مهریه دختران در زمان قاجار
شاید خالی از لطف نباشد كه كمی به گذشته بر گردیم و نگاهی به ازدواج‌های زمان قاجار و میزان مهریه دختران بیندازیم و ببینم آنان چگونه ازدواج می‌كردند.
نامه: اهمیت مهریه در ایران برای دختران از زمان قاجار آغاز شد.
این روزها یكی از مهم‌ترین دغدغه‌های جوانان برای ازدواج مشكلات مالی و میزان مهریه‌ای است كه خانواده دختر برای داماد آینده خود مشخص می‌كنند. بسیاری از جوانان از ترس مهریه سنگین و چندین هزار سكه‌ای دختران چندان تمایلی به ازدواج ندارند و ترجیح می‌دهند روزگار مجردی خود را با درس خواند و یا كار كردن تمام وقت سپری كنند.
شاید خالی از لطف نباشد كه كمی به گذشته بر گردیم و نگاهی به ازدواج‌های زمان قاجار و میزان مهریه دختران بیندازیم و ببینم آنان چگونه ازدواج می‌كردند.
در جامعه عهد قاجار، فاصله چندانی بین كودكی و ازدواج دختران وجود نداشت. دختران اغلب از هفت تا سیزده سالگی ازدواج می‌كردند. عواملی چون دستیابی به استقلال اقتصادی، رشد سریع دختران در آن روز و پایین بودن میانگین عمر به دلیل شیوع بیماری در افزایش این ازدواج‌های زودرس موثر بود. دختران و پسران هیچگونه اختیاری در برگزیدن همسر آینده خود نداشتند. رایج‌ترین شكل ازدواج عقد دائم بود.
از دیگر شیوه‌های رایج ازدواج، ازدواج موقت یا صیغه‌كردن دختران و زنان براساس قرارداد و توافق بود. فقر مالی نیز سبب می‌شد تا خانواده‌ها به ازدواج موقت دختران خویش رضایت دهند.
صیغه‌كردن زنان در عرف جامعه كاملاً قابل قبول بود و زن‌های صیغه‌ای پس از به پایان رسیدن دوره قرارداد به آسانی به عقد دائمی اشخاص دیگر در می‌آمدند.
شكل دیگر ازدواج شامل دختران یا زنانی می‌شد كه از طریق جنگها و یا دزدیده شدن و یا تجارت برده، اسیر و فروخته می‌شدند.
نظام چند زنی در شهرها، معمولا مختص به اشراف بوده است؛ ولی در ایالات نیز رواج داشت. در بین ایلات بلوچ حتی مردان كم بضاعت نیز گاه تا ۸ زن می‌گرفتند و این نیز به این دلیل بود كه زن در ایلات نه تنها هزینه‌ای برای شوهر نداشت؛ بلكه نیروی تولیدی كارآمدتری نسبت به شوهر به حساب می‌آمد.
اما مهریه ای كه در دوره قاجر رسم بوده چیست؟
از اواسط عهد قجر خانواده های ایرانی ترجیح دادند به جای شیربهای نقد، مهر دخترشان را بالا ببرند. این كه یكی از اهمیت شیربها كم و مهریه در ایران خیلی مهم شد را باید در تاریخ دوره قاجار پیدا كرد.
دوره‌ای كه مردم از دو جهت در حال تغییر بودند؛ یكی آشنایی بیشتر با اصل دین به دلیل گسترش سواد و زیاد شدن تعداد روحانیون مطلع و دوم آشنایی ایرانیان با فرهنگ‌های غیرایرانی و ارتباط با مردمان عثمانی، عراق عرب و حتی غرب.
فكر می‌كنید مهریه یك عروس خانم از طبقه معمولی و متوسط شهری حدود ۱۰۰ سال پیش چه قدر بوده؟ چشم‌ها را ببندید و خودتان را در یك خانه با نرده‌های چوبی تصور كنید؛ خانه‌ای كه دیوارهای حیاطش هم كاهگلی است و داخل خانه پر از مهمان است. امروز بله‌بران دارند.
