ناگفته‌هایی از سرزمین وایکینگ‌ها

روزنامه خراسان - فاطمه قاسمی: سوئد در شمال اروپا و در شبه جزیره اسکاندیناوی است که از یک سمت به نروژ و فنلاند و از سمت دیگر با پل «ارساند» به دانمارک وصل می‌شود. استکهلم پایتخت مدرن سوئد و بزرگ‌ترین شهر این کشور که به‌عنوان پایتخت اسکاندیناوی هم نام برده می‌شود، یکی از زیباترین شهر‌های جهان است. مردم دنیا سوئد را به‌خاطر هوای بسیار سرد قطبی، جایزه مشهور نوبل و به‌تازگی با نوجوان محیط‌زیستی مشهور و پرحاشیه «گرتا تونبرگ» در ذهن دارند.

دختری که چند وقت پیش برای سخنرانی به کنفرانس تغییرات اقلیمی مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک دعوت شد. جالب است بدانید رابطه ایران و سوئد از زمان ناصرالدین شاه قاجار تاکنون در بالاترین سطح دیپلماتیک قرار داشته و امروزه در حوزه‌های سیاست و کشورداری هم سیاستمداران ایرانی‌تبار، گوی سبقت را از دیگران در این کشور ربوده‌اند.

نزدیک به ۱۰۰ هزار ایرانی در سوئد زندگی می‌کنند. شاید به همین دلیل است که سوئد را یکی از پایتخت‌های فرهنگی ایرانیان در خارج از کشور می‌دانند و نزد ایرانیان کشوری خوشنام است. این روز‌ها در هیاهوی بحران کرونا، این کشور روش متفاوتی را در پیش گرفته است و خبری از قرنطینه، تعطیلی و منع رفت‌و‌آمد نیست و با این رویکرد بر سر زبان‌ها افتاده است. در پرونده امروز قصد داریم دانستنی‌های جالبی درباره سوئد، مردمش و سبک زندگی منحصر به‌فردش را ارائه دهیم.

از زمان وایکینگ‌ها تا صنعتی شدن

از قرن نهم تا اواسط قرن یازدهم، دوران وایکینگ‌ها نامیده می‌شود. واژه وایکینگ به معنی دزد دریایی است و این گروه که در کشور‌های شمال اروپا همچون سوئد، نروژ و دانمارک مستقر بوده‌اند با تاخت و تاز به اروپا و حملات وحشیانه به مردم دیگر کشورها، روزگار می‌گذراندند. آن‌ها با بسیاری از کشور‌های دنیا وارد جنگ شدند، خون‌های بسیار ریختند و در غارت کردن سیری‌ناپذیر به نظر می‌رسیدند. رفتار‌های وایکینگ‌ها هنوز هم مایه شرمساری مردمانی است که در این کشور‌ها زندگی می‌کنند.

تنها یادگار از وایکینگ‌ها که در ساختن قایق مهارت داشتند و به دریانوردی نیز خو گرفته بودند، یک کشتی جنگی است؛ کشتی جنگی واسا که سال ۱۶۲۸ میلادی برای حمله به لهستان، بندر استکهلم را ترک می‌کند، اما گرفتار خشم اقیانوس می‌شود و در اعماق آب‌های سرد فرو می‌رود. برای سه قرن، کسی از سرنوشت واسا اطلاعی نداشته تا این‌که در سال ۱۹۶۱ میلادی، پژوهشگران سوئدی در عملیاتی ویژه کشتی را یافتند، از آب بیرون کشیدند، ترمیم کردند و در نهایت به معرض دید عموم گذاشتند. پس از ۳۰۰ سال کاوش و سه دهه مرمت، حالا یک کشتی جنگی واقعی از سرزمین وایکینگ‌ها، مشابه روز‌های اولیه خود وجود دارد تا آن‌ها گذشته‌شان را فراموش نکنند.

اما سوئد با آن تاریخچه تلخ چطور موفق شد؟ ماجرا به اواخر قرن سیزدهم برمی‌گردد که اتفاقات زیادی در این کشور روی داد. در این قرن، کشاورزی و تجارت هرچه بیشتر سازمان یافت، شهر‌های جدید احداث شد و پارلمان سوئد که وضع کننده قوانین این کشور است، افتتاح شد. در اواسط قرن هجدهم سوئد به مرحله صنعتی شدن ورود و احداث راه‌آهن را آغاز کرد که به ثمره‌اش، آن‌ها توانستند چوب و آهن به کشور‌های دیگر بفروشند، صنایع بزرگی در کشورشان ایجاد کنند و نرخ بیکاری را به پایین‌ترین حد ممکن برسانند. رویکردی که به نظر می‌رسد تا امروز ادامه داده‌اند.

