علائم اوتیسم و روش تشخیص آن در کودکان

وب‌سایت کاغذرنگی- بهنام جعفری: زندگی برای کودکان اوتیسم می‌تواند چالش‌برانگیز و سخت باشد؛ چراکه به بیانی ساده آن‌ها رفتار‌هایی از خود بروز می‌دهند که برای ما غیر طبیعی و نامفهوم است. از این‌رو مهم‌ترین وظیفه ما در قبال این اختلال، ارزیابی کودک در زمانی است که احساس کردیم کودک رفتار طبیعی ندارد. ما در این مطلب سعی کردیم توضیحی مبنی بر روش تشخیص و علائم اوتیسم داشته باشیم. با ما همراه باشید.

۱. خود را برای زیر نظر گرفتن کودک خود آماده کنید

قدم اول برای ارزیابی کودک در اطلاع از این که به اختلال اوتیسم دچار است یا خیر، زیر نظر گرفتن اوست. برای زیر نظر گرفتن کودک باید هر روز تا حداقل دو الی سه هفته او را در شرایط مختلف زیر نظر بگیرید و همه مشاهدات خود را نیز در دفترچه‌ای ثبت کنید. شما باید هر رفتار، عملکرد، تیک رفتاری و… همه را با جزییات کامل یادداشت کنید.

فراموش نکنید هرچه زمانی که برای این‌کار در نظر می‌گیرید بیشتر باشد و تمرکز بیشتری روی این کار داشته باشید، نتایج شما بهتر و قابل اعتمادتر خواهند بود.

۲. مشاهداتان را با جزییات کامل ثبت و ضبط کنید

برای ثبت آنچه که با زیر نظر گرفتن کودکتان متوجه شده‌اید، حتما تاریخ، زمان و مدتی که کودک خود را زیر نظر گرفته‌اید نیز ثبت کنید. همچنین اگر با او تعاملی داشته و بازی کرده‌اید، صحبت کرده‌اید یا به هر شکلی وقت گذرانده‌اید، لازم است مشاهدات خود را حین تعامل با او ثبت کنید. سعی کنید در ثبت مشاهدات خود تا جای ممکن همه موارد را عینی، بدون اظهارنظر و احساسات خود و بدون تفسیر اطلاعات به‌دست آمده بنویسید.

چند نکته مهم

اوقاتی که بدون صحبت و تعامل با کودک خود او را زیر نظر می‌گیرید، لازم است بی‌صدا در مکانی نزدیک کودک نشسته یا ایستاده باشید، چراکه هر کاری که موجب جلب توجه شود، می‌تواند به‌راحتی رفتار طبیعی کودک شما را تغییر دهد؛ بنابراین نباید دخالتی در کار او داشته باشید یا حواسش را پرت کنید.

به این نکته توجه کنید که کودکتان حین تعامل با شما، در طول مکالمات، بازی، زمانی که او را در آغوش می‌گیرید و حتی زمانی که در حال انجام کاری است، نسبت به شما چه عکس‌العملی از خود نشان می‌دهد. همه این موارد را با جزییات ثبت کنید.

۳. گزارش‌هایتان درباره علائم اوتیسم را مرور کنید

بعد از این‌که نتایج را ثبت کردید، حتما یک بار با دقت آن‌ها مطالعه کرده و با ویژگی‌های اختلال اوتیسم که در ادامه مطلب به آن‌ها اشاره می‌کنیم، مقایسه کنید. فراموش نکنید حین ثبت این موارد باید بدون غرض‌ورزی عمل کرده باشید.

۴. دیده‌های خود را مورد سنجش و ارزیابی قرار دهید

به‌طور‌کلی نشانه‌های اختلال و علائم اوتیسم در یک زمان واحد بروز پیدا نمی‌کنند؛ بلکه با تغییر الگو‌های رفتاری کودک در‌طول زمان قابل تشخیص هستند. ذکر این مورد هم ضروری است که علائم اختلال اوتیسم تا قبل از سه سالگی خود را نمایان می‌کنند.

به این ترتیب اگر شواهد کافی وجود ندارد که نشان دهد کودکتان به اختلال اوتیسم مبتلاست، تا شش ماه همچنان او را زیر نظر بگیرید. اما در صورتی که در مشاهدات خود دلایل کافی برای اختلال اوتیسم یافتید، ممکن است فرزند شما به آن دچار باشد. البته مجددا یادآوری می‌کنیم ممکن است کودک شما به اختلال اوتیسم دچار نباشد؛ چراکه حتی وجود نشانه‌های کافی برای اختلال اوتیسم دلیلی حتمی بر ابتلای کودک به آن نیست؛ بنابراین اصلا نگرانی به خود راه نداده و برای فهمیدن موضوع با یک پزشک متخصص مشورت کنید.

به یاد داشته باشید:

اگر در ارزیابی و سنجش مشاهدات خود بیش از ۳ نشانه از نشانه‌های اوتیسم در کودک پیدا کردید؛ لازم است همچنان به ارزیابی و بررسی ادامه دهید تا اطلاعات بیشتری کسب کنید. اگر نشانه‌ای نیافتید فقط باید به ثبت مشاهدات خود ادامه داده و اطمینان پیدا کنید این‌کار را در فواصل زمانی کم و به‌طورمنظم انجام می‌دهید.

