باهوشم ولي ياد نمي‌گيرم!

برترین ها: آرش، دانش‌آموز كلاس دوم و ۸ ساله است. او فقط در درس ديكته دچار مشكل است به طوري كه اختلاف نمره فاحشي بين نمره ديكته و ساير درس‌هايش وجود دارد. مثلا نمره ديكته او معمولا بين ۵ تا ۱۲ در نوسان است، در حالي كه نمره ساير دروس از جمله رياضي بين ۱۸ تا ۲۰ است. معلم او عنوان مي‌كند كه آرش از نظر هوشي در حد طبيعي است، زيرا در ساير دروس هماهنگ با ديگر دانش‌آموزان پيش مي‌رود. غلط‌هاي ديكته آرش انواع مختلف دارد، مثلا حروف مشابه را با هم اشتباه مي‌كند(مقازه به جاي مغازه)، كلمات را همانگونه كه مي‌شنود، مي‌نويسد(رفتن به جاي رفتند، پمبه به جاي پنبه)، وارونه‌نويسي و قرينه‌نويسي(آب‌آب به جاي بابا) دارد يا يك حرف از يك كلمه را حذف يا به آن اضافه مي‌كند. با توجه به مشكلات ذكر شده براي آرش اختلال يادگيري ديكته‌نويسي مطرح مي‌شود. اين‌كه اين اختلال چيست و چه راهكاري براي رفع آن بايد در نظر گرفت را دكتر كتايون خوشابي، روان‌پزشك توضيح مي‌دهد.



اختلال ياد‌گيري به عنوان يك اختلال عصب زيست‌شناختي يا اختلال پرد‌ازش زبان تشخيص د‌اد‌ه شد‌ه كه به وسيله عملكرد‌ مغز به وجود‌ آمد‌ه است. اختلال ياد‌گيري ممكن است از لحاظ علمي ‌د‌ر حوزه‌هاي شناسايي كلمه، اد‌راك، خواند‌ن، حساب كرد‌ن، استد‌لال‌كرد‌ن، هجي‌كرد‌ن يا كلمه‌بند‌ي و نوشتن به وجود‌ آيد‌. اختلال ياد‌گيري غالبا وابسته به عملكرد‌ غيرعاد‌ي مغز به ويژه د‌ر حوزه گفتار است. اختلال ياد‌گيري كه د‌ر زمينه علمي‌تشخيص د‌اد‌ه شد‌ه ممكن است د‌ر زمينه‌هاي د‌يگر نيز اختلال ايجاد‌ كند‌. به طور مثال فعاليت‌هاي روزمره يك فرد‌ د‌ر خانه ممكن است از ناتواني بالقوه حافظه، استد‌لال يا حل مسئله تاثير بگيرد‌. به علاوه ممكن است تاثير نامطلوبي بر ارتباطات اجتماعي بگذارد زيرا ضعف فرآيند‌ شناختي فرد‌ موجب مي‌شود‌ او د‌ر فكر كرد‌ن يا رفتار، د‌چار اشتباه يا كج‌فهمي ‌رفتار د‌يگران شود. اختلالات ياد‌گيري ممكن است با حالت‌هاي مختلف مانند اختلال بيش‌فعالي، اختلالات رفتاري، ناتوانايي‌هاي حسي يا د‌يگر شرايط كلينيكي ارتباط د‌اشته باشد.



بيشترين مطالعات انجام شده در زمينه اختلالات خواندن صورت گرفته است كه مجموعه‌اي از عوامل ارثي و محيطي را مطرح مي‌كند.

متخصصان مي‌گويند، ژنتيك در بروز اين اختلالات نقش مهمي دارد به طوري كه در تعدادي از موارد مشكل مشابه كودك در ديكته‌نويسي يا روخواني در اقوام درجه اول مثل پدرومادر يا درجه دوم خانواده پدري و مادري نيز وجود دارد. يكي از تئوري‌هاي هنوز هم مطرح در اختلالات يادگيري، برطرف نكردن جانبي در كودك است. به طوري كه در پايان ۶سالگي راست ‌دستي يا چپ دستي در كودك مشخص مي‌شود.

به طور طبيعي در كودكان راست دست پاي راست، گوش راست و چشم راست برتري دارند (توپ زدن با پاي راست، شنيدن صداي ساعت مچي با گوش راست، نگاه كردن به داخل كاغذ لوله شده با چشم راست) در تعدادي از كودكاني كه اختلالات يادگيري دارند برتري جانبي اتفاق نمي‌افتد مثلا آن‌ها چپ دست، راست پا، چپ چشم و راست گوش هستند. در صورتي كه كودك اختلال يادگيري داشته باشد و برتري جانبي نيز مشخص نشده باشد، بهتر است با تمرين‌هاي خاص اين برتري جانبي را ايجاد كرد. عوامل ديگري هم در سبب‌شناسي اين اختلالات مطرح مي‌شوند كه هيچ‌يك قطعي نيستند اما به هر حال به نظر مي‌رسد حافظه ديداري و شنيداري اين كودكان دچار اختلال است.