حرف‌ها تمام شده و سر همه چیز به توافق رسیده‌اند. حالا وقت نوشتن قرارداد مهریه است. خانواده عروس فرستاده‌اند تا حاج آقا محمدعلی آقای اصفهانی بیاید كه هم عروس و داماد را به هم محرم كند و هم چون تنها سواددار محله است، متن قرارداد را بنویسد؛
آقا محمدعلی می‌نویسد:
«بسمه تعالی/ با یاد خدا و صلوات بر پیغمبر خاتم (صلی‌‌الله) و خاندان گرامی او و با تاییدات ولی‌عصر (عجل‌الله تعالی فرجه) این كاغذ قراردادی است كه میان طرفین جناب كربلایی رضاقلی گیوه‌دوز، پدر عروس محترم مكرمه [آن موقع رسم نبود اسم عروس را در قرارداد بنویسند] از یك طرف و جناب حاج رضا بزازباشی، پدر داماد آقا جعفرعلی بزازباشی منعقد شده. مهریه قبول شده از این قرار است كه: « یك جلد كلام‌الله مجید، آینه یك جام، لاله یك زوج، لباس سه دست، یك عقیق پنج تن، یك شمایل مرتضی علی(علیه‌السلام) و ۱۰۰ تومان پول بر ذمه می‌باشد. خدا مبارك فرماید ان‌شاءالله؛ شوال ۱۳۲۹ قمری»
البته این مهریه یك عروس از طبقه متوسط جامعه در عهد قجر است كه هم خانواده خودش و هم خانواده آقاداماد دستشان به دهنشان می‌رسیده وگرنه مهریه یك عروس خانم كه مثلا پدر كارگر یا باربر داشت، خیلی كم تر از این چیزی می‌شد كه در این قراردادها می‌نوشتند. حالا این كه چه طور روزگار چرخیده و فرهنگ و تعاریف چرا این‌قدر عوض شده كه این روزها گاهی مهریه دختر یك كارمند ساده از مهریه یك دختر كارخانه‌دار بیشتر می‌شود، از آن چیزهایی است كه جامعه‌شناسان باید جوابشان را پیدا كنند.
اما مهریه دختران طبقه ثروتمند چه قدر بوده است ؟
سه پارچه آبادی در یزد، یك كمربند طلا كه با سكه‌های اشرفی تزئین شده بود، یك نیم‌تاج مرصع و غرق در جواهر و ده دست لباس فرنگی (این آخری خیلی مورد توجه عروس‌خانم قرار گرفته بوده). در ضمن آقای داماد قبول كرده بود كه ۶هزار تومان هم شیربها بدهد.
طلاق
در دوره قاجار در صورتی كه زن در مورد خاصی چون عدم دریافت نفقه از مرد، انحرافات اخلاقی و یا ناتوانی جنسی مرد، می‌توانست درخواست طلاق نماید و در صورت طلاق وظیفه نگهداری كودكان از سوی مردان و مشكل پرداخت مهریه نیز مردان معمولی جامعه را نیز از فكر طلاق زنانشان منصرف می‌كرد.
این روزها یكی از مهم‌ترین دغدغه‌های جوانان برای ازدواج مشكلات مالی و میزان مهریه‌ای است كه خانواده دختر برای داماد آینده خود مشخص می‌كنند. بسیاری از جوانان از ترس مهریه سنگین و چندین هزار سكه‌ای دختران چندان تمایلی به ازدواج ندارند و ترجیح می‌دهند روزگار مجردی خود را با درس خواند و یا كار كردن تمام وقت سپری كنند.
شاید خالی از لطف نباشد كه كمی به گذشته بر گردیم و نگاهی به ازدواج‌های زمان قاجار و میزان مهریه دختران بیندازیم و ببینم آنان چگونه ازدواج می‌كردند.
در جامعه عهد قاجار، فاصله چندانی بین كودكی و ازدواج دختران وجود نداشت. دختران اغلب از هفت تا سیزده سالگی ازدواج می‌كردند. عواملی چون دستیابی به استقلال اقتصادی، رشد سریع دختران در آن روز و پایین بودن میانگین عمر به دلیل شیوع بیماری در افزایش این ازدواج‌های زودرس موثر بود. دختران و پسران هیچگونه اختیاری در برگزیدن همسر آینده خود نداشتند. رایج‌ترین شكل ازدواج عقد دائم بود.
از دیگر شیوه‌های رایج ازدواج، ازدواج موقت یا صیغه‌كردن دختران و زنان براساس قرارداد و توافق بود. فقر مالی نیز سبب می‌شد تا خانواده‌ها به ازدواج موقت دختران خویش رضایت دهند.
صیغه‌كردن زنان در عرف جامعه كاملاً قابل قبول بود و زن‌های صیغه‌ای پس از به پایان رسیدن دوره قرارداد به آسانی به عقد دائمی اشخاص دیگر در می‌آمدند.
شكل دیگر ازدواج شامل دختران یا زنانی می‌شد كه از طریق جنگها و یا دزدیده شدن و یا تجارت برده، اسیر و فروخته می‌شدند.
نظام چند زنی در شهرها، معمولا مختص به اشراف بوده است؛ ولی در ایالات نیز رواج داشت. در بین ایلات بلوچ حتی مردان كم بضاعت نیز گاه تا ۸ زن می‌گرفتند و این نیز به این دلیل بود كه زن در ایلات نه تنها هزینه‌ای برای شوهر نداشت؛ بلكه نیروی تولیدی كارآمدتری نسبت به شوهر به حساب می‌آمد.