بلندی روز به ۲۱ ساعت می‌رسد

با این‌که شهر‌ها در شمال سوئد با آب‌وهوای قطبی روبه‌رو هستند، در شهر‌های جنوبی‌تر، آب‌وهوای این کشور از آن‌چه به‌نظر می‌رسد ملایم‌تر است. سوئد به دلیل گستردگی، روند شروع و پایان فصل‌هایش با توجه به مناطق مختلف آن متفاوت است و جغرافیای متنوعی دارد. مناطق شمال سوئد در اواخر ماه آوریل یعنی اردیبهشت و خرداد، برف‌پوش هستند، در حالی که بهار در شهر استکهلم که تقریبا در وسط کشور واقع شده همچون بهار در کشور خودمان است.

در شهر‌های نزدیک به نوار قطبی، طول بلندترین شب سال حدود ۲۱ ساعت است و در زمستان خورشید حضوری نامحسوس دارد. در تابستان هم بلندی روز به ۲۱ ساعت می‌رسد و هوا خیلی تاریک نمی‌شود. مردم در سرزمین‌های شمالی پدیده خارق‌العاده «شفق قطبی» را هم تجربه می‌کنند. آب‌وهوای سوئد هرچه باشد مردمش معتقدند «هوای بد وجود ندارد، آن‌چه بد است طرز لباس پوشیدن ماست!»

ویژگی‌های بارز سوئدی‌ها از زبان یک زوج ایرانی

«علی» و «میترا» زوج ایرانی که بیش از ۴۰ سال است در سوئد زندگی می‌کنند، در پیامی اینستاگرامی و البته کوتاه به ما درباره سبک زندگی سوئدی‌ها این‌طور می‌گویند: «تاکید بر برابری در بین سوئدی‌ها تا حدی است که باعث شده مردم رقابت را تشویق نکنند و به کودکان یاد بدهند که خودشان را برتر از دیگران ندانند. مردم سوئد خود برتربینی، افراط‌گرایی و ریخت‌و‌پاش را نهی می‌کنند و اعتدال در زندگی‌شان حرف اول را می‌زند، حتی در کار کردن و تفریح.

سوئدی‌ها بر این باورند که باید گوش‌شنوای حرف دیگران باشند تا خودشان هم بعدا شنیده شوند. اغلب آرام و با متانت صحبت می‌کنند و در مکان‌های عمومی کمتر دیده می‌شود که یک سوئدی خشم خود را نشان دهد. سوئدی‌ها بسیار کم حرف هستند و معروف است که اگر در فروشگاهی، سد راه کسی بشوی، آن شخص بدون گفتن حتی یک کلمه فقط پشت سرت می‌ایستد تا از جلوی او کنار بروی! زمان‌بندی حرکت اتوبوس و مترو در شهر‌ها به‌قدری دقیق است که به‌راحتی می‌توان ساعت را با حرکت آن‌ها تنظیم کرد. البته این دقت به بهای سلامتی افرادی که در سرما مجبورند معطل بمانند بی‌ارتباط نیست.

سوئدی‌ها تاکید زیادی بر درک درست حرف طرف مقابل دارند یعنی حاضرند مدت زیادی را با شما به مباحثه بپردازند تا منظور شما را درک کنند. این رفتار بزرگ‌ترین مزیتی که دارد دوری از تنش است. همچنین خانواده در فرهنگ مردم، جایگاه ویژه‌ای دارد. حقوق کودکان به شدت رعایت می‌شود. برای این که خانواده‌ها در مراقبت از کودکان کم نگذارند، حقوقی به آن‌ها تعلق می‌گیرد که در تمام دنیا مثال‌زدنی است. پدر یا مادر می‌توانند با تولد کودک‌شان تا ۱۸ ماه مرخصی با حقوق بگیرند. تا ۸ سالگی و زمان مدرسه رفتن کودک می‌توانند تا ۲۵درصد از حجم کاری خود را کم کنند و به کودک برسند. ضمن این‌که کمک هزینه‌ای ۴۸۰ روزه به والدین پرداخت می‌شود و والدین می‌توانند ۶۰ روز در سال برای مراقبت از فرزند خود مرخصی بگیرند. بچه‌ها تا ۱۸ سالگی و برای دندان پزشکی تا ۲۱ سالگی از هزینه درمان معاف هستند.»