اختلالات يادگيري دسته‌اي از اختلالات مربوط به يادگيري هستند كه شامل 3اختلال يادگيري در ديكته‌نويسي، روخواني و رياضي است. تعدادي از كودكاني كه مشكل ديكته‌نويسي دارند اختلال روخواني هم دارند و بالعكس كودكان نارساخوان در ديكته‌نويسي هم مشكل دارند. در مجموع 30‌تا 50‌درصد مردم دچار اختلال يادگيري ناشناخته هستند و تقريبا 3 ميليون كودك بين 6 تا 18 سال به نوعي برخي اختلالات يادگيري را دارند. نكته مهم آن است كه اين اختلالات در پسران بيشتر از دختران است. حدود نيمي از اختلال‌هاي يادگيري در حوزه‌هاي اختلال خواندن طبقه‌بندي مي‌شوند، در بيشتر موارد شروع اختلال يادگيري در فاصله زماني پيش از دبستان تا كلاس دوم مشخص مي‌شود. شروع پيش از كلاس اول معمولا نشانگر نوعي تاخير رشدي در زبان، تاخير در يادگيري مفاهيم جديد در خانه يا تاخير در عملكرد، در مقايسه با همسالان پيش‌دبستاني و مهدكودكي است. شروع در اوايل ورود به مدرسه معمولا به شكل نمره‌هاي پايين و يادگيري ضعيف معلوم مي‌شود.



اين كودكان بهره‌هوشي طبيعي دارند، از نظر حواس بينايي و شنوايي سالم بوده و امكانات محيطي و آموزشي نسبتا مناسبي هم دارند. اين كودكان محدوديت‌هاي شديد عاطفي ندارند اما با وجود اين، در يك يا چند زمينه مثلا درس ديكته يا روخواني پايين‌تر از حد انتظار با توجه به بهره هوشي هستند. براي تشخيص انواع اختلالات يادگيري در كلاس اول بايد حداقل ۶ تا ۹ماه از شروع سال تحصيلي گذشته باشد زيرا بسياري از اشكالات ذكر شده در شروع سوادآموزي طبيعي تلقي مي‌شوند. براي تشخيص اختلال يادگيري ديدن دفتر ديكته، رياضي و مشاهده روخواني كودك الزامي است و در صورت داشتن آگاهي از اين اختلالات بهترين مرجع تشخيص، معلمان هستند.



در اين اختلال كودك به طور اختصاصي با وجود داشتن هوش طبيعي در عملكرد رياضي بسيار ضعيف عمل مي‌كند و اختلاف نمره رياضي با ساير دروس كاملا مشخص است. در هر مقطع تحصيلي كودك در كسب مهارت‌هاي رياضي مربوط به همان مقطع اشكال دارد. مشكلات شايع در اين گروه از كودكان شامل نفهميدن اصطلاحات رياضي، درك نكردن اعمال و مفاهيم رياضي، نشناختن نمادهاي عددي يا گروه‌بندي ارقام، رعايت نكردن مراحل رياضي، شمارش اشيا و يادگيري جدول ضرب و اشكال در مهارت‌هايي كه نياز به تمركز دارد مانند كپي كردن درست اعداد و به خاطر سپردن اعداد است. در تعدادي از كودكان كه اختلالات يادگيري و علائم مربوط به كمبود تمركز نيز وجود دارد، اشتباهات ناشي از بي‌دقتي نيز به علائم اختلالات يادگيري اضافه مي‌شوند. در صورت وجود هر 2 اختلال يادگيري و كمبود تمركز، استفاده از داروهاي اختصاصي براي افزايش تمركز، كمك‌كننده است. علائم همراه ديگر شامل اضطراب، افسردگي، بي‌علاقگي به انجام تكاليف مدرسه و بي‌ميلي براي حضور در مدرسه به دليل كاهش اعتماد به نفس در كودك است.



از نظر درماني اين كودكان نيازمند آموزش‌هاي خاص هستند و موثرترين راه، استفاده از آموزش‌هاي كمكي است. در تهران ۲ مركز ويژه اختلالات يادگيري وابسته به سازمان آموزش و پرورش و تعدادي مراكز خصوصي كه براي اين دسته از كودكان برنامه آموزشي خاص دارند، وجود دارد. به هر حال دانش‌آموزاني كه اختلالات يادگيري دارند، مظلوم‌ترين كودكان در نظام آموزشي هستند كه با تشخيص زودرس و درمان به موقع در بسياري از موارد مشكلات يادگيري آن‌ها حل مي‌شود. با حمايت درست و مداخله مناسب، اين كودكان مي‌توانند در مدرسه موفق بوده و در بزرگسالي نيز انساني موفق باشند.