۴۵ مورد از مفاهیم مهم بورس اوراق بهادار

وب‌سایت بورسینس - شجاع‌الدین جهاندیده: برای شروع کار در هر زمینه‌ای نیاز به یادگیری یک سری مفاهیم و اصطلاحات اولیه و پایه‌ای وجود دارد. در بورس و سرمایه‌گذاری در سهام، اگر شخصی این اصطلاحات و مفاهیم بورسی را فرا نگیرد ممکن است در سرمایه‌گذاری خود دچار اشتباه شود و یک سرمایه‌گذار حرفه‌ای هرگز خود را در معرض اشتباه قرار نمی‌دهد. در ادامه این مطلب قصد داریم ۴۵ مورد از مفاهیم اساسی را با هم مرور کنیم.

مفهوم اول: مفهوم بازار اولیه و ثانویه

بازار اولیه

بازار اولیه (به انگلیسی primary market) زمانی شکل می‌گیرد که دارایی برای بار اول مورد معامله قرار می‌گیرد؛ بنابراین بازاری که در آن اوراق بهادار شرکت‌ها برای اولین بار عرضه و فروخته می‌شود، بازار اولیه نام دارد.

در این بازار شرکت‌ها به‌طور مستقیم سرمایه مورد نیاز خود را از طریق فروش سهام به مردم تأمین می‌کنند که این کار در قالب پذیره‌نویسی صورت می‌گیرد. پذیره‌نویسی از طریق بانکی که نماینده شرکت است یا سایر مؤسسات مجاز صورت می‌پذیرد. در این بازار فروشنده اوراق، همواره خود شرکتی است که سهامش در حال عرضه است.

بازار ثانویه

دارایی‌هایی که ابتدا در بازار اولیه مورد معامله قرار گرفته است در بازار ثانویه مورد معامله مجدد قرار می‌گیرد و نماد آن در کشور ما بورس است. همانطور که اشاره شد بازار بورس بازار ثانویه محسوب می‌شود یعنی آن که در بورس شرکتی تأسیس نمی‌شود و فقط سهام شرکت‌های پذیرفته شده مورد معامله قرار می‌گیرد.

مفهوم دوم: قیمت اسمی

قیمت اسمی همان قیمت اولیه سهم در بازار اولیه است که در بازار بورس تهران برابر ۱۰۰ تومان است.

همانطور که از عنوان آن پیداست، این فقط قیمت اسمی سهم است و بدین معناست که شرکت در روز نخست، قیمت هر سهم خود را ۱۰۰ تومان تعیین نموده است و سهامداران روز نخست برای خرید سهام این شرکت مبلغ ۱۰۰ تومان پرداخت نموده اند.

عدد ۱۰۰ تومان مبنای محاسبات زیادی در افزایش سرمایه‌ها می‌باشد. معمولاً سرمایه یک شرکت در بازار بورس تهران از ضرب تعداد سهام آن در عدد ۱۰۰ تومان به دست می‌آید. همچنین برای تعیین تعداد سهام یک شرکت، سرمایه آن را تقسیم بر عدد ۱۰۰ تومان می‌کنند.

مفهوم سوم: پرتفو (portfolio) یا پرتفوی

پرتفو عبارتست از سبدی از سهم شرکت‌های مختلف که با هدف کاهش ریسک سرمایه گذاری تهیه می‌شود.

کارشناسان اقتصادی حتی در بهترین حالت‌های تحلیلی خرید تنها یک سهم (اصطلاحاً تک سهم شدن) را توصیه نمی‌کنند و پیشنهاد خرید چند سهم متنوع را می‌دهند. این کار برای آن است که ریسک سرمایه گذاری کاهش یابد.

فرض کنید صنعتی با رشد قیمت ارز شکوفا می‌شود (این صنعت احتمالاً در کار صادرات است) و صنعتی دیگر با رشد قیمت ارز متضرر می‌شود (مواد اولیه این صنعت وارد می‌شوند).

حال اگر در سبد ما از هر دوی این صنایع سهام خریداری شود، در حقیقت خود را نسبت به تغییرات قیمت ارز مصون کردیم و تغییرات ناشی از قیمت ارز باعث رشد یکی و کاهش دیگری می‌شود. به بیان دیگر با تشکیل سبد سهام، ضرر ناشی از کاهش قیمت یک یا چند سهم را با سود حاصل از افزایش قیمت سهم‌های دیگر پوشش می‌دهیم.

مفهوم چهارم: کد معاملاتی یا کد بورسی

عبارتست از کدی ثابت که به سهامداران اختصاص داده می‌شود تا در هنگام خرید و فروش سهام از آن استفاده کنند. این کد متشکل از سه حرف اول نام خانوادگی افراد به همراه یک عدد ثابت است که در معاملات سهام کارکردی مشابه شماره حساب در نقل و انتقالات بانکی را دارد.

مثلاً فردی که نام خانوادگی او میرزایی است ممکن است کدی به صورت میر ۰۶۵۲۱ دریافت کند.

برای خرید و فروش سهام، دریافت کد معاملاتی الزامی است. سازمان بورس این کار را برای سهولت در امر خرید و فروش سهام انجام می‌دهد. یعنی یک بار مدارک شناسایی شما را می‌گیرد و به جای آن به شما کدی می‌دهد که در معاملات همواره با آن کد شناسایی می‌شوید.

برای دریافت این کد باید به یکی از شرکت‌های کارگزاری بورس مراجعه کنید. برای یافتن آدرس و مشخصات کارگزاری‌های فعال می‌توانید به سایت سازمان بورس به آدرس www.seo.ir مراجعه کنید.

مفهوم پنجم: شرکت کارگزاری (stock brokerage firm)

کارگزاری‌ها بنگاه‌های معاملاتی هستند که خرید و فروش سهام از طریق آن‌ها صورت می‌گیرد. در این خرید و فروش آن‌ها وکیل تام الاختیار فروشنده و خریدار هستند.

به بیان دیگر، کارگزاری‌ها واسطه بین سهامداران و سازمان بورس محسوب می‌شوند. همانطور که برای انجام امور مربوط به دارایی‌های پولی به بانک مراجعه می‌کنیم، برای انجام امور مربوط به دارایی سهام خود نیاز داریم به یک شرکت کارگزاری مراجعه کنیم.

کارگزاری‌ها طبق ضوابط سازمان بورس عمل کرده و توسط آزمون با شرایط خاص انتخاب می‌شوند. برای فعالیت در هر یک از زمینه‌های بورس اوراق بهادار، کالا و انرژی، کارگزاران نیاز به اخذ مجوز مربوطه از سازمان بورس را دارند.

کارگزاران علاوه بر خدمات معاملات سهام، خدمات دیگری همچون صندوق سرمایه گذاری، سبدگردانی، مشاوره و آموزش را به سهامداران ارائه می‌دهند. حدود ۱۰۷ شرکت کارگزاری بورس در ایران فعالیت می‌کنند که اسامی و اطلاعات تماس آن‌ها را می‌توان در سایت سازمان بورس به آدرس www.seo.ir یافت.

مفهوم ششم: نماد شرکت‌های بورسی

عبارتست از کد شرکت‌ها که برای سهولت شناسایی آن‌ها و دسته بندی شان در بورس مورد استفاده قرار می‌گیرد. نماد یک شرکت به طور معمول از حرف اول گروه صنعتی آن به علاوه بخشی از نام شرکت تشکیل می‌شود.

برای مثال سیمان خاش که مربوط به گروه شرکت‌های سیمانی است با نماد سخاش (س حرف اول سیمان + نام شرکت) شناخته می‌شود. در ادامه برخی از گروه‌های مختلف فعال در بورس و نماد شرکت‌ها معرفی شده اند:

گروه واسطه گری‌های مالی: شرکت‌های سرمایه گذاری، شرکت‌های چند رشته‌ای صنعتی و بانک‌ها در این گروه قرار دارند. حرف اختصاری آن «و» است مانند وخارزم (شرکت سرمایه گذاری خوارزمی)، وغدیر (شرکت سرمایه گذاری غدیر)، وبصادر (بانک صادرات) و …

گروه شرکت‌های سیمانی: حرف اختصاری آن «س» است. مانند سفارس (سیمان فارس و خوزستان)، ستران (سیمان تهران)، سشرق (سیمان شرق) و …

گروه فلزات: حرف اختصاری آن «ف» است. مانند فاراک (ماشین سازی اراک)، فلوله (لوله و ماشین سازی ایران)، فولاد (فولاد مبارکه اصفهان) و …

گروه شرکت‌های قندی: حرف اختصاری آن «ق» است. مانند قپارس (قند پارس)، قزوین (کارخانجات قند قزوین)، قشیر (قند شیروان قوچان و بجنورد) و …

گروه صنایع شیمیایی و نفت: شرکت‌های پالایشگاهی و پتروشیمی در این دسته اند. حرف اختصاری آن «ش» است. مانند شاراک (پتروشیمی اراک)، شصف‌ها (پتروشیمی اصفهان)، شاوان (پالایش نفت لاوان) و …

گروه خودرویی: حرف اختصاری آن «خ» است. مانند خودرو (ایران خودرو)، خساپا (سایپا)، خپارس (پارس خودرو) و …

گروه صنایع غذایی به غیر از قند و شکر: حرف اختصاری آن «غ» است. مانند غبشهر (صنعتی بهشهر)، غشان (شیر پاستوریزه پگاه خراسان)، غپینو (پارس مینو) و…

گروه محصولات دارویی: حرف اختصاری آن «د» است. مانند دلر (داروسازی اکسیر)، دکیمی (کیمیدارو)، دجابر (داروسازی جابر ابن حیان) و …

لازم به ذکر است نماد برخی از شرکت‌های بورسی از قاعده کلی فوق (حرف اختصاری + نام شرکت) پیروی نمی‌کند. مثلاً نماد «ذوب» از گروه فلزات که مربوط به شرکت ذوب آهن اصفهان است یا نماد «مداران» از گروه رایانه که مربوط به شرکت داده پردازی ایران است. نماد کلیه شرکت‌های فعال در بازار بورس و فرابورس از سایت شرکت فناوری بورس تهران به آدرس www.tsetmc.com قابل مشاهده می‌باشد.

مفهوم هفتم: سال مالی

عبارتست از یک سال که ابتدای آن شروع فعالیت مالی و انتهای آن پایان فعالیت مالی است و ممکن است بر سال شمسی منطبق باشد.

