درباره گوسفندها اشتباه فکر می‌کردیم!

وبسایت فرادید: کلیشه‌ها در مورد گوسفند کم نیست. در واقع آن‌ها را یکی از جانوران به شدت مظلوم در این کره خاکی حساب می‌کنیم ولی تقریبا هر آنچه در موردشان می‌دانیم، اشتباه است؛ از قدیم گفته‌اند که گوسفندها موجوداتی احمق، بی‌پناه و بی‌ضرر هستند که از سبزه‌های روی تپه تغذیه می‌کنند و فقط به دو درد می‌خورند: یکی اینکه خورده شوند، یکی پشم‌هایشان.

به گزارش بی بی سی، واقعیت اما چیز دیگری است: گوسفندها اتفاقا موجوداتی باهوش هستند که توانایی‌های شناختی و ذهنی‌شان به شکل شگفت‌انگیزی بالا است. گوسفندها با یکدیگر روابطی دوستانه برقرار می‌کنند و هنگام درگیری پشت دوستانشان درمی‌آیند. حتی زمانی که یکی از دوستانشان راهی کشتارگاه می‌شود، آن‌ها غمگین و ناراحت می‌شوند. نکته دیگر اینکه گوسفندها اصلا بی‌ضرر نبوده و یکی از نابودگرترین جانوران روی زمین محسوب می‌شوند. آیا هنوز هم به کلیشه‌های قبلی‌تان در مورد گوسفند پایبند هستید؟

باهوش، پیچیده و البته اجتماعی؛ تمام صفاتی که روزی به انسان نسبت می‌دادیم، حالا در مورد این جانوران سفید و پشمالو نیز به کار می‌روند. ما اغلب گوسفندها را یا در مزارع کشاورزی می‌بینید و یا بر روی میز غذا!

در عوض ما انسان‌ها چه کردیم؟

ما کاری کردیم تا گوسفندها با نام علمی Ovis aries یک احمق تمام عیار به نظر برسند. این کلیشه از دهه نخست قرن ۱۸ میلادی به همین شکل باقی مانده است. آن روزها جورج واشنگتن، یکی از پدران بنیان‌گذار ایالات متحده، گفت: «اگر آزادی بیان از بشر گرفته شود، لال و خاموش می‌شویم؛ مثل گوسفندهایی که روانه کشتارگاه می‌شوند.»

در پایگاه اینترنتی "اِربِن دیکشنری" تعریف اصطلاحی گوسفند به این شکل آمده است: «کسی که چشم بسته از شخص دیگر پیروی می‌کند؛ حیفِ گوشت و سلول‌های مغزی.»

حقیقت این است که گوسفند از آنچه فکر می‌کنیم، بسیار باهوش‌تر است.

آیا گوسفند از انسان هم باهوش‌تر است؟

پژوهش انجام شده توسط کیث کندریک، پژوهشگر دانشگاه فناوری و علوم الکترونیک چین، نشان می‌دهد که «گوسفندها از توانایی شناسایی و به خاطر سپردن چهره دست کم ۵۰ نفر به مدت دو سال برخوردارند. این ظرفیت حتی از ظرفیت ذهن انسان نیز بیشتر است.»

تیم تحت سرپرستی کندریک به گوسفندان آموزش دادند تا چهره ۲۵ جفت گوسفند را از هم شناسایی کنند. در آن تحقیق، چهره یک گوسفند از هر جفت گوسفند با یک جایزه خوشمزه ارتباط داده شده بود.

کندریک می‌گوید: «نشانه‌های رفتاری گوسفندان هنگام شناخت کاملا واضح بود... آن‌ها پس از شناسایی گوسفند مورد نظر، صدا درمی‌آوردند.» آن‌ها همچنین دریافتند که گوسفندان پس از شناسایی، لبخند را به اخم ترجیح می‌دهند.

کندریک در آن زمان در گفتگو با بی بی سی نیوز اظهار داشت: «ساختار مغزی گوسفند این را می‌رساند که آن‌ها نوعی واکنش عاطفی به جهان پیرامون خود دارند.»

کارولین لی، پژوهشگر سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی هم‌سود (CSIRO) استرالیا، نیز بر روی هوش گوسفندان مطالعه کرده است. خانم لی دریافت که گوسفندان در یک هزارتوی پیچیده هم قابلیت جهت یابی دارند و حتی گوسفندانی که دوستان خودشان را در خط پایان می‌بینند، با اشتیاق بیشتری به سمت خروج پیش می‌روند.

گوسفندان علاوه بر باهوش بودن، بازیگوش و شاد هم هستند. کافی است ویدیوهای مربوط به بازیگوشی گوسفندان را مشاهده کنید! گوسفندان حتی از نظر جنسی هم از یکدیگر متفاوت هستند: برای مثال 8 درصد گوسفندان دچار انحراف جنسی بوده و جزو گونه‌های نادری به شمار می‌روند که هم‌جنس‌بازی طولانی مدت بینشان رواج دارد.

