جاده ی ابریشم فقط یک جاده بوده است؟

سرعت جابه‌جایی اطلاعات و اجناس در جهان امروز در طول تاریخ نظیر نداشته است. اما باید گفت که نقل‌و‌انتقال در سطح جهانی از آنچه که ما فکر می‌کنیم، قدمت بیشتری دارد و به ۲ ‌هزار سال پیش با پوششی برابر ۸ ‌هزار کیلومتر طول باز می‌گردد که ما آن را به‌عنوان «جاده ابریشم» می‌شناسیم.

وب سایت ویدوآل: بانکداری در لندن آخرین اطلاعات مربوط به سهام را در کمتر از یک ثانیه برای همکارانش در هنگ‌کنگ می‌فرستد. تنها با یک کلیک، مشتری در نیویورک وسیله الکترونیکی ساخت بیجینگ (Beijing) را سفارش داده و در طی چند روز به‌ وسیله هواپیما یا کشتی باری به‌دست او می‌رسد.

جاده ابریشم فقط یک جاده نبوده و در واقع شبکه‌ای از جاده‌های گوناگون بود که در طول قرن‌ها به زیستگاه‌های مختلف و همچنین به یکدیگر متصل شده‌اند. اولین تمدن‌های زراعتی، مکان‌هایی جدا افتاده بودند که در دره‌های حاصلخیز رودخانه‌ها شکل می‌گرفتند. جغرافیای زمین و ترس از ناشناخته‌ها مانع از سفر کردن آن‌ها و پی بردن به اطرافشان می‌شد. اما همچنان که این تمدن‌ها رشد می‌کردند، می‌فهمیدند که صحراهای خشک، تپه‌ها و دیگر مرزهایشان مسکن شیاطین افسانه‌ای نیست، بلکه سکونتگاه قبایل چادرنشین و دیگر تمدن‌ها است.

قبیله سکائی‌ها که از مجارستان تا مغولستان را زیر‌سلطه خود داشتند، توانستند با تمدن‌های یونان، مصر، هند و چین ارتباط برقرار کنند. در عین حال خیلی کم پیش می‌آمد که این رویارویی‌ها صلح‌طلبانه باشند. اما چادرنشینان حتی از راه جنگ و یورش شروع به انتشار اجناس، طرز فکر و صنعت در میان فرهنگ‌هایی کردند که هیچ رابطه‌ مستقیمی با یکدیگر نداشتند.

یکی از مهم ترین جاده‌های این شبکه‌ در حال گسترش، جاده‌ «سلطنتی ایران» بود که ساختش توسط داریوش اول در قرن پنجم پیش از میلاد به پایان رسید. طول این جاده نزدیک به ۳ هزار کیلومتر بود که از رودخانه دجله تا دریای اژه کشیده شده بود. به کمک این جاده جا‌به‌جایی پیام‌ها و اجناس ۱/۱۰ زمان معمول برای یک مسافر طول می‌کشید .

اسکندر مقدونی با غلبه بر ایران و پیشروی از میان آسیا، شهرهایی چون سمرقند را تصرف و شهرهای جدیدی مثل اسکندریه را تاسیس کرد. با حمله السکندر فرهنگ‌هایی چون یونانی، مصری، ایرانی و هندی به هم متصل شدند و تجارت بیش از تمام دوران‌ها به قلب شرق نفوذ کرد و پل ارتباطی چین با شرق بنیان گذاشت.

زمانی که سفیری به نام شانگ چیان (Zhang Qian) برای مذاکره با کوچ‌نشینان غرب فرستاده شد، به وجود این جاده پی برد. او با داستان‌هایی از تمدن‌های پیشرفته، معامله‌های موفق و اجناس خوش آب‌و‌رنگ در آن سوی مرزهای سرزمین غرب، به امپراطوری هان (han) بازگشت. سفرا و تجار برای معامله ابریشم و زمرد در قبال اسب و پنبه به ایران و هند فرستاده شدند و سپاهی برای تامین امنیت، آن‌ها را همراهی می‌کرد. جاده‌های شرقی و غربی در‌نهایت به‌هم پیوسته شده و سیستم یکپارچه‌ای را تشکیل دادند که تمام «اوراسیا» را در بر‌می‌گرفت و موجب شد تا تبادل فرهنگی و تجاری سرزمین‌های بسیار دور، بیش از هر زمان دیگری ممکن شود.