برای محاسبه سود و زیان یک شرکت یک دوره خاص تعیین می‌شود که در پایان آن دوره، اعضای هیئت مدیره موظف به گزارش دهی راجع به عملکرد خود در آن دوره و ارائه پیش بینی از عملکرد آتی شرکت هستند. این دوره بر اساس موافقت اکثر سهامداران تعیین می‌شود.

آنچه در کشور ما و بورس ما مرسوم است قرار دادن یک سال کامل به عنوان سالی مالی است، هر چند در برخی از بورس‌های جهانی مشاهده می‌شود که از دوره‌های مالی کوتاهتر از سال نیز استفاده شده است.

ایام مالی طولانی‌تر باعث اعمال تعدیلات بیشتر در سود‌های اعلامی در ابتدای دوره توسط شرکت‌ها می‌شود و در بازار‌های کارا تأثیر خاصی بر روند قیمتی ندارد.

مفهوم هشتم: شاخص

اعدادی هستند که نمایانگر وضعیت بازار طی دوره‌های قبل و جاری می‌باشند. برای سرمایه گذاری در هر بازار بورسی، ابتدا باید وضعیت آن بررسی شود. برای بررسی وضعیت بازار شاخص‌های مختلفی وجود دارند.

شاخص کل

عددی است که بازدهی کل بازار را نشان می‌دهد و تغییرات مثبت و منفی آن نشان دهنده تغییرات مثبت یا منفی کل بازار است. مثلاً برای محاسبه بازدهی بازار طی ماه گذشته می‌توان درصد رشد شاخص را از ابتدا تا انتهای ماه در نظر گرفت.

رشد یا نزول شاخص کل، تابع رشد یا نزول قیمت سهام صنایع مختلف است که البته تأثیرگذاری آن‌ها متفاوت است.

شاخص مالی

عبارتست از روند بازدهی شرکت‌های سرمایه گذاری.

شاخص صنعتی

عبارتست از روند بازدهی شرکت‌های غیرسرمایه گذاری یعنی شاخص کل منهای شاخص مالی.

شاخص ۵۰ شرکت فعالتر

سازمان بورس هر چند وقت یکبار (معمولاً به صورت فصلی) براساس وضعیت معامله شرکت‌ها و نقدشوندگی آن‌ها ۵۰ شرکت فعالتر یا برتر را اعلام می‌کند که این شاخص بازگوکننده روند رشد این شرکت هاست.

شاخص بازده نقدی

عبارتست از بازدهی شرکت‌ها به جهت بازده سود خالص.

شاخص بازده نقدی و قیمت

عبارتست از بازدهی شرکت‌ها به جهت بازده سود خالص و قیمت.

مفهوم نهم: سود پیش بینی شده (eps)

عبارتست از سود عایدی شرکت به ازای هر سهم که توسط شرکت پیش بینی می‌شود.

در ابتدای سال مالی، هر شرکت سود تخمینی خود را براساس نظر هیئت مدیره شرکت تخمین می‌زند و به سهامداران اعلام می‌کند. معمولاً این اعلام سود با محافظه کاری صورت می‌گیرد. سود پیش بینی شده در قیمت سهم تأثیر مستقیم دارد.

برای به دست آوردن eps باید سود خالص شرکت (پس از کسر مالیات) را بر تعداد سهام شرکت تقسیم نمود. عدد eps را می‌توان در صورت سود و زیان شرکت‌ها با عنوان «سود هر سهم پس از کسر مالیات» پیدا کرد.

مفهوم دهم: تعدیل سود

تغییرات سود پیش بینی شده (eps) شرکت‌ها طی سال مالی را تعدیل می‌گویند.

پس از آن که سال مالی شروع شد، بسته به روند عملکردی شرکت، هیئت مدیره تخمینی که از مقدار eps ارائه داده بودند رابه رقمی واقعی نزدیک‌تر می‌کنند یا اصطلاحاً آن را تعدیل می‌کنند.

تعدیل به دو صورت می‌باشد. تعدیل مثبت که به افزایش eps منجر می‌شود و تعدیل منفی که به کاهش eps می‌انجامد. تعدیل مثبت و منفی بر روی قیمت معاملاتی سهم نیز تاثیر مثبت و منفی می‌گذارد.

مفهوم یازدهم: بسته شدن نماد

هر گونه تغییر، اعم از تغییر در اصول اساسی شرکت به مانند تغییر محل، تعدیل eps، افزایش سرمایه و تعیین اعضای هیئت مدیره و …تن‌ها در صورتی امکان پذیر است که نماد معاملاتی شرکت بسته شود.

یعنی معاملات سهام شرکت تا زمان تصمیم گیری در خصوص موارد فوق تعطیل خواهد شد و نماد شرکت در تابلوی بورس به وضعیت متوقف در خواهد آمد.

لازم به ذکر است، بعد از تصمیم گیری در خصوص موارد فوق و با اجازه سازمان بورس، سهام شرکت مورد نظر با قیمت جدید وارد تابلو خواهد شد یا اصطلاحاً نماد بازگشایی می‌شود و در اولین روز باز شدن، سهام از قانون حجم مبنا پیروی نکرده و مانند روز‌های دیگر سقف و کف قیمتی مجاز نخواهد داشت.

مفهوم دوازدهم: مجمع سالیانه

مجمع سالیانه، گردهمایی سهامداران و اعضای هیئت مدیره شرکت‌ها برای ارائه وضعیت عملکرد شرکت و تعیین سود است که مطابق قانون سازمان بورس باید حداکثر چهار ماه بعد از پایان سال مالی شرکت‌ها تشکیل شود.

در مجمع سالیانه که به آن مجمع عادی هم گفته می‌شود هیئت مدیره گزارش خود را به سهامداران ارائه می‌کند و در مورد میزان سود تقسیمی بین سهامداران تصمیم گیری انجام می‌شود.

یکی از مسائلی که در مجمع در مورد آن تصمیم گرفته می‌شود، تعیین روزنامه رسمی شرکت است. شرکت موظف می‌شود کلیه اخباری که سهامداران لازم است از آن مطلع شوند از قبیل تاریخ برگزاری مجمع، افزایش سرمایه، زمان پرداخت سود و … را در روزنامه رسمی درج کنند.

مفهوم سیزدهم: سود تقسیمی (dps)

عبارتست از سود پس از کسر مالیات به ازاء هر سهم که توسط شرکت‌ها به سهامداران پرداخت می‌گردد.

معمولاً به علت بلاتکلیف بودن برخی طلب‌ها و بدهی ها، وجود برخی حساب‌های مشکوک در شرکت یا وجود برنامه‌های توسعه ای، همه سود حاصله (eps) را بین سهامداران تقسیم نمی‌کنند و مقداری از آن را به صورت اندوخته در شرکت باقی می‌گذارند که در سال‌های بعد در مورد آن تصمیم گیری به عمل می‌آید.

در اغلب موارد dps کوچکتر از آخرین eps شرکت می‌باشد. در بعضی موارد خاص نیز dps بیشتر از eps است که این مبلغ اضافی معمولا" از محل سود انباشته سال‌های قبل تامین می‌شود.

رقم اختلاف بین dps و آخرین eps به صورت اندوخته در شرکت باقی می‌ماند که می‌تواند از نوع اندوخته قانونی یا عادی باشد. اندوخته قانونی سهمی از سود است که طبق قانون بورس باید در شرکت باقی بماند.

طبق قانون بورس اوراق بهادار شرکت‌ها موظفند هر دوره ۵ درصد از سود خود را اندوخته کنند تا زمانی که جمع مبالغ اندوخته به ۱۰ درصد سرمایه شرکت برسد که پس از آن نیازی به انباشته کردن سود نیست.

چون شرکت‌های بورسی دائماً در حال توسعه و افزایش سرمایه هستند، این باعث می‌شود هیچگاه اندوخته قانونی به حداکثر مقدار خود نرسد. اندوخته عادی، مقداری از سود است که بر اساس نظر هیئت مدیره در شرکت انباشته می‌شود و هیئت مدیره باید علت و طرح توجیهی خود در این خصوص را به سهامداران اعلام کند.

طبق ماده ۹۰ اصلاحیه قانون تجارت، شرکت‌های بورسی موظفند حداقل ۱۰ درصد سود خالص (eps) را بین سهامداران تقسیم کنند. همچنین براساس قانون تجارت در صورت تصویب در مجمع عمومی عادی سالانه، سود تقسیمی مصوب باید حداکثر ظرف ۸ ماه از تاریخ تصویب به سهامداران پرداخت شود. البته سود تقسیمی تنها به سهامدارانی پرداخت می‌شود که درتاریخ برگزاری مجمع مالک آن میزان سهم باشند.

مفهوم چهاردهم: مجمع فوق العاده

گردهمایی سهامداران و هیئت مدیره شرکت‌ها که برای تغییرات اساسی در اساسنامه شرکت مانند تغییر سال مالی، تغییر محل شرکت یا تصویب طرح توجیهی افزایش سرمایه تشکیل می‌شود را مجمع فوق العاده گویند.

هر مجمعی به غیر از مجمع عادی سالیانه، فوق العاده نام دارد که شرکت‌ها در مواقعی خاص، ملزم به تشکیل مجمع فوق العاده هستند. یکی از این موارد تغییرات در هیئت مدیره است که هر زمان لازم شد، سهامداران شرکت باید در محل مقرر حاضر شوند و برای انتخاب هیئت مدیره جدید رأی گیری انجام شود.

مورد دیگر از فعالیت‌های مجمع فوق العاده، تصویب افزایش سرمایه است که هیئت مدیره باید طرح توجیهی خود در این رابطه را قرائت کند و در صورت تصویب سهامداران، افزایش سرمایه اجرا می‌شود.

مفهوم پانزدهم: افزایش سرمایه

شرکت‌ها به منظور تأمین منابع موردنیاز برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای و رشد سرمایه‌گذاری‌ها، تأمین سرمایه در گردش، اصلاح ساختار سرمایه و … اقدام به افزایش سرمایه می‌کنند.

شرکت‌ها قبل از افزایش سرمایه، ابتدا معمولا مدارک و مستندات افزایش سرمایه را روی سامانه کدال ارسال می‌کنند. همچنین چند روز قبل از بسته شدن نماد و برگزاری مجمع عمومی فوق العاده افزایش سرمایه، آگهی برگزاری مجمع روی سایت کدال قرار می‌گیرد.