گوسفندها هوای رفقایشان را دارند

همچنین ساختار اجتماعی زندگی گوسفندها نیز بسیار پیچیده است. محققان دانشگاه کالیفرنیا حدودا دو دهه پیش رفتار گله‌ای از گوسفندان را به مدت سه دهه زیر نظر داشتند و دریافتند که گوسفندان در مواقع اضطراری پشت یکدیگر می‌ایستند. در پژوهش انجام شده در سال ۱۹۹۳ میلادی نشان داده شد که «گوسفندان روابط دوستانه درازمدتی را با یکدیگر می‌سازند... و در مواقع مورد نیاز، پشت دوست ضعیف‌ترشان درمی‌آیند و در درگیری به همدیگر کمک می‌کنند.»

رفتار گوسفندان برای ایجاد روابطی دوستانه و سرشار از وفاداری نشأت گرفته از عواطفشان است. پژوهش انجام شده در ژورنال "انیمال وِلفر" نشان داد که گوسفندان می‌توان بازه گسترده‌ای از عواطف و احساسات را درک کنند: از احساس ترس و عصبانیت و ناامیدی و خستگی گرفته تا احساس خوشحالی و شادمانی.

این پژوهشگران شرایطی را فراهم آوردند تا گوسفندان دسترسی متناوبی به غذا داشته باشند. آن‌ها گوسفندان را به سمت یک آبشخور هدایت کردند تا غذا بخورند و برای چند لحظه، دستگاه‌های دمنده را بالای سر برخی از آن‌ها روشن کردند. پس از روشن شدن دستگاه‌ها گوسفندانی که مورد آزار قرار می‌گرفتند، در مقایسه با گوسفندان دیگر چهار مرتبه بیشتر بع بع می‌کردند و ضربان قلبشان بالا می‌رفت.

محققان آن پژوهش سپس اینگونه نتیجه‌گیری کردند: «[همانند انسان‌ها] ناامیدی تحت شرایطی ایجاد می‌شود که اتفاقی ناگهانی، ناشناخته و غیر قابل پیش‌بینی و کنترل نشده رخ دهد... در سوی دیگر، خستگی حاصل یک محیط کاملا پیش‌بینی شده است.»

گوسفندها را از بزها جدا کنید

گوسفندان اتفاقا اصلا هم زبان بسته نیستند! ده‌ها قرن است که گوسفندان در فرهنگ انسانی از جایگاه خاصی برخوردارند و تعجب آور آنجا است که ما انسان‌ها اطلاعات بسیار کمی در موردشان داریم. آن‌ها بین ۱۱۰۰۰ سال تا ۹۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح اهلی شدند و پشم، شیر و گوشتشان مورد استفاده انسان‌ها قرار گرفت.

گوسفندان از جایگاه متفاوتی در فرهنگ‌های مختلف بشری، متون مذهبی و حتی ستاره‌بینی برخوردارند. برای مثال، علامت برج حمل در ستاره‌بینی یونانی یک قوچ است. قوچ در مصر باستان نیز نماد چندین الهه بود. علاوه بر آن، جمله رایج "گوسفندها را از بزها جدا کنید" نیز برگرفته از عهد جدید است. در آن داستان، گوسفندها (افراد محق) رستگاری را در خدا می‌جویند و بزها (گناهکاران) مورد لعن قرار می‌گیرند.

گفته شده که گوسفندان از نوادگان قوچ کوهی وحشی (Mouflon) هستند. قوچ کوهی زمانی در دشت‌های اروپا و آسیا زندگی می‌کرد. آن‌ها به طور مشخص در بین‌النهرین، بخشی از خاورمیانه امروزی شامل عراق، کویت، مناطق شرق سوریه و مناطق جنوب غربی ترکیه می‌زیستند.


اجداد گوسفندان فعلی، شاخ‌های بسیار قدرتمندی برای دفاع از خود داشتند. با این حال، انسان‌ها آن‌ها را اهلی کرده و پرورش دادند. امروزه نیز گوسفندان اهلی به شکل جانوران پشمالویی پرورش داده می‌شوند که به دلیل منافع مالی برای کشاورزان، پشم‌هایشان هیچگاه از رشد باز نمی‌ایستند.

رازهای بدن این جانور پشمالو

با این وجود، حتی گوسفندان امروزی نیز رازهایی را در بدن‌های پشمالویشان پنهان کرده‌اند. برای نمونه اگر تازه کار باشید و زیادی به گوسفندان نزدیک شوید، احتمالا با لگد از شما استقبال خواهد شد بخصوص آنکه آن گوسفند در حال مراقبت از بچه‌‌اش باشد. گوسفندهای امروزی حتی از این قابلیت برخوردارند که از لبه‌های پرتگاه‌های تیز به راحتی عبور کنند؛ قابلیتی که بسیاری از اجدادشان از آن برخوردار نبودند. علاوه بر تمام این موارد، گستره بینایی جانبی گوسفندان نیز به طور شگفت انگیزی بالا است.

چشم‌های افقی گوسفندان به خاطر محل جایگیری‌اش این امکان را به آن‌ها می‌دهد تا بدون چرخاندن سر بتوانند پشت سرشان را ببینند. با این حال، هیچ یک از روش‌های دفاعی گوسفند برای ما انسان‌ها سندیت ندارد.