عروسی ساده به سبک سوئدی

در سوئد عروسی‌ها در سادگی تمام برگزار می‌شود. مهمانان با غذا‌هایی مثل ماهی، مارمالاد، خوراک کوفته‌ریزه (میت‌بال) و کیک عروسی (اسپت‌کاکا) پذیرایی می‌شوند. قبل از رسیدن عروس به کلیسا، سکه‌ای از جنس نقره در کفش پای چپ عروس توسط پدرش و سکه طلا در کفش راست توسط مادرش گذاشته می‌شود. طبق باور سوئدی‌ها با این حرکت، عروس هیچ‌گاه در خانه داماد بی پول نمی‌شود و از طرفی پدر و مادر حمایت خودشان را برای همیشه به زوج‌هااعلام می‌کنند. سنت رایج دیگر انتخاب «تصمیم‌گیرنده» خانواده در مراسم عروسی است.

به این ترتیب که هرکس «بله» بلندتری در هنگام جاری شدن عقد بگوید یا هنگام ورود به کلیسا هرکس اول وارد شود، تصمیم‌گیرنده اصلی برای مسائل خانواده است. عروس به‌جز حلقه نامزدی و ازدواج، حلقه دیگری هم به‌نام «حلقه مادر» در دست خواهد کرد که آن را تا به دنیا آمدن اولین فرزندش نگه می‌دارد. پس از مراسم، اطرافیان با پخش دانه‌های برنج خام بر سر عروس و داماد برای آن‌ها باروری و دوری از انرژی‌های منفی را آرزو می‌کنند.

خوشمزه‌های سوئدی

کوفته مامان پز یا «میت‌بال» یکی از معروف‌ترین غذا‌های سوئدی است که با سیب‌زمینی و «لینگن‌بری» (نوعی گیاه که میوه‌اش خوردنی و ترش است) سرو می‌شود، همانی که در کارتون قدیمی «بامزی» احتمالا دیده‌اید. غذا‌های دریایی به‌صورت تازه، دودی و ترشی، گوشت‌های شکاری مانند گوشت گوزن و همچنین انواع توت‌ها، از موارد رایج در غذا‌های سوئدی هستند. ترشی شاه‌ماهی یکی از غذا‌های کلاسیک است که در تمام مراسم شان مصرف می‌شود.

کوفته‌ریزه سوئدی یا «شوت‌بولار» یکی از غذا‌های مشهور سوئد است که با وجود پخت ساده، خوردن این غذا به‌عنوان یکی از غذا‌های جشن میلاد مسیح در سوئد مرسوم است. «هش» هم نوعی غذای سنتی است که با گوشت، پیاز و سیب‌زمینی تهیه و در سس‌های شیرین و روغن سرخ می‌شود و از چغندرقند، ذرت و تخم‌مرغ پخته برای تزیین آن استفاده می‌شود.

آداب جالب مهمانی رفتن سوئدی‌ها

سوئدی‌ها شاید در برخورد اول محتاط به نظر برسند، اما درکل افراد خوش‌مشربی هستند. مهمان‌نوازی سوئدی‌ها بیشتر رسمی است و احتمال این‌که شما را برای صرف قهوه و کیک به منزل خود دعوت کنند خیلی بیشتر است تا دعوت برای خوردن غذا. درصورتی که برای صرف غذا دعوت شدید حتماً سر وقت در مهمانی حاضر شوید چراکه خلاف این رفتار نشان‌دهنده بی‌ادبی است.

در این کشور خیلی اتفاق عجیبی نیست که مهمان تا رسیدن زمان دقیق مهمانی تا لحظه آخر در ماشین خود بنشیند یا همان اطراف پرسه بزند! در زمستان مهمان هنگام ورود به یک خانه سوئدی به رسم احترام کفش خود را درمی‌آورد. همراه داشتن هدیه‌ای کوچک، رسم معمول این مردم به پاس تشکر از میزبان است. ماندن غذای اضافه در بشقاب نشانه بی‌ادبی است. سوئدی‌ها موضوع کار و خانه را از هم تفکیک کرده‌اند و سر میز غذا حرفی از کار نمی‌زنند. مردم این کشور به‌شدت به افرادی که در تلاشند تا سوئدی صحبت کنند، احترام می‌گذارند و قدردان‌شان هستند.

