کوچک نیز باید اطلاعات لازم را داشته باشید، به عنوان مثال بیشتر بچه ها، در حدود دو سالگی می توانند مداد در دست بگیرند و خط بکشند یا در حدود سه سالگی می توانند کار با قیچی را آغاز کنند، هر چند هنوز برای تسلط بر آن نیازمند تمرین زیاد خواهند بود.


از چهارسالگی به بعد بچه ها توانایی پرتاب توپ از بالای سر را دارند و در حدود پنج سالگی به بعد توانایی گرفتن توپ با دو دست، و نه دو ساعد، را پیدا می کنند.

اما برای طراحی بازی برای بچه ها علاوه بر توانایی های فیزیکی، لازم است به رشد اجتماعی آنها هم توجه داشته باشید. به عنوان مثال از سه سالگی به بعد می توان انتظار بازی گروهی از بچه ها داشت؛ تا پیش از آن هر چند ممکن است بچه ها در کنار همسالان خود مشغول بازی شوند اما در واقع هر کدام دارند به صورت موازی بازی شخصی خود را انجام می دهند.

از سه سالگی به بعد است که بازی گروهی می تواند معنا پیدا کند. از سویی تا پیش از سه سالگی، انتظار به اشتراک گذاشتن اسباب بازی را نمی توان چندان از آنها داشت اما بعد از آن آرام آرام بچه ها یاد می گیرند به صورت اشتراکی از اسباب بازی ها استفاده کنند.

علاوه بر این موارد، اگر اطلاعاتی در رابطه با رشد زبانی و شناختی فرزند خود نیز داشته باشید که عالی خواهد بود چرا که هر چه اطلاعات جزیی تری داشته باشید، احتمال اینکه از او انتظاری بالاتر از سنش داشته باشید، کاهش پیدا می کند و از سویی فعالیت هایی که برای او طراحی می کنید هم، بیش از حد ساده نخواهند بود.

ابعاد مختلف رشد را فراموش نکنید!

امروزه بسیاری از والدین تحت تاثیر تبلیغات فراوان به دنبال بازی هایی هستند که ابعاد آموزشی مشخصی داشته باشند، به عنوان مثال فرزندشان با دنیای حیوانات آشنا شود، حروف الفبا را بیاموزد، با اصطلاحات انگلیسی آشنا شود و ... هر چند پیدا کردن چنین مهارت هایی بد نیست اما توجه داشته باشید که اگر قرار باشد در حین بازی، تنها متمرکز بر تقویت توانایی های شناختی او باشید، به احتمال زیاد سایر بخش ها فراموش خواهند شد و در واقع رشد فرزند شما ممکن است شکلی ناهماهنگ پیدا کند.

بچه ها قرار است در ابعادی مانند توانایی های حرکتی (عضلات بزرگ و عضلات کوچک)، توانایی زبانی، ریاضی، زیبایی شناسی، موسیقی، مدیریت هیجانی، تقویت روابط عاطفی، مهارت های اجتماعی، تقویت حافظه، تقویت حس چشایی و بویایی، مسئولیت پذیری و ... هم رشد داشته باشند. با توجه به تنوع این ابعاد، شما می توانید فعالیت های متنوعی را برای فرزندتان در نظر بگیرید.

البته همیشه به یاد داشته باشید که صرف بازی کردن خود برای بچه ها آموزنده است؛ به ویژه۹ زمانی که آنها کاری را با علاقه انجام می دهند، پس فراتر از همه اهداف به دنبال این باشید که فعالیتی لذتبخش برای فرزندتان و البته خودتان ترتیب دهید.


امکانات خود را درست ارزیابی کنید!

بسیاری از ما امکانات خودمان را فراموش کرده یا توجهی به آن نداریم. زمانی هم که صحبت از امکانات لازم برای بازی می شود، تصور می کنیم زمانی که در حال زندگی در آپارتمانی کوچک هستیم، شرایط لازم و حتی حداقلی را برای برنامه ریزی فعالیت های متنوع برای فرزندمان نداریم اما گاهی کافی است با کمی دقت به اطراف خود نگاه کنیم؛ در همین آپارتمان کوچک هم گاهی امکانات فوق العاده ای برای بازی پیدا می شود!

به عنوان مثال یک بالکن آفتابگیر کوچک که می توان گلدانی داخل آن قرار داد و باغبانی کرد، راهرویی باریک که زدن پرده پارچه ای و دو نیمه کردن آن کاری ندارد و البته می توان بعد از آن از پشت پرده، نمایش سایه اجرا کرد.