افزایش سرمایه به سه روش انجام می‌شود:

• از محل سود انباشته و اندوخته طرح و توسعه در قالب سهام جایزه
• از محل آورده نقدی و مطالبات در قالب حق تقدم
• از محل صرف سهام

در روش اول، افزایش سرمایه و سهام از محل اندوخته‌های شرکت انجام می‌شود که در آن نیازی به پرداخت وجه از سوی سهامداران نیست.

در روش دوم، شرکت سهام جدید ناشی از افزایش سرمایه را به ازای دریافت ۱۰۰۰ ریال برای هر حق تقدم (به قیمت اسمی سهم) به سهامداران می‌فروشد. به بیان دیگر شرکت به منظور افزایش سرمایه ابتدا به سهامداران خود این حق را می‌دهد تا افزایش سرمایه دهند و این حق را به صورت برگه‌هایی با نام حق‌تقدم به سهامداران خود اعلام می‌کند.

در روش سوم با سلب حق تقدم سهامداران، سهام جدید ناشی از افزایش سرمایه به قیمت بازار مورد پذیره‌نویسی کلیه متقاضیان قرار می‌گیرد. در این روش منافع سهامدار قدیمی از مابه التفاوت قیمت اسمی و قیمت بازار تأمین می‌شود.

لازم به ذکر است، افزایش سرمایه به سهامداری تعلق می‌گیرد که در تاریخ اجرای مصوبه مجمع عمومی فوق‌العاده شرکت مبنی بر افزایش سرمایه، مالک سهام شرکت باشد.

مفهوم شانزدهم: دامنه نوسان قیمت سهم

برای جلوگیری از نوسانات شدید قیمت سهم‌ها و تلاطم بازار، سازمان بورس اوراق بهادار تهران حداکثر میزان نوسان قیمت سهم را به مثبت و منفی ۵ درصد محدود کرده است.

این به آن معنی است که قیمت یک سهم نسبت به قیمت پایانی روز قبل حداکثر می‌تواند ۵ درصد افزایش یا کاهش یابد. برای مثال اگر قیمت پایانی سهم در روز قبل ۲۰۰ تومان باشد، پس از بازگشایی بازار در روز بعد قیمت سهم حداکثر می‌تواند به ۲۱۰ تومان افزایش یا به ۱۹۰ تومان کاهش پیدا کند.

دامنه نوسان در فرابورس نیز مثبت و منفی ۵ درصد است. در مورد حق تقدم سهم ها، دامنه نوسان دو برابر مقدار نوسان سهم‌ها یعنی مثبت و منفی ۱۰ درصد است.

در زمان عرضه اولیه سهام و روز بازگشایی نماد معاملاتی مطابق شرایطی که در دستورالعمل معاملات ذکر شده است، سهام بدون محدودیت در مقدار نوسان قابل معامله خواهد بود.

سهام شرکت‌هایی که در بازار معاملات توافقی پایه فرابورس عرضه می‌شوند، دارای محدودیت نوسان قیمتی نیستند. در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران راجع به سهام این شرکت‌ها اینگونه توضیح داده شده است: «سهام این شرکت‌ها جزء سهام شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس ایران نبوده و صرفا معاملات آن بر اساس مفاد بند ب ماده ۹۹ قانون برنامه پنج ساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران در این بازار انجام می‌پذیرد.

همچنین بر اساس تبصره ۱ ماده ۱۱ دستورالعمل اجرایی نحوه انجام معاملات اوراق بهادار در بازار پایه فرابورس ایران، خریدار و فروشنده با علم و آگاهی نسبت به وضعیت مالی شرکت بر اساس اطلاعات منتشره موجود اقدام به خرید و فروش می‌نمایند».

مفهوم هفدهم: صف خرید و صف فروش

عرضه (فروشنده) و تقاضا (خریدار)، طرفین اصلی برای انجام معامله بر سر یک کالا یا خدمت به شمار می‌آیند. در فرآیند معامله در بازار بورس اوراق بهادار نیز همانند سایر بازارها، طرف عرضه همان فروشندگان هستند که تمایل دارند سهام خود را بفروش برسانند و طرف تقاضا نیز خریداران یک سهم هستند که تمایل دارند آن سهم را بخرند.

در شرایط عادی و در زمان فعالیت بازار (۹ الی ۱۲:۳۰)، همواره تعدادی خریدار و تعدادی فروشنده در حال داد و ستد و انجام معامله هستند که اطلاعات (تعداد و حجم) مربوط به ۳ قیمت نخست هر بخش (خرید و فروش) در تابلو معاملات قابل مشاهده است. اما گاهی ممکن است معاملات یک سهام از شرایط عادی خارج شود، مثلاً عرضه کنندگانی باشند و خریدارانی وجود نداشته باشد یا بالعکس.

زمانی ممکن است به دلایل مختلف سهام یک شرکت ارزنده‌تر شود و تقاضا برای یک سهم بالا برود، در این هنگام عرضه کنندگان به منظور افزایش قیمت آن سهم، از فروش خودداری می‌کنند و صفی از خریداران تشکیل می‌شود بدون آنکه فروشنده‌ای حاضر به فروش شود. چنین حالتی را صف خرید آن سهم گویند.

از دیگر سو و در شرایطی متفاوت ممکن است عکس موارد ذکر شده رخ دهد، به این معنی که به دلایل مختلف نظیر انتشار اخبار منفی، تعدیل منفی یا زیانده بودن یک شرکت، عرضه سهام آن شرکت با افزایش مواجه شود.

در این صورت متقاضیان خرید آن سهم برای کاهش قیمت بیشتر، از خرید خودداری می‌نمایند. در این شرایط در طرف عرضه صفی از فروشندگان ایجاد می‌شود و در طرف تقاضا، خریداری تمایل ندارد تا آن سهم را خریداری کند. چنین حالتی را صف فروش برای سهم مورد نظر گویند.

مفهوم هجدهم: نسبت پی به‌ای (p/e)

این نسبت بیان کننده نسبت قیمت (price) یک سهم به پیشبینی سود سهام (eps) آن است. به لحاظ تئوریک، پی به‌ای یک سهم به ما می‌گوید که سرمایه گذاران حاضرند به ازای دریافت هر ریال سود یک شرکت، چند ریال برای خرید آن بپردازند.

نسبت پی به ای، با سود با حداقل ریسک (شامل سود بانکی و سود اوراق مشارکت) مورد مقایسه قرار می‌گیرد و ملاکی از دوره بازگشت سرمایه است.

بطور مثال سود بانکی ۲۰%، به این معناست که دوره بازگشت سرمایه‌گذاری در بانک ۵ سال است. یعنی سرمایه‌گذار بعد از گذشت ۵ سال، با سود‌های به‌دست آمده، سودی برابر با اصل سرمایه خود کسب کرده است.

از نسبت پی به‌ای برای ارزش‌گذاری سهام استفاده می‌شود. با فرض آن که سود بانکی ۲۰ درصد باشد، پی به‌ای مورد انتظار بازار می‌تواند ۵ باشد. اگر سود بانکی و سود بدون ریسک کاهش یابد در طرف مقابل پی به‌ای بازار رشد خواهد کرد چرا که انتظار زمان بازگشت سرمایه بیشتر می‌شود.

به این صورت چنانچه شرکتی سود سهام (eps) خود را ۱۰۰ تومان اعلام کند، با فرض پی به‌ای برابر ۵، قیمت تعادلی این سهم برابراست با ۵۰۰ تومان.

یکی از رایج‌ترین اشتباهاتی که سرمایه گذاران مبتدی انجام می‌دهند خرید سهام صرفا" بر مبنای نسبت پی به‌ای است. پی به‌ای بالا ممکن است به معنی بیش نمایی ارزش سهم باشد و هیچ تضمینی وجود ندارد که بعدا" به سرعت پایین نیاید.

از طرفی پی به‌ای پایین لزوما" به این معنی نیست که ارزش یک شرکت کم نمایی شده، بلکه به معنای آن است که بازار معتقد است شرکت در آینده‌ی نزدیک با مشکل روبرو خواهد شد. عامل مهم‌تر که باید در خرید سهم مورد توجه قرار بگیرد، روند تغییرات پی به‌ای و توانایی شرکت برای افزایش سوددهی در طول زمان است.

مفهوم نوزدهم: صورت‌های مالی

صورت‌های مالی عبارتست از «بازنمایی اطلاعات خلاصه و طبقه‌بندی شده درباره وضعیت مالی، عملکرد مالی و انعطاف پذیری مالی واحد تجاری، به گونه‌ای که برای طیف گسترده‌ای از ذینفعان در اتخاذ تصمیمات اقتصادی سودمند واقع شود».

به بیان دیگر، صورت‌های مالی گزارش‌هایی خلاصه و استاندارد هستند که براساس آن‌ها می‌توان راجع به وضعیت مالی یک شرکت (سوددهی، زیان دهی، میزان گردش نقدینگی و …) قضاوت نمود.

سه صورت مالی اساسی و مهم عبارتند از ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد.

ترازنامه «گزارشی است که در آن وضعیت مالی یک بنگاه اقتصادی در یک زمان مشخص ترسیم می‌شود و براساس آن می‌توان به سطح و ترکیب داریی‌ها و بدهی‌های شرکت دست پیدا نمود و از تفاضل این دو، حقوق صاحبان سرمایه حاصل می‌شود».

صورت سود و زیان «گزارشی است که در آن ترکیب عناصر درآمدی و هزینه‌ای که در طی یک دوره مالی حاصل شده و همچنین سهم دولت از عملیات واحد تجاری (مالیات) را به نمایش می‌گذارد».

صورت جریان وجوه نقد «بیانگر چگونگی ارتباط بین سودآوری واحد تجاری و توان آن واحد، جهت ایجاد وجه نقد و در نتیجه مشخص کننده کیفیت سود تحصیل شده توسط واحد تجاری است». به تعبیری دیگر صورت جریان وجوه نقد به بررسی تغییرات وجوه نقد یک شرکت در فاصله زمانی بین دو صورت مالی می‌پردازد.

شرکت‌های بورسی موظفند در پایان سال مالی و همچنین در پایان بازه‌های سه ماهه، شش ماهه و نه ماهه، صورت‌های مالی خود را که مطابق استاندارد‌های حسابداری پذیرفته شده توسط سازمان بورس، تهیه شده اند در سایت سامانه جامع اطلاع رسانی ناشران سازمان بورس اوراق بهادار (کدال) به آدرس www.codal.ir منتشر کنند.