ما انسان‌ها دوست داریم گوسفندان را بخوریم و از پشم‌هایشان برای خودمان لباس تهیه کنیم؛ این اشتیاق آنقدر بالا است که در حال حاضر بنا به گزارش سازمان کشاورزی و غذای سازمان ملل، نزدیک به 1.2 میلیارد رأس گوسفند بر روی سیاره زمین زندگی می‌کنند.

بزرگترین تولید کننده گوسفند در جهان، چین است؛ نزدیک به 200 میلیون گوسفند تنها در این کشور زندگی می‌کنند. در مقام دوم استرالیا با 70 میلیون گوسفند، هند با بیش از 60 میلیون، ایران با 45 میلیون گوسفند و نیجریه با 41 میلیون قرار دارند. همچنین کشور سودان نیز نزدیک به 40 میلیون، بریتانیا حدود 33 میلیون و نیوزیلند حدودا 30 میلیون گوسفند در اختیار دارند.

گوسفندان نابودگر

علاوه بر آن، در کنیا ۱۷ میلیون گوسفند فقط به منظور کشتار پرورش داده می‌شوند که خود می‌تواند برای طبیعت فاجعه بار باشد.

پژوهش منتشر شده در سپتامبر ۲۰۱۶ نشان داد که جمعیت جانوران وحشی در کنیا بین سال‌های ۱۹۷۷ تا ۲۰۱۶ با کاهش ۶۸ درصدی همراه شده است. اکثر گونه‌های متاثر شامل گراز، بیشتر گونه‌های بز کوهی و گونه نادر گورخر گرِوی بودند. بر اساس آن مطالعه، تعداد گوسفندان در همان بازه زمانی رشدی ۷۶.۳ درصدی است.

یوزف اوگوتو، پژوهشگر دانشگاه هوهنهایم در اشتوتگارت آلمان می‌گوید: «بررسی‌های هوایی صورت گرفته از سوی دولت کنیا نشان می‌دهد که تعداد گوسفندان در ۴۰ سال گذشته با رشدی چشمگیر همراه بوده است. گوسفندها علف را از ته می‌کنند. به عبارت بهتر، تعداد بالای گوسفندان می‌تواند یک چمنزار را نابود کند. این خود وحشتناک است زیرا اکثر جانوران وحشی [مانند فیل، بوفالو و گورخر] از علوفه بلندتر تغذیه می‌کند.»

اوگوتو عنوان می‌کند که جمعیت بوفالوها در ذخیره‌گاه طبیعی ماسای مارا در سال ۱۹۹۲ میلادی نزدیک به ۱۳۰۰۰ عدد بود، اما این مقدار با گذشت زمان کاهشی محسوس را تجربه کرد. اوگوتو می‌گوید: «در دوران خشکسالی، گوسفندها و گاوها آن‌ها را از مرغزارها بیرون راندند و در نتیجه جمعیت بوفالوها در عرض یک سال ۷۶ درصد کاهش یافت. جمعیت آن‌ها از آن پس هیچگاه به حالت قبل بازنگشت.»

خشکسالی در کنیا اتفاق نادری نیست ولی در حال حاضر مسئله اصلی، تعداد حیوانات وحشی و اهلی شده‌ای است که برای بقا تلاش می‌کنند. اوگوتو می‌گوید: «آثار تخریبی خشکسالی در حال حاضر بسیار بیشتر است زیرا تعداد زیادی گوسفند با جانوران وحشی بر سر منابعی غذایی یکسان در حال نبرد هستند.»

گوسفندان در حال نابودی جهان

اوگوتو و همکارانش از دولت کنیا درخواست کرده‌اند که تعداد گوسفندان و دیگر دام‌ها را کم کنند تا از این طریق مانع انقراض جانوران وحشی بشوند.

آنچه در حال حاضر در کنیا رخ می‌دهد را می‌توان به تمام جهان تعمیم داد. تقاضا برای محصولات دامداری همچنان در حال افزایش است که این مسئله به نوبه خود بر محیط زیست اثر منفی می‌گذارد.

دلیل آن در گزارش ارائه شده توسط سازمان کشاورزی و غذا این چنین آورده شده است: «چرا کردن بیش از حد موجب اشغال و اُفت کیفیت مناطقی گسترده می‌شود... رقبای حاضر در بخش دام برای یافتن زمین مناسب، آب و دیگر منابع طبیعی وارد رقابت با یکدیگر شده‌اند... تولیدات محصولات دامی در مجموع ۷۰ درصد از تمام مزارع کشاورزی و همچنین ۳۰ درصد از سطح زمین را در برمی‌گیرد.»

گوسفندها، در تعداد بالا، جانورانی بسیار مخرب هستند. میل ما به استفاده از آن‌ها به تخریب جنگل‌ها، تغییرات اقلیمی و کمبود آب شیرین دامن می‌زند. البته نمی‌توان این مشکلات را بر گردن گوسفندهای بیچاره انداخت! اما لااقل می‌دانیم که آن‌ها آن جانور زبان‌بسته‌ و مظلومی که فکر می‌کردیم، نیستند.