چگونه بيماري‌ها را با ورزش كردن كنترل يا درمان كنيم

برترین ها: در بسياري از كشورهاي دنيا متخصصان پزشكي- ورزشي با كمك تكنيك‌ها و متدهايي كه سراغ دارند، براي بهبود شرايط فيزيكي مراجعان خود اقدام مي‌كنند. اين گروه تلاش دارند تا با ارائه متدهاي ورزشي متناسب با هر فرد و توان او براي حفظ سلامت يا بازگرداندن سلامت و تندرستي به او گام بردارند. در حال حاضر در كشور ما نيز متخصصان پزشكي- ورزشي در ۱۶ استان كشور به ارائه خدمات به مخاطبان و مراجعان خود مي‌پردازند و با بررسي و معاينه افراد و در نظر گرفتن ملاحظاتي ويژه هر فرد متناسب با روحيات، توان جسماني و قواي بدني بيمار، او را براي درمان بيماري‌هايي مانند ناراحتي‌هاي قلبي، فشارخون، ‌ام.‌اس، ناراحتي‌ها و بيماري‌هاي مفصلي- استخواني و حتي كاهش وزن همراهي مي‌كنند. اين متخصصان به عموم مردم در كشور توصيه مي‌كنند اگر در شهري قرار دارند كه امكان مراجعه به متخصص پزشكي - ورزشي در آن شهر وجود ندارد با مراجعه به پزشك داخلي، متخصص قلب يا متخصص طب فيزيكي و پس از معاينه و بررسي توانايي بدن‌شان و همين‌طور متناسب با بيماري‌اي كه دارند از ورزشي كه به آن‌ها توصيه مي‌شود و در تحت شرايط ويژه بهره‌مند شوند. در اين شماره از مجله سيب سبز براي آشنايي بيشتر با تاثيرات درماني ورزش و تاثير آن در پيشگيري از ابتلا به بيماري‌ها با دكتر «اميرحسين عابدي يكتا»، متخصص پزشكي- ورزشي و عضو هيئت علمي دانشگاه شهيد بهشتي به گفت‌وگو نشستيم.



ورزش‌كردن بايد به‌صورت هدفمند و با برنامه‌ريزي دنبال شود. قطعا ورزشي كه براي يك خانم 30 ساله براي كاهش‌وزن توصيه مي‌شود، براي يك خانم 60 ساله كه نياز به مراقبت و كنترل از پوكي استخوان دارد، توصيه نمي‌شود. انتخاب ورزش نيازمند بررسي‌هاي جدي است و بايد خطرات، آسيب‌ها و توانايي جسم فرد بررسي شود. به همين دليل است كه ما هميشه توصيه مي‌كنيم پيش از شروع ورزش و پرداختن به آن، بهتر است تمامي افراد در هر سن‌وسالي به متخصص پزشكي- ورزشي مراجعه كنند و ورزشي را انتخاب كنند كه كمترين عارضه و آسيب و بيشترين بهره‌مندي را براي افراد داشته باشد. در حقيقت انتخاب نوع ورزش و شدت آن بايد كيفيت زندگي را متحول كند و آن را افزايش دهد.



طبق نظر كالج بين‌المللي ايالات‌متحده بايد ۵ روز ورزش هوازي به‌مدت ۳۰ دقيقه داشته باشيم. از اين مقدار بايد ۲ جلسه ورزش‌هاي قدرتي، تعادلي و انعطاف‌پذيري داشته باشيم كه يكي از شرايط آن در اين زمينه اين است كه قبل از شروع اين جلسات بايد فرد ارزيابي شود كه از نظر روحي آماده باشد، تغذيه او كنترل شود، هدفش از ورزش بررسي شود و متناسب با اين شرايط، شدت و مدت ورزش براي شروع و تكرار ورزش در هفته را ارزيابي كرده و به او نسخه دهيم. به اين ترتيب سلامت را به فرد هديه مي‌كنيم.