این صورت‌های مالی پس از آن که توسط موسسات حسابرسی رسمی مورد تایید قرار گرفت با عنوان «حسابرسی شده» مجدداً در سایت کدال قرار می‌گیرند و برای عموم افراد قابل استفاده خواهند بود. براساس صورت‌های مالی یک شرکت، می‌توان نسبت‌های مالی مهم را محاسبه نمود و در مورد عملکرد مالی یک شرکت تصمیم گیری کرد. تجزیه و تحلیل صورت‌های مالی مبنای تحلیل بنیادی در بازار سرمایه را تشکیل می‌دهد.

از این رو، آشنایی با نحوه مطالعه و تفسیر صورت‌های مالی برای افرادی که قصد دارند از روش تحلیل بنیادی برای خرید سهام شرکت‌های بورسی استفاده کنند، ضروری است.

مفهوم بیستم: تحلیل بنیادی (fundamental analysis)

تحلیل بنیادی یا فاندامنتال رویکردی برای پیش بینی وضعیت آتی بازار‌های مالی بر اساس اخبار و اطلاعات دریافتی از اقتصاد ملی و جهانی، صنعت و صورت‌های مالی شرکت‌ها است.

افرادی که از رویکرد بنیادی در تحلیل سهام شرکت‌ها استفاده می‌کنند به دنبال آن هستند تا ارزش واقعی (ذاتی) سهم را براساس عوامل مختلف تعیین کنند. در تحلیل بنیادی، عوامل مختلفی که بر قیمت سهام شرکت‌ها تاثیر می‌گذارد مورد تحلیل و ارزیابی قرار می‌گیرد.

از جمله این که آیا شرایط کلی برای بازار سهام مناسب است یا نه؟ نرخ تورم تولیدکننده و مصرف کننده در چه وضعیتی است؟ نرخ‌های بهره بانکی در حال افزایش هستند یا کاهش؟ تقاضای داخلی و جهانی برای کالا‌های تولیدی شرکت در چه وضعیتی است؟ قیمت جهانی نفت، اونس طلا، فلزات و… به چه صورت در حال تغییر است؟ آیا چشم انداز صنعتی که شرکت در آن حوزه فعالیت می‌کند مثبت و رو به رشد است یا خیر؟ عملکرد مالی شرکت از نظر نسبت‌های مالی مهم مانند نسبت‌های سودآوری، نقدینگی، فعالیت و اهرمی چگونه است؟

برای آن که بتوان تحلیل بنیادی صحیحی داشت، نیاز است فرد تحلیلگر شناخت مناسبی از بازار، اقتصاد خرد و کلان، مدیریت مالی، سیاست و صنایع مورد بررسی داشته باشد. به طور معمول افرادی که با دیدگاه سرمایه گذاری بلندمدت و سهامداری در بازار سرمایه فعالیت دارند، بیشتر از تحلیل بنیادی استفاده می‌کنند.

مفهوم بیست و یکم: تحلیل تکنیکال (technical analysis)

تحلیل تکنیکال رویکردی برای پیش بینی وضعیت آتی بازار‌های مالی مبتنی بر مطالعه وضعیت گذشته بازار است.

تحلیل تکنیکال بر چهار فرض اساسی بنیان نهاده شده است. اول این که هر آنچه که در مورد اوراق یا کالای مورد معامله (سهام، ارز، سکه طلا و …) حائز اهمیت می‌باشد، در قیمت آن گنجانده شده است و نیازی به بررسی اخبار و وقایع مربوط به آن نیست.

دوم این که تغییرات قیمت اوراق یا کالای مورد معامله تصادفی نیست، بلکه از روند‌های مشخصی پیروی می‌کند که با شناسایی آن روندها، می‌توان قیمت آتی را پیش بینی نمود.

سوم این که در بررسی قیمت اوراق یا کالای مورد معامله، «چگونگی» از «چرایی» بیشتر اهمیت دارد. در تحلیل تکنیکال به جای این که به دنبال آن باشیم بفهمیم چرا قیمت تغییر کرد، می‌خواهیم بدانیم چگونه تغییر می‌کند.

چهارم این که تاریخ خودش را تکرار می‌کند، یعنی روانشناسی جمعی سرمایه گذاران در دوره‌های مختلف، یکسان است بنابراین نوسانات آینده بازار شبیه نوسانات گذشته است.

در تحلیل تکنیکال از مجموعه‌ای از روش‌های ریاضی و هندسی استفاده می‌شود تا براساس نمودار تغییرات قیمتی اوراق یا کالای مورد معامله، قیمت آن در آینده تخمین زده شود. به دلیل آن که تحلیلگران تکنیکال با نمودار (چارت) سر و کار دارند، به آن‌ها چارتیست نیز گفته می‌شود.

عموماً افرادی از تحلیل تکنیکال استفاده می‌کنند که با دیدگاه سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و میان‌مدت و با هدف کسب سود از نوسانات قیمتی در بازار به فعالیت می‌پردازند.

مفهوم بیست و دوم: صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک (mututal funds)

افراد به دو طریق می‌توانند در بازار سرمایه، سرمایه گذاری نمایند. روش اول، روش مستقیم است که شخص خود راسا اقدام به خرید و فروش اوراق بهادار می‌کند.

روش دوم، روش غیرمستقیم است که بین سرمایه گذار و سرمایه پذیر یک موسسه مالی به عنوان واسطه عمل می‌کند. صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک نمونه‌ای از این موسسات مالی واسطه هستند.

صندوق سرمایه‌گذاری مشترک نهادی است که منابع مالی مورد نیاز برای سرمایه گذاری را از مردم جمع آوری کرده و در سبد متنوعی از اوراق بهادار سرمایه گذاری می‌کند.

در معاملاتی که در صندوق‌های سرمایه‌گذاری اتفاق می‌افتد به مبنای حجم خرید و فروش، واحد یا unit گفته می‌شود. افرادی که علاقمند به سرمایه گذاری در صندوق‌ها هستند می‌توانند با مراجعه به صندوق‌ها و تکمیل فرم‌های مربوطه، اقدام به خرید واحد‌های صندوق نمایند.

رایج‌ترین انواع صندوق‌های سرمایه گذاری مشترک عبارتند از صندوق سرمایه‌گذاری در سهام، صندوق سرمایه گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت و صندوق سرمایه گذاری مختلط.

صندوق سرمایه گذاری در سهام، صندوقی است که بخش عمده منابع خویش را به سرمایه گذاری در سهام و حق تقدم سهام اختصاص می‌دهد.

صندوق سرمایه گذاری در اوراق بهادار با درآمد ثابت، صندوقی است که بخش عمده منابع خود را به سرمایه گذاری در سهام و یا اوراق بهادار با درآمد ثابت اختصاص می‌دهد و معمولاً دارای حداقل سود تضمینی است.

صندوق سرمایه گذاری مختلط صندوقی است که منابع خویش را به سرمایه گذاری در سهام و یا اوراق بهادار با درآمد ثابت و اوراق مشارکت اختصاص می‌دهد و در واقع ترکیبی از دو صندوق فوق است.

مفهوم بیست و سوم: بورس کالا و انواع قرارداد‌های آن

بورس کالا یک بازار سازمان یافته برای انجام معامله کالا‌های مشخص با استفاده از روش‌های معین است. معامله محصولات کشاورزی، فلزات و موادمعدنی (کانی‌های فلزی)، محصولات شیمیایی و پتروشیمی و معاملات سکه آتی از جمله مواردی است که در بورس کالای ایران صورت می‌پذیرد.

در بورس کالا نیز همچون بورس اوراق بهادار دو طرف عرضه (فروشندگان) و تقاضا (خریداران) وجود دارد که به مبادله کالایی خود در قالب یکی از انواع قرارداد‌های این بورس می‌پردازند و کالا‌های فرآوری نشده و خام از قبیل گندم، پنبه، انواع فلزات، مواد مورد نیاز پتروشیمی و … در این بورس خرید و فروش می‌شود.

انواع قرارداد‌های بورس کالا شامل نقد، نسیه، سلف و آتی است.

قرارداد نقدی قراردادی است که براساس آن پرداخت بهای کالای مورد معامله و تحویل آن در هنگام معامله و براساس دستورالعمل تسویه و پایاپای انجام می‌شود.

قرارداد نسیه قراردادی است که براساس آن کالا در هنگام معامله تحویل و بهای آن در تاریخ سررسید و براساس دستورالعمل تسویه و پایاپای آن پرداخت می‌شود.

قرارداد سلف قراردادی است که براساس آن، کالا با قیمت معین در زمانی مشخص در آینده تحویل گردیده و بهای آن در هنگام معامله و براساس دستورالعمل تسویه و پایاپای پرداخت می‌شود.

قرارداد آتی قراردادی است که فروشنده براساس آن متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می‌کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بگذارند.

طرفین همچنین متعهد می‌شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد، متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند.

مفهوم بیست و چهارم: ضریب بتا

ضریبی است که وابستگی بین یک سهم و بازار را نشان می‌دهد.

تعریف دقیق ضریب بتا عبارتست از ریسک سیستماتیک یک سرمایه‌گذاری یا مجموعه‌ای از دارایی‌های مالی، نسبت به ریسک پرتفوی بازار. در واقع ضریب بتا یک ضریب همبستگی است، که نشان‌گر نوسان قیمتی سهم، در مقایسه با بازار کلی فعال در آن، می‌باشد.

با محاسبه ضریب بتا میتوان به این پرسش پاسخ داد که آیا تغییرات بازار بر روی سهام شرکت مورد نظر تاثیر می‌گذارد یا خیر؟ و اگر بلی، میزان و شدت این تاثیر چگونه است؟

ضریب بتا نسبت به مقدار ۱ سنجیده می‌شود، بدین معنا که ضریب بتای یک، بزرگتر از یک و کوچکتر از یک، به ترتیب نشان‌دهنده هم شدت بودن، شدیدتر بودن و ملایم‌تر بودن نرخ بازده شرکت مورد نظر، با بازده شاخص کل می‌باشند. ضریب بتای صفر نیز نشان‌دهنده بی‌تفاوتی و استقلال تغییرات بازده شرکت مورد نظر، نسبت به بازده شاخص کل می‌باشد.