اجناس چینی تا رم پیش رفتند و سیلی از طلا را جاری کردند که البته باعث تصویب تحریم‌هایی در جاده ابریشم شد؛ این در‌حالی بود که ظروف شیشه‌ای ساخت روم در چین بسیار گران‌بها شدند.

هیئت‌های نظامی در آسیای مرکزی هم شاهد زد‌و‌خورد میان سربازان چین و روم بودند که حتی ممکن است موجب انتقال کمان فولادی به سرزمین‌های غربی شده باشد. درخواست برای کالاهای ناشناخته و خارجی و سودی که این کالاها داشتند، مسیرهای جاده ابریشم را در امان نگه می‌داشت؛ حتی زمانی که امپراطوری روم از هم پاشید یا سلسله خاندان‌های چینی سقوط می‌کردند و منسوب می شدند. حتی قبایل مغول که به غارتگری و چپاول مشهور بودند، به‌جای ایجاد اختلال، فعالانه از مسیرهای رفت‌و‌آمد تجار محافظت می‌کردند.

این جاده‌ها همچنین در کنار مبادله کالا، زمینه‌ای مناسب برای تبادل سنت‌ها، اختراعات، طرز فکر و زبان‌های گوناگون بودند؛ به‌طور مثال، مذهب بودا که در هند آغاز شده بود به چین و ژاپن مهاجرت کرده و به مذهب غالب آنجا تبدیل شد، دین اسلام از شبه جزیره عرب به‌سوی جنوب آسیا گسترش یافت و با عقاید محلی ترکیب و باعث شکل‌گیری اعتقادهای جدیدی مانند سیکیسم شد و همچنین باروت از چین به سمت آسیای‌میانه رفت و آینده امپراتوری‌های عثمانی، صفوی و مغول را رقم زد.

به نوعی موفقیت جاده ابریشم باعث از بین رفتن خودش شد. راهیابی فناوری‌های جدید دریانوردی، مانند قطب نمای مغناطیسی به اروپا، استفاده از راه‌های طولانی را منسوخ کرد. همچنین فروپاشی فرمانروایی مغول با عقب‌نشینی چین از معاملات بین‌المللی همراه بود.

با وجود این‌که جاده‌های قدیمی و شبکه‌های آن دوام زیادی نداشت، ولی توانست به شکلی برگشت‌ناپذیر دنیا را تغییر دهد. جست‌و‌جوی اروپاییان برای یافتن راه‌های دریایی جدید به سوی سرزمین‌هایی غنی که در شرق آسیا انتظارشان را می‌کشیدند، منجر به آغاز عصر اکتشافات و پیشروی به سوی آفریقا و آمریکا شد.

امروزه ارتباطات متقابل جهانی بیش از هر زمان دیگری زندگی ما را تحت‌تاثیر قرار داده است؛ خریداران کانادایی تی‌شرت‌های ساخت بنگلادش می‌خرند، ژاپنی‌ها برنامه‌های تلویزیونی انگلیسی تماشا می‌کنند و تونسی‌ها برای آغاز یک انقلاب از نرم‌افزارهای آمریکایی استفاده می‌کنند.

تاثیر جهانی شدن بر فرهنگ و اقتصاد غیر‌قابل انکار است، اما سود و زیان‌های آن هر‌چه باشد، تازگی نخواهد داشت. با این‌که کوه‌ها، صحراها و اقیانوس‌هایی که زمانی بین ما فاصله انداخته بودند، به جای کاروان‌هایی که سفرشان ماه‌ها طول می‌کشید، اکنون تسلیم وسیله‌های نقلیه ابر‌صوتی، کابل‌های ارتباطی بین‌قاره‌ای و سیگنال‌هایی شده‌اند که از فضا مخابره می‌شوند، اما هیچ‌یک از این موارد بدون آن فرهنگ‌های پیشرویی که تلاششان باعث به‌وجود آمدن جاده ابریشم یعنی اولین شبکه جهانی شد، ممکن نبود.

در صورت پخش نشدن ویدئو بر روی تصویر زیر کلیک کنید.