بسياري از افراد هستند كه به يك يا چند بيماري زمينه‌اي مبتلا‌اند و از وجود آن‌ها در بدن‌شان مطلع نيستند. بيماري اين افراد ممكن است با ورزش كردن تشديد شود و فرد فكر كند، ورزش‌كردن موجب بروز بيماري در او شده است. به‌عنوان مثال ممكن است فردي دچار بيماري زمينه‌اي قلبي باشد كه با پرداختن به ورزشي كه مناسب حال او نيست، اين بيماري در او تشديد شود و او فكر كند كه ورزش موجب ابتلاي او به بيماري قلبي شده است يا فردي مشكل زانو دارد و با انجام ورزش، درد زانوهايش بيشتر مي‌شود و يك مشكل ارتوپدي پيدا مي‌كند و اينگونه تصور مي‌كند كه ورزش موجب بروز زانو درد شده است. نمونه‌هاي ديگر آن است كه فردي كه كاهش تعادل دارد و با ورزش دچار پيچش مچ پا مي‌شود با مشكلاتي روبه‌رو است و به همين دليل معاينه و بررسي فرد پيش از ورزش كردن، به او كمك مي‌كند تا هم به لحاظ فيزيكي و هم به لحاظ روحي آمادگي پرداختن به ورزش را به‌دست بياورد. فرد بايد به لحاظ روان‌شناختي نيز آمادگي ورزش كردن را داشته باشد، در اين امر نيز با يكسري اقدامات روان‌شناختي و با كمك تكنيك‌هايي كه در طب سوزني و استئوپاتي وجود دارد و بامكمل‌هايي كه متخصص تجويز مي‌كند، مي‌توان فرد را براي ورزش كردن آماده كرد.



بيماري‌هايي وجود دارند كه با كمك ورزش مي‌شود از پيشرفت آن‌ها جلوگيري كرد. برخي از اين بيماري‌ها متابوليك و داخلي هستند كه از ميان آن‌ها مي‌توان به بيماري‌هاي قلبي، ديابت، فشار خون و پوكي استخوان اشاره كرد و برخي از بيماري‌هاي اسكلتي - عضلاني نيز جزو اين دسته محسوب مي‌شوند كه دردهاي شانه، كمر، گردن، زانو و انواع آرتروز‌هاي مختلف از جمله اين بيماري‌هاي اسكلتي- عضلاني هستند. البته بايد به اين نكته نيز توجه كرد انجام ورزش صحيح و اصولي به پيشگيري از بروز بيماري‌ها در بدن كمك مي‌كند. علاوه بر اين برخي بيماري‌هاي مزمن را مي‌توان با كمك ورزش كنترل كرد، ضمن آن‌كه در كنار اين كنترل مي‌توان ميزان مصرف داروهاي شيميايي را در فرد با همراهي متخصص مربوطه كاهش داد و كيفيت زندگي او را بهبود بخشيد.


بي‌تحركي يكي از مهم‌ترين عواملي است كه موجب بروز دردهاي مفصلي در ناحيه گردن و عضلات بين كتف مي‌شود. در حقيقت قرارگرفتن در موقعيت‌هاي بي‌تحرك مثل نشستن پشت كامپيوتر براي مدت طولاني و ثابت و قرارگرفتن در موقعيت نوشتن براي مدت زمان طولاني و... مي‌تواند موجب بروز دردهايي شود كه ورزش و تمرينات صحيح به درمان و پيشگيري از بروز آن‌ها كمك مي‌كند. اين دردها عموما از گردن شروع شده و به كتف‌ها مي‌رسند و سرانجام در دست‌ها گسترش مي‌يابند و درد را در اين بخش‌ها به‌وجود مي‌آورد.


برخي از ورزش‌ها ممكن است به‌دليل شدتي كه دارند موجب بروز برخي بيماري‌ها به‌ويژه بيماري‌هاي مفصلي شوند. به‌عنوان مثال ورزش‌هايي از قبيل وزنه‌برداري، ايروبيك‌هاي سنگين و پرتحرك و برخي حركات فيزيكي در ورزش مي‌تواند به عضلات گردن آسيب برساند. در حقيقت بايد به ياد داشته باشيد، هر ورزشي درصورتي كه شدتش بيش از توان فرد باشد ممكن است به او آسيب برساند حتي اگر شما فوتبال بازي كنيد و اين ورزش بيش از حد توان شما به بدن‌تان فشار ايجاد كند براي شما نگران‌كننده است. بنابراين نمي‌توان از ورزش خاصي نام برد، هر ورزشي كه بيش از توان و انرژي فرد باشد مخرب است.