سهم‌های با بتای بالا ریسکی ترند، اما پتانسیل بالاتری برای بازدهی دارند و سهم‌های با بتای پایین ریسک کمتر و بالطبع بازدهی کمتری هم خواهند داشت.

در فرمول بتا، بازدهی هر سهم و بازدهی بازار با هم سنجیده می‌شود. برای بازدهی سهم از نوسان روزانه قیمت و برای بازدهی بازار از درصد تغییر روزانه شاخص کل استفاده می‌شود.

مفهوم بیست و پنجم: اهرم مالی (leverage)

اهرم در علم مدیریت مالی به معنای روشی برای تکثیر کردن سود یا زیان است. به عبارت دقیق‌تر اهرم به معنی قرض کردن پول به منظور چندبرابر کردن درآمد حاصل از دادوستد است.

مثلاً فرض کنید ۱۰ سکه دارید و با آن معامله‌ای می‌کنید که یک سکه سود خالص برای شما به ارمغان می‌آورد. سپس به یک کارگزار رجوع کرده و ۹۰ سکه از او قرض می‌گیرید.

این‌بار معامله مشابهی انجام می‌دهید، اما این‌بار ۱۰۰ سکه وارد معامله می‌کنید و از این طریق ۱۱۰ سکه به‌دست می‌آورید. سپس ۹۰ سکه‌ای که قرض کرده بودید را به کارگزار پس می‌دهید، ۱۰ سکه اولیه‌تان را هم به جیب بازگردانده و ۱۰ سکه سود خالص در دست خواهید داشت. با این روش برای خود یک اهرم مالی ایجاد کرده‌اید.

روش‌های معمول کسب اهرم، قرض گرفتن پول، خریدن دارایی ثابت و استفاده از ابزار مشتقه است.

یک شرکت تجاری به اشکال مختلف (مثلاً در قالب فروش سهام)، برای موجودی اش اهرم می‌سازد. شرکت‌هایی که نسبت بدهی‌ها در آن‌ها نسبت به دارایی‌ها عدد بزرگتری است، نسبت بدهی بزرگتری دارند و اصطلاحاً اهرمی‌تر هستند. از دیدگاه سرمایه گذاران هر چه یک شرکت اهرمی‌تر باشد، پرریسک‌تر محسوب می‌شود.

مفهوم بیست و ششم: ارزش خالص دارایی‌ها (nav)

ارزش خالص دارایی‌ها یا nav یک شرکت سرمایه‌گذاری با ویژگی‌های یک صندوق سرمایه‌گذاری مشترک (unit trust)، حاصل تفاوت کل دارایی‌ها منهای کل بدهی‌های آن است. در ارزشیابی شرکت‌ها، nav را از طریق تفاوت ارزش دفتری دارایی‌ها و بدهی‌ها محاسبه می‌کنند و در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، nav را از طریق کسر بدهی صندوق از ارزش روز کل پرتفوی به دست می‌آورند.

خالص ارزش دارایی

توجه تحلیلگران مالی غالباً به محاسبه نوع دوم nav است، زیرا از این طریق سهام شرکت مربوطه قیمت‌گذاری می‌گردد.

به عنوان مثال اگر ارزش بازار سرمایه‌گذاری‌ها و سایر دارایی‌های یک شرکت سرمایه‌گذاری ۲۰۰۰ میلیارد ریال قیمت داشته باشد و بدهی‌های آن ۱۲۰۰ میلیارد ریال باشد، در این تاریخ nav این شرکت سرمایه‌گذاری ۸۰۰ میلیارد ریال خواهد بود.

چون دارایی‌ها و بدهی‌های یک شرکت سرمایه‌گذاری به طور روزانه تغییر می‌کند، nav آن نیز روزانه باید محاسبه مجدد شود. به همین دلیل در کشور‌های دیگر عموماً صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک (شرکت سرمایه‌گذاری با سرمایه متغیر) و «یونیت تراست» nav خود را حداقل یک بار در روز و پس از خاتمه معاملات بورس محاسبه و در روزنامه‌ها گزارش می‌کنند.

شرکت‌های سرمایه‌گذاری مذکور nav هر سهم خود را از طریق تقسیم nav به تعداد سهام جاری خود محاسبه می‌نمایند. به‌عنوان نمونه در مثال فوق اگر تعداد سهام جاری شرکت ۴۰۰ میلیون سهم باشد nav هر سهم ۲۰۰۰ ریال محاسبه خواهد شد.

با منطق پیش گفته، nav هر سهم نیز باید روزانه محاسبه شود. بایست توجه داشت که تعداد سهام جاری چنین شرکت‌هایی نیز غالباً روزانه تغییر می‌کند. چون سهام شرکت‌های سرمایه‌گذاری با ویژگی صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک یا یونیت‌تراست در هر زمان قابل بازخرید است.

مفهوم بیست و هفتم: حاشیه سود یا مارجین

حاشیه سود عبارتست از نسبت سود پس از کسر مالیات به فروش خالص و یکی از نسبت‌های مالی مهم محسوب می‌شود. به زبان ساده شرکت به ازای هر فروش به اندازه حاشیه سود، سود دریافت می‌کند.

حاشیه سود را می‌توان براساس اطلاعات مندرج در صورت سود و زیان شرکت محاسبه نمود.

حاشیه سود یکی از شاخص‌های مهم برای افرادی است که با دیدگاه بلندمدت یا اصطلاحاً سهامداری به فعالیت در بازار سرمایه می‌پردازند. وارن بافت معتقد است شرکت‌هایی که چندین سال متوالی حاشیه سود بالای ۲۰ درصد را ایجاد می‌کنند از یک یا چند مزیت رقابتی ماندگار برخوردارند و سهام آن‌ها ارزش خریداری و نگهداری در بلندمدت را دارد.

مفهوم بیست و هشتم: سهام شناور آزاد

منظور از سهام شناور آزاد مقدار سهمی است که انتظار می‌رود در آینده نزدیک، قابل معامله باشد. یعنی در مالکیت دارندگانی است که آماده‌اند در صورت پیشنهاد قیمت مناسب از سوی خریداران آن را برای فروش ارائه کنند.

به بیان دیگر سهام شناور آزاد همان نسبتی از سهام یک شرکت است که در بازار قابل معامله است و در فرآیند معاملات بین سهامداران مختلف جابجا می‌شود.

عرضه و تقاضای این بخش از سهام است که قیمت سهام شرکت را تعیین می‌کند و قابلیت نقدشوندگی سهام را نشان می‌دهد و بخش بلوکه شده به‌دلیل عدم حضور در فرآیند عرضه و تقاضای روزانه، در نوسان و تعیین قیمت سهام تاثیری ندارد.

معمولاً سهام شناور آزاد شرکت‌ها برای همیشه ثابت نمی‌ماند، بلکه در بازه‌های زمانی خاص سهامدار عمده یک شرکت با خرید یا فروش سهام، درصد سهام شناور شرکت را کاهش یا افزایش میدهد.

برای سرمایه‌گذاران خیلی مهم است میزان سهام شناور آزاد یک شرکت پذیرفته شده در بورس را بدانند؛ زیرا یک شاخص مهم در تعیین نقدشوندگی سهام آن شرکت است.

سهام با نقدشوندگی بالا می‌تواند با هزینه کمتر (منظور در محدوده‌نوسان کوچک‌تر) دادوستد شود، در حالی که پایین بودن سهام شناور آزاد علامتی است از نقدشوندگی کم که هم بر خریداران و هم بر فروشندگان اثر می‌گذارد.

درصد سهام شناور آزاد شرکت‌ها را می‌توان در سایت شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (www.tsetmc.com) مشاهده کرد.

مفهوم بیست و نهم: اوراق اجاره

اوراق اجاره اوراق بهاداری است که دارنده آن به صورت مشاع، مالک بخشی از دارایی است که منافع آن بر اساس قرارداد اجاره به مصرف کننده یا بانی واگذار شده است. در اوراق اجاره حق استفاده از منافع دارایی یا مجموعه‌ای از دارایی ها، در برابر اجاره بها از مالک به شخص دیگری منتقل می‌شود.

اوراق اجاره را با توجه به هدف انتشار به سه دسته شامل اوراق اجاره تأمین دارایی، اوراق اجاره تأمین نقدینگی و اوراق اجاره رهنی می‌توان تقسیم نمود.

اوراق اجاره را می‌توان یک ابزار سرمایه گذاری جدید و اسلامی دانست که همانند اوراق مشارکت، بازدهی مشخص و مطمئنی را نصیب سرمایه گذاران می‌کند، بنابراین ریسک این اوراق در مقایسه با سهام، بسیار کمتر است.

افرادی که پول مازاد دارند، می‌توانند با خرید اوراق اجاره که در بورس داد و ستد می‌شود، در فواصل زمانی مشخص (مثلا سه ماهه)، سود معینی را دریافت نموده و هر زمان که به پول نیاز داشتند نیز این اوراق را ازطریق بورس، به سایر متقاضیان بفروشند.

سود حاصل از سرمایه‌گذاری در اوراق اجاره، در واقع همان مبالغ اجاره‌بهایی است که خریداران اوراق، در طول دوره اجاره دریافت می‌کنند. این مبلغ، معمولاحداقل معادل سود اوراق مشارکت و حتی بعضا، مقداری بیشتر تعیین می‌شود تا اوراق اجاره، جذابیت لازم را برای سرمایه‌گذاران داشته باشند. همچنین سود حاصل از اوراق اجاره نیز همانند سود حاصل از اوراق مشارکت، از پرداخت مالیات معاف است.

مفهوم سی ام: اوراق قرضه (بدهی)

اوراق قرضه اسنادی است که به موجب آن شرکت انتشاردهنده متعهد می‌شود مبالغ مشخصی (بهره سالانه) را در زمان‌هایی خاص به دارنده آن پرداخت کند و در زمان مشخص (سررسید) اصل مبلغ را باز پرداخت کند. دارنده اوراق به عنوان بستانکار حق دریافت اصل و بهره آن را دارد، ولی هیچ مالکیتی در شرکت ندارد.

اوراق قرضه جزو اوراق بهادار است و طبق آن صادر کننده به خریدار بدهکار می‌شود. این سند دارای سررسید است و مبلغ آن در زمان سررسید به وسیله صادرکننده پرداخت می‌شود. این اوراق دارای کوپن بهره هستند و بهره آن‌ها در فواصل زمانی معیّنی توسط بانک که نمایندگی صدور اوراق را دارد، پرداخت می‌شود.