علاوه بر چنین مواردی شاید ته کابینت کمی لپه مانده داشته باشید که چون حشره زده، تمایلی به خوردن آن ندارید اما به اینکه با آنها می توان کاردستی درست کرد، توجهی ندارید یا ممکن است مجلات قدیمی داشته باشید که ترجیح بدهید آنها را دور بریزید، بی خبر از اینکه تصاویر آنها برای برش زدن عالی است یا ممکن است شما مقداری لباس کهنه داشته باشید که تمایلی به پوشیدن شان ندارید، با این لباس ها هم می توان فعالیت های بسیار زیادی طراحی کرد. به عنوان مثال مسابقه پوشیدن لباس در کوتاه ترین مدت، اجرای نمایش، نقاشی روی لباس و ایجاد طرح های جدید، دوختن لباس برای عروسک، درست کردن توپ پارچه ای با کمک خرده پارچه ها و البته بریدن پارچه و ساخت کلاژ پارچه ای.

این روزها در بیشتر خانه ها وسایل الکترونیکی مانند کامپیوتر، تبلت، گوشی هوشمندت و ... پیدا می شود؛ در زمان لیست کردن امکانات این بخش را هم حتما در نظر داشته باشید چرا که با این کار هم علائق فرزند خود را به رسمیت شناخته اید، هم با دنیای او آشنا شده اید و هم می توانید به نوعی بر استفاده بیش از اندازه از این بازی ها نظارت و کنترل بهتری داشته باشید.

در ارزیابی امکانات خود را از قلم نیندازید!

اما علاوه بر قابلیت های خانه، قابلیت های خود را نیز دست کم نگیرید، به عنوان مثال ممکن است شما ذوق آواز خواندن داشته باشید یا اینکه علاقه زیادی به درست کردن کیک داشته باشید و البته دستور پخت کیک های ساده زیادی هم بلد باشید. علاوه بر قابلیت های خود، گاهی نقاط ضعف ما نیز می تواند انگیزه لازم برای آغازت فعالیت های جذاب با فرزندمان را در ما ایجاد کند. به عنوان مثال زمانی که از اضافه وزن رنج می بریم، داشتن برنامه برای فعالیتی فیزیکی یا پارک رفتن، می تواند هم برای فرزند ما جذاب باشد و هم فواید قابل توجهی برای شخص ما به دنبال داشته باشد.


چند نکته برای زمان طراحی بازی

بعد از شناسایی توانایی های فرزند خود، امکانات و قابلیت های در دسترس و البته علائق خود و فرزندتان و با در نظر گرفتن ابعاد مختلف رشدی فرزند خود، نوبت به طراحی بازی می رسد اما از کجا می توانیم ایده هایی برای طرح بازی های جدید پیدا کنیم؟

در این زمینه شاید بد نباشد که کمی به مرور خاطرات خود بپردازید. به عنوان مثال زمانی که شما هم سن فرزندتان بودید، چه بازی هایی می کردید. علاوه بر آن این روزها می توانید از کتاب ها، مجلات یا اینترنت ایده های جدید برای بازی پیدا کنید.

گاهی نیز فعالیت های فرزند ما در مهد کودک یا مدرسه می تواند به ما در طراحی فعالیت های مناسب کمک کند. در کنار آن برنامه های کودک تلویزیون نیز می تواند منبع به نسبت مناسبی باشد اما اگر می خواهید بازی های به واقع جدیدی طراحی کنید، بهترین راه این است که ذهن خود را آزاد کنید و البته ذهن خلاق فرزندتان را نیز دست کم نگیرید.


اما نکته دیگری در رابطه با طراحی بازی ها؛ شاید بد نباشد که گاهی بازی را وارد دنیای مسئولیت های خود و فرزندتان کنید. به عنوان مثال بچه های کوچک علاقه خاصی به تقلید کار بزرگترها دارند، نظافت خانه با همراهی فرزندتان، در حالی که او هم دستمالی به دست دارد، می تواند هم برای او جالب باشد و هم اینکه شاید شما به کارتان خواهید رسید اما واقعیت این است که جذابیت هیچ کاری در امور خانه برای بچه ها مانند آشپزی نیست.

و نکته آخر اینکه در زمان اجرای بازی هم اگر کمی نظام برای زمان بازی ها در نظر بگیرید، کارتان ساده تر شده و به قول معروف کم نمی آورید. به عنوان مثال برای صبح بازی های فیزیکی، بعد از ناهار کاردستی و فعالیت های هنری، روزهای فرد مسابقه ورزشی یا شب جمعه بازی های کامپیوتری و... اگر برنامه بازی ها را در جایی بنویسید بعد از چند هفته متوجه خواهید شد که به عنوان مثال داشتن بازی مشترک برای سه روز در هفته، بسیار آسان تر از آن چیزی است که در ابتدا تصور می کردید.