اگر بعد بررسی و ارزیابی متقاعد شدید رفتار فرزند شما عادی نیست و حداقل چهار یا پنج ویژگی مهم از اختلال اوتیسم در او وجود دارد، باید برای مشخص شدن موضوع حتما با یک پزشک متخصص مشورت کنید.

۵. پیگیر باشید

اگر به وجود اوتیسم مشکوک شدید، تا مشخص شدن موضوع دست از پیگیری نکشید. در این زمینه با متخصصان کودک یا متخصصان اختلال اوتیسم (ASD) تماس گرفته و با آن‌ها مشورت کنید. همچنین آزمایش‌های مربوطه را انجام دهید تا دقیق مشخص شود آیا یافته‌های شما درست است یا خیر؟

پیگیر بودن باعث می‌شود اگر یافته‌های شما صحیح بود، به موقع نوع اختلال را تشخیص داده و مراحل درمان را شروع کنید.

تا اینجای مراحل تقریبا فرایند شناسایی و ارزیابی را به‌طور کامل یاد گرفتید، اما برای این‌که بتوانید یافته‌ها و مشاهدات خود را ارزیابی کنید، باید نشانه‌ها و علائم اوتیسم را بشناسید.

مورد اول؛ به تعاملات و ترجیحات اجتماعی کودک توجه کنید

گروهی از رفتار‌ها هستند که می‌توانند اولین نشانه‌ها و علائم اوتیسم در کودک باشند.

کودک مبتلا به اوتیسم تمایلی به برقراری ارتباط با دیگران ندارد یا اگر ارتباطی برقرار کند، به سختی این‌کار را انجام داده یا دچار استرس شدید می‌شود. این دست از کودکان ترجیح می‌دهند به‌تن‌هایی بازی کرده یا فقط با افرادی که به آن‌ها اعتماد دارند، بازی کنند.

کودک اوتیسمی پشت مبلمان قایم شده، خود را لای پتو می‌پیچد یا همیشه در گوشه‌ای از اتاق خود را جای می‌دهد. اساسا کودک همیشه در حال کناره‌گیری است.
کودک مبتلا به اوتیسم از تماس چشمی اجتناب می‌کند.

چنین کودکی از رفتار‌های بزرگسالان تقلید نکرده و قدرت بیان او نیز چندان خوب نیست. به عبارتی کودک اوتیسمی ممکن است فاقد توانایی بازیگری باشد. به بیان دیگر او توانایی انجام بازی‌های تقلیدی را ندارد یا انجام این دست از بازی‌ها برای او سخت است.

کودک مبتلا به اوتیسم تمایلی به لمس شدن توسط دیگران ندارد و از یک سری کار‌ها مثل در آغوش کشیده شدن بیزار است.
کودک اوتیسمی به سختی از دستورات پیروی می‌کند.

کودکان اوتیسم در تعاملات خود واکنش‌های سخت نشان می‌دهند. برای مثال ممکن است گلوله توپی به سمت شخصی که با او در تعامل است پرتاپ کند تا اورا به عقب براند.

کودکان مبتلا به اوتیسم نمی‌توانند رفتار مناسب را تشخیص دهند. به عنوان مثال وقتی به آن‌ها سلام می‌کنند، در پاسخ هیچ حرفی نمی‌زنند.

کمیتی برای این که بتوان متوجه شد وجود هریک از این رفتار‌ها تا چه حد می‌تواند احتمال وجود اوتیسم را آشکار کند، وجود ندارد؛ بنابراین اگر احساس کردید در رفتار کودکتان چنین علائمی وجود دارد، نگران نشوید و تشخیص نهایی را به پزشک متخصص بسپارید.

مورد دوم؛ ببینید کودک شما حین صحبت چگونه است؟

علائم موجود در این زمینه عبارت‌اند از:

کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است در تکلم مشکل داشته یا به‌طورکلی تکلم نداشته باشد. البته سایر کودکان مبتلا به اوتیسم نیز در تکلم مشکل داشته یا از جملاتی استفاده می‌کنند که فاقد ساختار زبان صحیح است.

آن دسته از کودکان مبتلا به اوتیسم که می‌توانند صحبت کنند، ممکن است در شروع یا ادامه صحبت مشکل داشته باشند. معمولا چنین کودکی یا علاقه‌ای به مطرح کردن یک موضوع برای شروع مکالمه ندارد یا نمی‌تواند با پرسیدن سوال یا اظهارنظر به ادامه مکالمه کمک کند.
بعضی از کودکان اوتیسم هم مهارت‌های گفتاری را در سنین کودکی یاد گرفته، اما بعدا آن را از دست می‌دهند.

کودکان اوتیسم ممکن است به زبانی تکراری و انعطاف‌ناپذیر صحبت کنند. این ویژگی اصطلاحا با عنوان اکولالیا شناخته شده و می‌تواند با تاخیر یا بدون‌تاخیر اتفاق بیفتد. کودکان اوتیسمی که اکولالیای تاخیری دارند، واژه‌های خود را از چیز‌هایی که قبلا شنیده‌اند تکرار می‌کنند. این نوع حرف زدن اصطلاحا حرف زدن ضبط صوتی نامیده می‌شود.