از نظر سررسید، اوراق قرضه به سه دسته کوتاه مدّت، میان مدّت و بلندمدّت تقسیم می‌شوند. سررسید اوراق کوتاه مدّت بین یک تا پنج سال، سررسید اوراق میان مدّت بین پنج تا ده سال و سررسید اوراق بلند مدّت معمولاً بیش از ده سال است.

انتشار اوراق قرضه با هدف استقراض انجام می‌گیرد و بعضا شرکت‌ها برای تامین منابع مالی خود مجبور به قرض منابع مالی می‌شوند که این کار از طریق اوراق قرضه صورت می‌گیرد؛ و مخصوصا این اتفاق در مورد دولت‌ها رخ می‌دهد.

در اوراق مشارکت که برای تامین منابع مالی طرح‌های عمرانی و مانند آن مورد توجه است دولت‌ها گوشه چشمی هم به کنترل تورم و وضعیت اقتصادی کشور دارند.

مفهوم سی و یکم: اوراق مشارکت

اوراق بهادار با نام یا بی‌نامی است که به موجب قانون یا مجوز بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران به قیمت اسمی مشخص برای مدت معین و برای تأمین بخشی از منابع مالی مورد نیاز طرح‌های عمرانی- انتفاعی دولت مندرج در قوانین بودجه سالانه کشور یا برای تأمین منابع مالی لازم برای تهیۀ مواد اولیه مورد نیاز واحد‌های تولیدی توسط دولت، شرکت‌های دولتی، شهرداری‌ها و مؤسسات و نهاد‌های عمومی غیر دولتی و مؤسسات عام المنفعه و شرکت‌های وابسته به دستگاه‌های مذکور، شرکت‌های سهامی عام و خاص و شرکت‌های تعاونی تولید منتشر می‌شود و به سرمایه‌گذارانی که قصد مشارکت در اجرای طرح‌های یاد شده را دارند از طریق عرضه عمومی واگذار می‌گردد.

اوراق مشارکت بر دو نوع بورسی و غیربورسی است. اوراق مشارکت بورسی اوراقی اند که قابل معامله در بازار بورس و فرابورس هستند.

اوراق غیربورسی اوراقی اند که صرفاً با تایید بانک مرکزی حمهوری اسلامی ایران منتشر می‌شوند و قابل معامله در شعب بانک‌های عامل (بازار پولی) هستند.

اوراق مشارکت دارای سود ثابت علی الحساب است، بنابراین معمولا به عنوان ابزاری برای کاهش ریسک سبد سهام در بازا‌های ریسکی در نظر گرفته می‌شود و سرمایه‌گذاران با توجه به ریسک پذیری و شرایط موجود بر بازار بخشی از سرمایه خود را به خرید اوراق مشارکت اختصاص می‌دهند.

با توجه به ثابت بودن سود اوراق مشارکت، این اوراق بر خلاف سهام‌های ریسکی موجود در بازار که نیازمند تحلیل‌های فاندامنتالی و تکنیکالی هستند به تحلیل خاصی نیاز ندارد.

برای خرید اوراق مشارکت، بهتر است به نکات زیر توجه شود:

۱. سود اعلامی اوراق مشارکت برای دوره یکساله معمولاً بین ۲۰ تا ۲۲ درصد است. هرچه درصد سود بیشتر باشد، خرید اوراق آن جذاب‌تر است.

۲. سررسید پرداخت سود یک ماهه یا سه ماهه است. هرچه دوره‌های پرداخت سود کوتاه‌تر باشد، برای سرمایه‌گذار از جذابیت بیشتری برخوردار خواهد بود.

۳. در بعضی موارد بدلیل کمبود نقدینگی و رقابت برای جذب منابع با بانک‌ها برخی از ناشران اوراق علاوه برسود اعلامی، سود ۳ درصدی برای یکسال را بر روی تابلو معاملاتی تضمین می‌کنند.

۴. سود حاصل از اوراق مشارکت، برای سرمایه‌گذار معاف از پرداخت مالیات است و این جذابیت دیگری برای سرمایه‌گذاری در اوراق مشارکت به حساب می‌آید. بازار بورس تهران

۵. علیرغم اینکه اوراق مشارکت بازدهی تضمین شده دارند، ولی ریسکی را متوجه سرمایه‌گذار نمی‌کند.

برای خرید و فروش اوراق مشارکت خارج از بورس، لازم است سرمایه‌گذار با مدارک شناسایی (شناسنامه و کارت ملی) به یکی از شعب بانک‌های عامل مراجعه نماید و نسبت به خرید یا فروش اوراق مورد نظر اقدام نماید

در مورد معامله اوراق مشارکت بورسی، هر فردی که دارای کد معاملاتی آنلاین باشد، می‌تواند از طریق سامانه معاملاتی آنلاین یا ثبت سفارش اینترنتی اقدام به خرید نماد اوراق مشارکت کند. این اوراق بسته به بازاری که در آن منتشر می‌شوند ممکن است در سامانه آنلاین قابلیت معامله داشته باشد.

مفهوم سی و دوم: نظریه مدرن سبد سهام (mpt)

این نظریه به عنوان یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین تئوری‌های اقتصادی بر مبنای اصول مالی و سرمایه گذاری توسط مارکوویتز (markovits) در سال ۱۹۵۲ تحت عنوان انتخاب سبد سهام معرفی شد.

بر اساس این نظریه در انتخاب گزینه‌های مختلف برای سرمایه گذاری صرفا توجه به ریسک و بازده یک سهم کافی نیست و در حالتی که سرمایه گذاری در تعداد زیادی سهام صورت گیرد، می‌توان از توزیع دارایی در سهام مختلف برای کاهش ریسک و افزایش بازده بهره برد.

مبنای روش mpt بر پایه این استدلال استوار است که احتمال خطر از دست دادن سرمایه یا سود یک نوع سهام در بازار بسیار بیشتر از مجموعه یا ترکیب سهام است؛ لذا قاعدتاً سرمایه گذار حرفه‌ای نباید تمامی سرمایه خود را دریک قلم دارایی سرمایه گذاری کند (و منطق اقتصادی نیز این را تایید می‌کند).

بلکه بایستی آن را در مجموعه‌ای از سهام یا دارائی‌ها سرمایه گذاری کند که این مجموعه به پرتفوی معروف است. پرتفوی یا سبد سهام متشکل از سهام متعدد شرکت‌هایی است که در شرایط عادی احتمال کاهش بازده همه دارائی‌ها تا حدودی به صفر نزدیک است.

برای اکثر سرمایه گذاران، ریسک خرید تک سهم، کسب بازدهی کمتر از انتظار است و یا به عبارت دیگر انحراف از بازدهی میانگین است (هر سهمی به نوبه خود دارای انحراف معیاری از میانگین است که در این تئوری به آن ریسک اطلاق می‌شود).

در حقیقت ریسک خرید سبد سهام با توزیع مناسب بسیار کمتر از ریسک خرید تک سهم است، به دلیل اینکه ریسک سهام مختلف مستقل از یکدیگر است.

به عنوان مثال فرض کنید سبد سهامی از دو سهم که یکی در حالت افزایش نرخ بهره بانکی و دیگری در حالت کاهش نرخ بهره سود می‌دهد، تشکیل شده باشد.

این سبد در هر حالتی فارغ از اینکه نرخ بهره افزایش یا کاهش یابد، سود می‌دهد. در واقع مارکوویتز نشان داد سرمایه گذاری تنها انتخاب سهام نیست بلکه انتخاب ترکیب مناسبی از سهام است.

در روش mpt مجموعه تلاش‌ها معطوف به این است که بازده پرتفوی فرد سرمایه گذار به بازده بازار نزدیک گردد و در وضعیت مطلوب، بازدهی بیشتر از آن بدست آورد.

در این حالت پرتفوی کل بازار یک شاخص ارزیابی است که ریسک آن نیز با شاخص بتا (beta) محاسبه می‌شود. این تحلیل کاربرد زیادی در آنالیز ریسک و تجزیه و تحلیل بازار دارد و مبنای کار سرمایه گذاران حرفه‌ای محسوب می‌شود.

مفهوم سی و سوم: فروش استقراضی (short selling)

در علم مالی، فروش استقراضی عمل فروختن دارایی و معمولاً اوراق بهاداری است که از شخص ثالثی (معمولاً یک کارگزار) و با هدف خریدن مشابه همان دارایی در آینده جهت پس دادن آن به قرض دهنده، قرض گرفته می‌شوند.

فروشندگان استقراضی امیدوارند که از کاهش قیمت آن دارایی پس از فروش و تا قبل از خرید مجدد آن سود کنند، زیرا پس از کاهش قیمت بایستی بهای کمتری را هنگام خرید مجدد آن دارایی بپردازند.

همچنین درصورتی که قیمت افزایش یابد، فروشنده استقراضی متحمل ضرر می‌شود (چراکه مجبور است آن دارایی را در قیمتی بالاتر از آنچه که فروخته خریداری کند). این ضرر محدود به کل بهای دارایی فروخته شده است.

فرض کنید دوست شما مدتی قبل ۱۰۰ سکه طلا خریده است. شما (که سکه ایی ندارید) طبق تحلیلی که انجام دادید، پیش بینی می‌کنید که قیمت سکه در بازار تا ده روز بعد تا ۹۰۰ هزار تومان افت خواهد کرد. به دوست‌تان می‌گویید که ۱۰۰ سکه طلایش را به شما قرض دهد. مثلا سکه امروز ۱ میلیون تومان است. سکه‌ها را قرض گرفته و در بازار به قیمت ۱ میلیون تومان می‌فروشید.

سکه طبق پیش بینی شما شروع به افت می‌کند و ۱۰ روز بعد به ۹۰۰ هزار تومان که هدف شما بود می‌رسد. شما به بازار میروید و با همان پول ۱۰۰ سکه را خرید میکند و به دوست‌تان پس می‌دهید.

دوست‌تان نه سود کرده است و ضرر چرا که همان ۱۰۰ سکه را پس گرفته است. اما شما چطور؟

شما ۱۰۰ سکه را ۱۰ روز پیش ۱ میلیون تومان فروختید جمعا به مبلغ ۱۰۰ میلیون تومان و امروز که سکه افت کرده است ۱۰۰ سکه را خریدید ۹۰۰ هزار تومان جمعا به مبلغ ۹۰ میلیون تومان و پس دادید.