اما مهریه ای كه در دوره قاجر رسم بوده چیست؟
از اواسط عهد قجر خانواده های ایرانی ترجیح دادند به جای شیربهای نقد، مهر دخترشان را بالا ببرند. این كه یكی از اهمیت شیربها كم و مهریه در ایران خیلی مهم شد را باید در تاریخ دوره قاجار پیدا كرد.
دوره‌ای كه مردم از دو جهت در حال تغییر بودند؛ یكی آشنایی بیشتر با اصل دین به دلیل گسترش سواد و زیاد شدن تعداد روحانیون مطلع و دوم آشنایی ایرانیان با فرهنگ‌های غیرایرانی و ارتباط با مردمان عثمانی، عراق عرب و حتی غرب.
فكر می‌كنید مهریه یك عروس خانم از طبقه معمولی و متوسط شهری حدود ۱۰۰ سال پیش چه قدر بوده؟ چشم‌ها را ببندید و خودتان را در یك خانه با نرده‌های چوبی تصور كنید؛ خانه‌ای كه دیوارهای حیاطش هم كاهگلی است و داخل خانه پر از مهمان است. امروز بله‌بران دارند.
حرف‌ها تمام شده و سر همه چیز به توافق رسیده‌اند. حالا وقت نوشتن قرارداد مهریه است. خانواده عروس فرستاده‌اند تا حاج آقا محمدعلی آقای اصفهانی بیاید كه هم عروس و داماد را به هم محرم كند و هم چون تنها سواددار محله است، متن قرارداد را بنویسد؛
آقا محمدعلی می‌نویسد:
«بسمه تعالی/ با یاد خدا و صلوات بر پیغمبر خاتم (صلی‌‌الله) و خاندان گرامی او و با تاییدات ولی‌عصر (عجل‌الله تعالی فرجه) این كاغذ قراردادی است كه میان طرفین جناب كربلایی رضاقلی گیوه‌دوز، پدر عروس محترم مكرمه [آن موقع رسم نبود اسم عروس را در قرارداد بنویسند] از یك طرف و جناب حاج رضا بزازباشی، پدر داماد آقا جعفرعلی بزازباشی منعقد شده. مهریه قبول شده از این قرار است كه: « یك جلد كلام‌الله مجید، آینه یك جام، لاله یك زوج، لباس سه دست، یك عقیق پنج تن، یك شمایل مرتضی علی(علیه‌السلام) و ۱۰۰ تومان پول بر ذمه می‌باشد. خدا مبارك فرماید ان‌شاءالله؛ شوال ۱۳۲۹ قمری»
البته این مهریه یك عروس از طبقه متوسط جامعه در عهد قجر است كه هم خانواده خودش و هم خانواده آقاداماد دستشان به دهنشان می‌رسیده وگرنه مهریه یك عروس خانم كه مثلا پدر كارگر یا باربر داشت، خیلی كم تر از این چیزی می‌شد كه در این قراردادها می‌نوشتند. حالا این كه چه طور روزگار چرخیده و فرهنگ و تعاریف چرا این‌قدر عوض شده كه این روزها گاهی مهریه دختر یك كارمند ساده از مهریه یك دختر كارخانه‌دار بیشتر می‌شود، از آن چیزهایی است كه جامعه‌شناسان باید جوابشان را پیدا كنند.
اما مهریه دختران طبقه ثروتمند چه قدر بوده است ؟
سه پارچه آبادی در یزد، یك كمربند طلا كه با سكه‌های اشرفی تزئین شده بود، یك نیم‌تاج مرصع و غرق در جواهر و ده دست لباس فرنگی (این آخری خیلی مورد توجه عروس‌خانم قرار گرفته بوده). در ضمن آقای داماد قبول كرده بود كه ۶هزار تومان هم شیربها بدهد.
طلاق
در دوره قاجار در صورتی كه زن در مورد خاصی چون عدم دریافت نفقه از مرد، انحرافات اخلاقی و یا ناتوانی جنسی مرد، می‌توانست درخواست طلاق نماید و در صورت طلاق وظیفه نگهداری كودكان از سوی مردان و مشكل پرداخت مهریه نیز مردان معمولی جامعه را نیز از فكر طلاق زنانشان منصرف می‌كرد.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
نظر کاربران
جالب بود دران زمان نیز مهریه کم نبوده بلکه براساس رسوم و مقتضای ان زمان مهریه مناسب بوده الان باتوجه به امار نرخ تورم وبی بندوباری که شاهدش هستیم مهریه مناسب گرفته می شود اما درزمان قدیم نیز مهریه غیر متداول بوده مثل پوست سیر وغیره خوب بخواهیم قیاس کنیم می بینیم که الان اگه مهریه هزارسکه می بندند همونقدر غیر متداول وعجیب هست
هههههععععععععی خدا جون......منو ببر به دوران قاجار.والااااااااا.الان باید 6میلیون بدم 1پیکان بخرم.(با بوق بنزی