کودک اوتیسمی معمولا کلمات را خوب متوجه می‌شود، اما نمی‌تواند به خوبی از آن‌ها استفاده کند.

برخی از کودکان مبتلا به اوتیسم به سرعت کلمات ظریف و گرامر را یاد می‌گیرند.

کودک اوتیسمی ممکن است نوشتن را زودتر از صحبت کردن یاد بگیرد یابه‌نظر برسد که نوشته‌ها را بهتر از گفتار‌ها درک می‌کند.

مورد سوم؛ علائم اوتیسم از نظر احساس کودک را زیر نظر بگیرید

علائم موجود در این زمینه عبارت‌اند از:

کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است به بافت‌ها و لباس‌های مختلف حساسیت داشته باشد. همین باعث می‌شود کودک به پوشیدن برخی لباس‌ها گرایش پیدا کرده و از پوشیدن برخی خودداری کند؛ یا در صورتی که به او لباسی بپوشانید، بخواهد آن را از تن خود درآورد. همچنین ممکن است پوشیدن لباس‌هایی با بافتی غیر از پنبه باعث ایجاد جوش روی پوست او شود.

کودک دارای علائم اوتیسم ممکن است به برخی بوها، بافت‌ها، صدا‌ها و میزان بلندی یا کمی آن واکنش‌های شدیدی نشان دهد. به‌طورکلی کودک ممکن است به خیلی از مواردی که شما آن را احساس نکرده یا برایتان اهمیتی ندارد واکنش نشان دهد.

مورد آخر؛ به رفتار‌های تکراری و نقطه تمرکز کودک خود توجه کنید

علائم موجود در این زمینه عبارت‌اند از:

کودک مبتلا به اوتیسم ممکن است یک حرف یا کاری را وسواس‌گونه بگوید یا انجام دهد. به‌عنوان‌مثال او همیشه در جای مشخص یا صندلی خاصی می‌نشیند یا از لیوان و ظروف خاصی استفاده می‌کند.

کودک اوتیسمی درباره علایق محدود خود ممکن است وسواس داشته باشد. برای مثال ممکن است همیشه با یکی از اسباب‌بازی‌ها خود بازی کرده یا راجع به آن صحبت کند. همچنین برخی از کودکان اوتیسم در مورد برخی از قسمت‌های یک شی وسواس نشان می‌دهند. برای نمونه، بازی کردن و وَر رفتن با چرخ‌های ماشین به‌جای بازی کردن با خود آن یا نقاشی یک طرح تکراری.

کودک اوتیسم در واکنش به تغییر نقطه تمایز خود، به‌شدت ناراحت می‌شود، یعنی تغییر در رفتار‌های وسواسی او را بسیار ناراحت می‌کند.

کودک اوتیسمی ممکن است رفتار‌های خود انگیخته داشته باشد. منظور از رفتار خود انگیخته رفتاری است که کودک با انجام آن به‌طور خود انگیخته و از درون تشویق می‌شود. به عبارتی کودک به خود بدون نیاز به این که کسی را درگیر جایزه دادن کند، جایزه می‌دهد.

رفتار‌های خودانگیخته از علائم اوتیسم

روش‌های مختلفی وجود دارد تا کودکان اوتیسم بتوانند در رفتار‌های خود انگیخته شرکت کرده و به خود حس لذت بدهند. کودک اوتیسمی از طریق رفتار‌های بدنی، بینایی، شنیداری، دهانی، لامسه و بویایی می‌تواند این کار را انجام دهد. به عنوان‌مثال کودک در رابطه با:

• رفتار‌های بدنی با بالا و پایین پریدن خود را مشغول می‌کند.
• رفتار‌های بینایی، به نقطه‌ای خیره می‌شود.
• رفتار‌های شنیداری، صدا‌هایی از خود تولید کرده و مشغول آن‌ها می‌شود.
• رفتار‌های دهانی، با آب دهان خود بازی کرده یا انگشتان خود را داخل دهانش قرار می‌دهد.
• رفتار‌های لامسه، ممکن است کودک اشیاء محبوبی برای لمس داشته باشد. مثل اشیا نرم یا کرک‌دار.
• رفتار‌های بویایی ممکن است کودک رفتار خودانگیخته را از طریق رفتار‌هایی بویایی تکراری انجام دهد. مثل بوییدن اشیا قبل استفاده از آن یا بوییدن دست‌ها.

در آخر می‌توان گفت اختلال اوتیسم از دشواری در اجتماعی شدن، در برقراری ارتباط و انجام رفتار‌های تکراری کودک قابل تشخیص است؛ بنابراین با کمی پیگیری و نظارت بر عملکرد کودکتان می‌توانید این مورد را بررسی کرده و متوجه آن شوید. اگر در زمینه اوتیسم تخصص یا تجربه‌ای دارید، آن را با ما و سایر کاربران درمیان بگذارید.