پس شما با استفاده از روش فروش استقراضی، ۱۰ میلیون تومان سود کردید. بدیهی است اگر تحلیل شما درست از آب در نمی‌آمد و پس از ده روز قیمت سکه به جای کاهش، افزایش می‌یافت شما متضرر می‌شدید.

فروش استقراضی در آن دسته از بازار‌های مالی رایج است که اصطلاحاً دوطرفه می‌باشند. در بازار‌های دوطرفه سرمایه گذاران علاوه بر افزایش قیمت ها، از کاهش قیمت‌ها نیز می‌توانند سود کسب کنند. بازار آتی سکه ایران نمونه‌ای از بازار‌های دوطرفه است. بازار سهام ایران در حال حاضر یکطرفه است و امکان فروش استقراضی در آن وجود ندارد.

مفهوم سی و چهارم: حد سود (take profit) و حد ضرر (stop loss)

معامله گرانی که در بازار‌های مالی با دیدگاه کوتاه مدت و بعضاً میان مدت فعالیت می‌کنند برای تعیین زمان خروج خود از معاملات، عمدتاً از حد سود و حد ضرر استفاده می‌کنند.

این افراد که عموماً بر اساس تحلیل تکنیکال به خرید و فروش در بازار‌های مالی مانند سهام، ارز و … اقدام می‌کنند، اغلب برای میزان سود و زیان خود محدوده‌هایی را تعیین می‌کنند.

حد سود به معنای هدف قیمتی است که معامله گر مورد نظر با رسیدن قیمت دارایی (سهام یا سایر اوراق بهادار) خود به آن مقدار، شناسایی سود نموده و با فروش دارایی از معامله خارج می‌شود.

در این حالت خروج از معامله، با هدف جلوگیری از کاهش سود انجام می‌شود. تعریف حد ضرر نیز مشابه حد سود است، با این تفاوت که در این حالت خروج از معامله با هدف جلوگیری از افزایش زیان انجام می‌شود.

فرض کنیم شخصی سهامی را در قیمت ۲۰۰ تومان خریده است. او براساس نتایج تحلیلی که بر روی این سهام انجام داده (که عموماً از جنس تحلیل تکنیکال است)، تصمیم می‌گیرد با رسیدن قیمت به اولین سقف قیمتی مورد انتظار (مثلاً ۲۲۰ تومان) سهام خود را به فروش برساند.

همچنین در صورتی که قیمت سهام به ۱۸۰ تومان کاهش یابد نیز او سهام خود را خواهد فروخت. در این حالت حد سود این فرد ۲۲۰ و حد ضرر او ۱۸۰ تومان خواهد بود.

حد سود و حد ضرر از اجزای مهم یک سیستم معاملاتی به شمار می‌روند. تعیین صحیح این حدود به آشنایی کافی با بازار و دانش تحلیل تکنیکال نیاز دارد.

اکثر معامله گران حرفه‌ای در معاملات خود از حد سود و حد زیان استفاده می‌کنند تا جلوی از بین رفتن سرمایه خود را بگیرند و سود‌های خود را بهتر مدیریت کنند. هر چند برخی از معامله گران که با دیدگاه سهامداری و بلندمدت اقدام به خرید سهام می‌کنند، اعتقادی به تعیین این حدود ندارند.

مفهوم سی و پنجم: حقوق صاحبان سهام (shareholders' equity)

حقوق صاحبان سهام معرف علایق سهام‌داران و صاحبان اصلی شرکت، نسبت به خالص دارایی‌های شرکت است. حقوق صاحبان سهام، باقیمانده منافع مالکین شرکت را در دارایی‌های شرکت، که پس از کسر بدهی‌های آن شرکت، بدست آمده است، نشان می‌دهد.

در یک موسسه تجاری، حقوق صاحبان سهام در اصل منافع صاحبان اصلی موسسه را نشان می‌دهد. در حسابداری، حقوق صاحبان سهام، اهدافی، چون تعیین سرمایه قانونی و ثبت شده، تعیین منابع سرمایه شرکت و تعیین سود سهامی که می‌تواند، بین صاحبان سهام توزیع شود، را دنبال می‌نماید.

در یک شرکت سهامی، حقوق صاحبان سهام مواردی چون: سود و زیان انباشته، سهام سرمایه، کسر سهام و اندوخته‌های شرکت را شامل می‌شود.

مفهوم سی و ششم: سهام خزانه (treasury stock)

سهام خزانه، سهام عادی یا ممتاز یک شرکت سهامی است، که توسط همان شرکت، مجدداً خریداری گردیده است. به عبارت دیگر شرکت، سهام صادر شده خود را، مجدداً در بورس خریداری می‌نماید. ورود به بورس تهران

بر طبق استاندارد‌های حسابداری، سهام خزانه، یک دارایی محسوب نمی‌شود و سود حاصل از خرید و فروش آن میان سهام‌داران توزیع نمی‌شود. همچنین سهام خزانه از حقوقی نظیر حق رای، سود سهام، حق تقدم خرید سهام برخوردار نیست.

مفهوم سی و هفتم: بورس انرژی

از آنجا که یکی از بهترین و شفاف‌ترین مکانیزم‌های قیمت گذاری محصولات، عرضه آن‌ها در بورس می‌باشد، در اوایل دهه ۸۰ ایده تاسیس بورسی برای انجام معاملات نفت طی فرآیندی مشترک میان وزارتخانه‌های نفت و اقتصاد شکل گرفت. در فاز نخست برای محقق شدن این ایده در اواخر بهمن ۱۳۸۶ مبادلات فرآورده‌های نفت و پتروشیمی در بازار سرمایه آغاز گردید.

از سویی با وجود زیرساخت‌های موجود در صنعت برق کشور که آن را از کشور‌های منطقه متمایز می‌سازد، همزمان با فعالیت‌ها در راستای شکل گیری بورس نفت، لزوم راه اندازی بورس برق در ادامه توسعه بازار برق کشور احساس شد.

در خرداد ۸۷ شورای عالی بورس موافقت اصولی خود را با تاسیس بورس برق اعلام نمود. در این بین تشکیل بازاری منسجم برای در بر گیری همه کالا‌های از جنس انرژی و تشکیل بورسی جامع و واحد برای معاملات انواع حامل‌های انرژی پیشنهاد شد.

شورای عالی بورس و اوراق بهادار در جلسه ۳۰/۳/۱۳۹۰ با تجمیع درخواست‌های جداگانه برای راه اندازی بورس نفت و برق به راه اندازی بورس انرژی رای داد. بر این اساس بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور جهت عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل‌های انرژی شکل گرفت.

بورس انرژی دارای سه بازار فیزیکی، مشتقه و فرعی می‌باشد. بازار فیزیکی شامل سه تابلوی برق، نفت و گاز، و تابلوی سایر حامل‌های انرژی و بازار مشتقه شامل سه تابلوی قرارداد سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله می‌باشد.

مشتریان بورس انرژی اعم از خریداران و فروشندگان موظفند که قبل از انجام معاملات در بورس اقدام به اخذ کد معاملاتی از شرکت‌های کارگزاری نمایند.

مفهوم سی و هشتم: سهام ممتاز

سهام ممتاز یا ترکیبی، نوعی از سهام است که دارندگان آن ادعای معین و محدودی نسبت به دارایی‌های شرکت دارند و مانند اوراق قرضه سود ثابتی دریافت می‌کنند و از همین رو آن را سهام ترکیبی می‌نامند چرا که دارای ویژگی‌های سهام عادی و اوراق قرضه است.

این نوع سهام مانند سهام عادی فاقد زمان سررسید و هزینه مالیاتی است و از آنجا که سود ثابتی دارد، جزو اوراق بهادار با درآمد ثابت محسوب می‌شود.

زمانی که هزینه سهام عادی بالاتر باشد، شرکت اقدام به انتشار سهام ممتاز می‌کند. این سهام از آن رو به سهام ممتاز معروف است که در زمان تقسیم سود دارندگان این نوع سهام، از اولویت برخوردارند. سهام ممتاز با پذیره‌نویسی خصوصی وارد بازار شده و در بورس و بازار خارج از بورس قابل معامله است.

در زمان انحلال یا ورشکستگی شرکت و زمانی که کل دارایی‌های شرکت به فروش رسید، ابتدا حقوق این سهامداران به طور کامل پرداخت می‌شود و سپس از باقی مانده مبلغ دارایی‌های فروخته شده، حقوق سهامداران عادی پرداخت می‌شود.

ویژگی‌های سهام ممتاز عبارتند از:

• سهام ممتاز برای صاحبان آن دربردارنده نوعی حق مالکیت در شرکت است.
• با توجه به اینکه سهامدار ممتاز دارای حق مالکانه در شرکت است، شرکت منتشرکننده سهام، الزام قانونی ندارد که دارایی‌های خود را در رهن این اوراق گذاشته یا وثیقه قرار دهد.
• سهام ممتاز نیز همچون سهام عادی فاقد سررسید است.
• به دارندگان این سهام سود پرداخت می‌شود. باتوجه به اینکه پرداخت سود مستلزم سود‌ده بودن شرکت است، از این رو شرکت پرداخت سود را تضمین نمی‌کند. به طور معمول به سهام ممتاز سود از پیش تعیین‌شده و ثابتی تعلق می‌گیرد.
• بطور معمول سهام ممتاز فاقد حق رأی در مجمع عمومی است. به این معنی که دارندگان سهام ممتاز در زمان رای‌گیری برای انتخاب هیأت مدیره یا سایر امور مربوط به اداره شرکت، حق رأی ندارند.

توجه کنید که در بورس ایران، چیزی به عنوان سهام ممتاز وجود ندارد.

مفهوم سی و نهم: کارگزار ناظر

با راه اندازی سامانه جدید معاملات، دارایی سهامداران در هر یک از نماد‌های معاملاتی زیر نظر یک کارگزار قرار گرفت که به آن کارگزار ناظر گفته می‌شود و از آن پس سهامداران، دارایی سهام خود را در هر نماد معاملاتی صرفاً از طریق کارگزاری ناظر خود در آن نماد معاملاتی می‌توانند به فروش برسانند. هرچند سهامداران میتوانند با مراجعه به هریک از کارگزاران نسبت به خرید سهام اقدام نمایند.