ديابت يكي از شايع‌ترين بيماري‌ها در جوامع امروز در جهان است. متخصصان پزشكي- ورزشي مي‌توانند با كمك ورزش ميزان مصرف داروهاي تيپ 2 را كاهش دهند. بيمار با انجام ورزش هوازي كنترل قند بهتري را خواهد داشت. در عين حال اگر فرد به‌علت زمان طولاني ديابت مجبور باشد از تزريق انسولين استفاده كند، در برخي موارد مي‌شود انسولين تزريقي را به قرص خوراكي تبديل كرد و اين مسئله روي كيفيت زندگي بيمار تاثير مي‌گذارد اما ارائه و تجويز ورزش براي افراد مبتلا به ديابت تمهيدات خاصي را مي‌طلبد. به‌عنوان مثال بيمار بايد كنترل قند قبل، حين و بعد از ورزش را انجام دهد. ميزان آب مصرفي بدن، ميزان انرژي دريافتي، ميزان و شدت ورزش تنظيم مصرف داروهاي كنترل‌كننده قندي كه مصرف مي‌شود بايد توسط متخصص مربوطه براي يك جلسه ورزشي بررسي شود و موارد لازم در اين زمينه‌ها لحاظ شود.


بيماري‌هاي قلبي نيز از جمله بيماري‌هايي هستند كه در جهان شايعند. بسياري از افراد به گرفتگي عروق و رگ‌ها مبتلا هستند و هنوز در جهان داروي قطعي براي بازشدن عروق توليد نشده است. تنها كاري كه مي‌تواند رگ‌هاي گرفته را باز كند، انجام ورزش است. اگر فردي بتواند در هفته بيش از ۲۲۰۰ كيلوكالري مصرف انرژي براي ورزش داشته باشد، به‌تدريج مي‌تواند رگ‌هاي بسته شده را باز كند. اين مسئله در برخي از نمونه‌ها مشاهده شده و فرد اقدامات درماني خاص و جراحي راحت داشته است. البته صرف انرژي توسط ورزش آن هم بيش از ۲۲۰۰ كيلوكالري بسيار زياد است يعني اگر فردي دچار گرفتگي عروق خيلي شديد باشد خطرناك است و خود ورزش منجر به بروز بيماري قلبي در او مي‌شود، بنابراين اين توصيه حتما بايد زير نظر متخصص باشد يعني روند ورزش و افزايش مصرف انرژي به كمك ورزش بايد با كنترل و به‌صورت تدريجي انجام شود تا بدن فرد دچار مشكل نشود. به‌طور متوسط اگر نيم ساعت روي تردميل بدويد، حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ كالري كالري مي‌سوزانيد و براي سوزاندن ۲۲۰۰ بايد حدود ۲۲ساعت روي تردميل بدويد. اين‌كار سخت است اما كاري است كه مي‌شود پيگيري كرد و از آن هم براي پيشگيري و هم براي درمان بيماري‌هاي قلبي استفاده كرد. اين شيوه براي تمامي گروه‌هاي سني قابل اجراست.


فشارخون بيماري‌اي است كه تمامي افراد در سنين بالا آن را تجربه مي‌كنند. يك ورزش هوازي منظم مي‌تواند به اندازه مصرف داروي معروف «ايندرال» كه براي كنترل فشار خون به مبتلايان به اين بيماري تجويز مي‌شود، موثر واقع شود. اين روش مي‌تواند ۶ تا ۸ ميلي‌متر جيوه فشارخون را در افراد كاهش دهد. عوارض ايندرال بسيار زياد است خشكي دهان، يبوست، احتباس ادراري و تشديد آسم از جمله عوارض مصرف اين داروست درحالي‌كه ورزش بدون آن‌كه اين عوارض را به بيمار تحميل كند، مي‌تواند درمان مناسبي را به او ارائه كند. ضمن آن‌كه فوايدي نيز براي بيمار دارد اما ورزش بايد مثل دارو كه هر روز مصرف مي‌شود، انجام شود ولي به اين معنا كه فرد لازم است هر روز به‌مدت نيم ساعت ورزش كند اما ما حق نداريم بگوييم ورزش بيشتر همانند داروي «ايندرال» براي بيماري كه فشارخون كنترل شده ندارد، عمل مي‌كند. بنابراين فردي كه فشارخون دارد، بايد به پزشك خود مراجعه كرده و داروهاي لازم را دريافت كند. به اين ترتيب فشارخون او كنترل مي‌شود و پس از آن مي‌توان ورزش كردن را به او توصيه كرد و با اين ‌كار به مرور داروهاي او را كم يا كنترل كرد ولي مي‌توان پيش از ابتلا به فشارخون با انجام ورزش سن ابتلا به فشارخون را در بيمار به تاخير بيندازيم يا كنترل بهتري روي آن داشته باشيم.