«فیکا»؛ مزه زندگی در وقت استراحت

واژه «فیکا» برای نخستین‌بار در قرن ۱۹ با جابه‌جایی و تغییرات جزئی در واژه «کافه» به وجود آمد. در زبان سوئدی «فیکا داشتن» به معنای داشتن استراحت در حین تلاش برای هر کاری است یا به عبارتی فیکا داشتن همان نوشیدن قهوه با یک شیرینی است. نوشیدن قهوه در سوئد رفتاری اجتماعی است و سوئدی‌ها یکی از بالاترین مصرف‌کنندگان قهوه در سرتاسر جهان هستند پس نباید تعجب کرد که در طول روز سوئدی‌ها برای فیکا داشتن چندین بار برنامه‌ریزی کنند. تقریباً نیم ساعت قبل از ظهر و نیم ساعت بعد از ظهر، بسیاری از سازمان‌ها، ادارات و شرکت‌های سوئد به‌خاطرش تعطیل می‌شوند و کارکنان با هر سطح و مقامی یک لیوان قهوه و یک شیرینی در دست دارند و از فیکای خود لذت می‌برند.

ساده‌زیستی یکی از ثروتمندترین سوئدی‌ها

شاید آن روزی که «اینگوار کمپارد» پسری که در جنوب سوئد کبریت‌فروش بود، کمتر کسی فکر می‌کرد او در ۱۷ سالگی استارت یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های چندملیتی جهان را بزند. کمپارد با هوش اقتصادی مثال‌زدنی‌اش شرکتی را به رشد باورنکردنی رساند که نامش را شنیده‌اید. بعید است صحبت از سوئد بشود و صحبتی از «آی‌کیا IKEA» نباشد. این غول لوازم خانگی، فرهنگ تولید محصولات آماده مونتاژ، ساده و ارزان را در جهان نهادینه کرد. این فروشگاه از وسایل چوبی، برقی و لوازم آشپزخانه گرفته تا هرچه در منزل نیاز دارید، یعنی حدود ۱۲ هزار محصول عرضه می‌کند. البته به‌تازگی غذا هم می‌فروشد.

قدم زدن در این فروشگاه می‌تواند برای افراد مثل یک کلاس آموزشی از طراحی دکوراسیون، رویکرد سبز در تولید محصولات، سیستم خریدوفروش، صندوق‌های تمام الکترونیکی بدون نیروی انسانی و... باشد. کمپارد که در سال ۲۰۱۸ از دنیا رفت، به رغم دارایی هنگفت، ساده‌زیست بود و سادگی را مبنای ایده‌های بکر تجاری و الگوی اصلی تولید محصولاتش قرار داد.

خداحافظی با پول نقد از ۲۰۲۳

سوئدی‌ها برای جلوگیری از انتشار و پخش زباله‌های بطری از جنس شیشه‌ای، پلاستیکی و فلزی در این کشور دست به خلاقیت جالبی زدند. دستگاه‌هایی دیجیتالی در بخش‌های پرتردد شهر نصب شده است تا افراد بطری‌های خود را داخل آن بیندازند و در ازای آن یک رسید دریافت کنند. این رسید حدود نیم تا دو کرون، بسته به نوع بطری و قوطی ارزش دارد که با آن می‌توان از همه فروشگاه‌ها خرید کرد. با این حرکت هیچ بطری شیشه‌ای و فلزی در شهر‌های تمیز سوئد رها نمی‌شود.

گاهی دانش‌آموزان سوئدی این ظروف را از محل سکونت‌شان جمع می‌کنند و با نقد کردن رسید، پول دریافتی را در اختیار نهاد‌های خیریه قرار می‌دهند که با این کار فرهنگ نیکوکاری از کودکی در آن‌ها تقویت می‌شود. در سال ۲۰۲۳ سوئد پول نقد را به‌طور کامل کنار خواهد گذاشت تا نخستین «جامعه بدون پول نقد» جهان باشد. جالب است بدانید بیشتر کودکان سوئدی از زندگی در دنیایی که هنوز پول نقد به فراوانی در آن استفاده می‌شود، تصوری ندارند. بانک‌های سوئدی با اجازه مستقیم والدین برای کودکان بالای هفت سال کارت اعتباری صادر می‌کنند. همچنین استکهلم پاک‌ترین پایتخت دنیاست که قرار است تا سال ۲۰۵۰ مصرف سوخت فسیلی را به صفر برساند.