بيماري‌ ام.‌اس يك بيماري مربوط به سيستم عصبي مركزي است كه هنوز علت بروز آن در بدن شناخته شده نيست. افرادي‌كه به اين بيماري مبتلا مي‌شوند، به‌مرور با ناتواني‌هاي حسي و حركتي روبه‌رو مي‌شوند.

ما با ورزش مي‌توانيم قدرت عضله، ميزان تحرك و نوع تحرك او را در جامعه تنظيم كنيم و كيفيت زندگي او را بهبود ببخشيم البته ورزش خودش اگر به‌صورت كنترل نشده و هدفمند زيرنظر متخصص انجام نشود، مي‌تواند يكي از محرك‌هاي عود‌ ام.‌اس در افراد باشد. بنابراين بايد از ورزش‌هاي خاصي براي مبتلايان به بيماري ‌ام.اس استفاده كرد. بيشتر تمرينات ورزشي به اين بيماران در محيط آبي پيشنهاد مي‌شود تا كنترل دماي محيط نيز به ساده‌ترين شكل امكان‌پذير باشد. حتما لازم است زير نظر متخصص چند جلسه تست ورزشي انجام شود تا بيمار به تمريناتي كه بايد انجام دهد مسلط شود و نكته ديگر آن است كه تمرينات بايد متناسب با نياز بيمار طراحي شود. به‌عنوان مثال در فردي كه به‌دليل ابتلا به‌ ام.‌اس دچار ضعف عضلات تحتاني و كاهش تعادل شده ما نمي‌توانيم پياده‌روي و دوچرخه‌سواري را توصيه كنيم؛ شايد لازم است ورزش‌ها براي اندام تحتاني تعريف شوند يا برعكس.


خانم‌ها و آقايان بسياري براي رسيدن به وزن ايده‌آل تلاش مي‌كنند اما در برخي موارد رسيدن به وزن ايده‌آل مغاير با سلامت فرد است. فرض كنيد خانمي با ۱۶۰ سانتي‌متر قد و ۹۰ كيلوگرم وزن، حدود ۳۰ كيلوگرم اضافه‌وزن دارد؛ اگر ما بخواهيم اين ۳۰ كيلوگرم را كاهش دهيم تا او به وزن ايده‌آل برسد او عملا به‌دليل برخي از موادمعدني و مواد مورد نيازش به كاهش وزني كه سلامت نيز به همراهش باشد، دست پيدا نمي‌كند. بنابراين ما به جاي وزن ايده‌آل، وزن سلامت را توصيه مي‌كنيم؛ يعني بررسي مي‌كنيم تا ببينيم اين خانم با شرايط گفته شده به چه وزني برسد كه هم كاهش وزن داشته باشد و هم سلامت خود را حفظ ‌كند؟! اين وزن سلامت حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد كمتر از وزني است كه مطرح شد البته اين مسئله متناسب با شرايط جسماني، درصد چربي موجود در بدن و باتوجه به تراكم استخواني كه اين خانم دارد صورت مي‌گيرد. مسئله مهم اين است كه بدن نسبت به كاهش كالري تا مدت ۶ ماه مقاومت نشان مي‌دهد و شما تا كاهش كالري نداشته باشيد وزن بدن كم نمي‌شود. ما تا ۶ماه كاهش وزن را به‌صورت تدريجي انجام مي‌دهيم و پس از ۶ماه به بدن استراحت مي‌دهيم تا در وزن سلامت باقي بماند و بعد براي رسيدن به وزن سلامت بعدي كه است به وزن ايده‌آل نزديك‌تر تلاش مي‌كنيم. اگر فردي از چاقي نه به‌علت شكل ظاهري‌اش بلكه به‌علت بيماري ناراحت است مثلا مي‌داند چاقي موجب مرگ زودرس، ديابت، فشارخون، بيماري‌هاي قلبي و ناراحتي‌هاي تنفسي مي‌شود و در اين‌باره نگران است مي‌توان به او اميد داد كه با ورزش و بالابردن ميزان تحرك فيزيكي خود، اين خطرات براي او در حد يك فردي كه در شرايط طبيعي و ايده‌آل قرار دارد، كاهش پيدا مي‌كند بنابراين لازم نيست فرد حتما براي كاهش وزن تلاش كند.