ممکن است دارایی سهامدار در یک نماد معاملاتی زیر نظر یک کارگزار ناظر و در نماد معاملاتی دیگر زیر نظر کارگزار ناظر دیگری باشد. در زمان راه اندازی سامانه معاملاتی جدید، کارگزار ناظر بر اساس سوابق فعالیت سهامدار با کارگزاران مختلف در بورس اوراق بهادار تعیین گردید.

سهامداران برای آگاهی از کارگزار ناظر خود در هر نماد معاملاتی، در زمان راه‌اندازی سامانه معاملاتی جدید می‌توانند به یکی از روش‌های زیر اقدام نماید:

مراجعه به بخش سرویس‌های الکترونیکی به سهامداران قسمت «مشاهده کارگزار ناظر» در سایت اینترنتی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به نشانی اینترنتی www.csdiran.com از تاریخ ۱۳۸۷/۰۹/۱۶.

سهامداران حقیقی با ارائه شماره ملی و سهامداران حقوقی با ارائه کد سهامداری به این سامانه، می‌توانند در هر یک از نماد‌های معاملاتی که در آن سهام دارند، کارگزار ناظر خود را مشاهده نمایند.

سهامداران می‌توانند جهت تغییر کارگزار ناظر خود در یک یا چند سهم به یکی روش‌های زیر اقدام نمایند:

مراجعه حضوری به شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه و ارائه اصل و تصویر شناسنامه و کارت ملی

تکمیل درخواست غیرحضوری و اخذ گواهی امضاء از دفاتر اسناد رسمی (فرم این درخواست از سایت شرکت سپرده گذاری به نشانی www.csdiran.com قابل دریافت است) و ارسال آن از طریق پست سفارشی آن به دفتر مرکزی شرکت سپرده گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه.

مراجعه به یکی از دفاتر کارگزاری که تمایل دارند در آن نماد معاملاتی به عنوان کارگزار ناظر فعالیت نمایند و تکمیل فرم تغییر کارگزار ناظر به همراه ارائه اصل برگه سهام ممهور به مُهر کارگزاری قبلی.

مفهوم چهلم: ارزش دفتری سهام (book value)

برای هر دارایی شرکت سهامی در ترازنامه شرکت، عددی به عنوان ارزش آن دارایی ثیت شده‌است. این عدد همان ارزش دفتری دارایی است.

اساس تعیین ارزش دفتری سهام یک شرکت، ارزش دفتری دارایی‌های آن شرکت پس از کسر بدهی‌هایش است. به بیان دیگر بدهی‌های شرکت را از دارایی‌های آن کم می‌کنیم. سپس تعداد سهام ممتاز را از این عدد کسر نموده و بر تعداد سهام عادی منتشر شده از سوی شرکت، تقسیم می‌کنیم.

ارزش دفتری سهم = تعداد سهام منتشر شده ÷ (تعداد سهام ممتاز - (بدهی‌ها - دارایی‌ها))

در زمان تاسیس شرکت سهامی، به طور معمول ارزش اسمی و ارزش دفتری سهام آن با هم برابرند، جز در مواردی که سهام به کسر یا به صرف فروخته شود. تفاوتی که بین ارزش اسمی و ارزش دفتری ایجاد می‌شود با گذشت زمان اتفاق می‌افتد و متاثر از عملکرد شرکت، عواملی از قبیل سود انباشته، اندوخته و امثالهم است.

چند نکته در خصوص ارزش دفتری سهم

ارزش دفتری سهم بر پایه ارزش دارایی‌های ثبتی در ترازنامه است، ولی ارزش بازار سهم بر اساس ارزیابی سرمایه‌گذاران (خریداران و فروشندگان) از نحوه عملیات شرکت و ارزش عرفی دارایی‌های آن است. بتابراین به طور معمول ارزش دفتری سهام با ارزش بازار آن برابر نیست.

با توجه به استهلاک سالانه دارایی‌ها، ارزش دفتری نیز هر سال کاهش می‌یابد.

چنانچه شرکت منحل شده و یا ورشکسته شود، آنچه پس از از تسویه به سهامداران خواهد رسید، ارزش دفتری بروز رسانی شده سهام است.

مفهوم چهل و یکم: اوراق بهادار اسلامی یا صکوک (sukuk)

صکوک جمع کلمه صک و به معنای اسناد است. این لغت در فارسی مترادف چک در نظر گرفته می‌شود.

ابزار‌های مالی اسلامی یا همان صکوک، اوراق بهادار با ارزش مالی یکسان و قابل معامله در بازار‌های مالی هستند. این اوراق بر پایه یکی از قرارداد‌های مورد تایید اسلامی طراحی شده و دارندگان آن به صورت مشاع مالک یک یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها و منافع حاصل از آن‌ها هستند.

صکوک ابزار نوینی است که در کشور‌های اسلامی به جای اوراق قرضه به‌کار گرفته می‌شود این اوراق مبتنی بر دارایی با درآمد ثابت یا متغیر قابل معامله در بازار ثانویه و بر اساس اصول شریعت است. اوراق صکوک باید خود دارای ارزش بوده و نمی‌توانند بر اساس فعالیت‌های سفته بازی باشند.

انواع اوراق بهادار مالی اسلامی (صکوک) عبارتند از:

• اوراق قرض الحسنه
• اوراق وقفی
• اوراق مرابحه
• اوراق اجاره
• اوراق استصناع
• اوراق سلف
• اوراق منفعت
• اوراق مشارکت
• اوراق مضاربه
• اوراق مزارعه
• اوراق مساقات
• اوراق مشتقه

تامین مالی به معنای فراهم آوردن سرمایه برای یک پروژه یا هر نوع موسسه دولتی یا خصوصی است. یکی از انواع رایج تامین مالی، اوراق قرضه است که در کشور‌های اسلامی دارای ممنوعیت است.

صکوک به‌عنوان ابزار جدید برای تامین مالی جایگزین مناسبی برای اوراق قرضه در نظر گرفته شد. صکوک نوعی دارایی مطمئن است که در زمره اوراق بهادار تضمینی و قابل معامله طبقه‌بندی می‌شود.

مفهوم چهل و دوم: نحوه انجام معاملات در بورس

انجام معاملات در بورس اوراق بهادار تهران از طریق کارگزاران انجام می‌شود. این کارگزاران که در انجام معاملات نقش نماینده خریدار و یا فروشنده را ایفا می‌کنند، دارای مجوز کارگزاری از سازمان و عضو بورس هستند.

همه کارگزاران موظف به انجام وظایف خود در چارچوب قوانین و مقررات موجود هستند و سرمایه‌گذار می‌تواند برای معاملات اوراق بهادار کارگزار خود را با توجه به معیار‌هایی از قبیل انجام به موقع سفارش، دادوستد سهام با مناسب‌ترین قیمت و نحوه ارائه خدمات جانبی انتخاب نماید.

پس از دریافت سفارش خرید یا فروش، کارگزار سفارش‌های دریافتی را با حفظ نوبت وارد سامانه معاملات می‌کند.

اولویت‌بندی درخواست‌ها در صف تقاضای خرید (فروش) سهام ابتدا براساس قیمت‌های پیشنهادی خرید (فروش) صورت می‌گیرد و از بالاترین (پایین‌ترین) تا پایین‌ترین (بالاترین) قیمت اولویت‌بندی می‌شوند. به عبارت دیگر در صف تقاضای خرید (فروش) سهام، اولویت با سفارش‌هایی است که قیمت پیشنهادی بالاتری (پایین‌تری) دارند.

در صورتی که قیمت‌های پیشنهادی خرید (فروش) در دو یا چند سفارش یکسان باشند صف تقاضا (عرضه) براساس زمان ورود سفارش خرید (فروش) به سامانه معاملات اولویت‌بندی می‌شود و سفارشی که زودتر از دیگر سفارش‌ها وارد سامانه معاملات شده باشد از اولویت برخوردار است.

در سامانه معاملات صف تقاضا و سفارش‌های خرید در مقابل صف عرضه یا سفارش‌های فروش قرار می‌گیرد و در صورتی که قیمت پیشنهادی خرید و قیمت پیشنهادی فروش برابر شوند، معامله به‌طور خودکار توسط سیستم رایانه‌ای انجام می‌شود و سفارش‌ها از صف عرضه و تقاضا حذف می‌شوند.

پایاپای و تسویه معاملات توسط شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و سه روز بعد از انجام معامله (t + ۳) صورت می‌گیرد.

مفهوم چهل و سوم: مفهوم کف حمایتی و سقف مقاومتی

کف حمایتی سطحی از قیمت است که انتظار می‌رود قدرت نیروی تقاضا به اندازه‌ای باشد که از کاهش بیشتر قیمت‌ها جلوگیری نماید. به بیان ساده، حمایت جایی است که روند کاهش قیمت احتمالا در آنجا متوقف می‌شود.

این سطح برای خریداران از جذابیت خاصی برخوردار است و با رسیدن قیمت به این سطح با افزایش تقاضا رویرو هستیم که این افزایش تقاضا موجب افزایش قیمت‌ها میشود. در واقع در این سطوح میزان تقاضا بر میزان عرضه فزونی یافته و بر آن غلبه می‌کند.

سقف مقاومتی سطحی از قیمت است که انتظار می‌رود قدرت نیروی عرضه به اندازه‌ای باشد که از افزایش بیشتر قیمت‌ها جلوگیری نماید. به بیان ساده مقاومت جایی است که روند افزایش قیمت احتمالاً در آنجا متوقف می‌شود.

این سطح برای فروشندگان از جذابیت خاصی برخوردار بوده و با رسیدن قیمت به این سطح معامله گرانی که قصد شناسایی سود دارند، عموماً اقدام به عرضه شدید می‌کنند.

در واقع در این سطوح میزان عرضه بر تقاضا افزایش یافته و همین امر موجب کاهش قیمت و چرخش موج صعودی می‌شود.

شناسایی سطوح حمایتی و مقاومتی یکی از مباحث مهم تحلیل تکنیکال است و بسیاری از معامله‌گران کوتاه مدتی، سیستم معاملاتی خود را بر این اساس (خرید در کف و فروش در سقف) طراحی می‌کنند.

مفهوم چهل و چهارم: پذیره نویسی

به فرآیند خرید اوراق بهادار از ناشر و یا نماینده او و پرداخت یا تعهد پرداخت وجه کامل آن طبق قرارداد، پذیره‌نویسی می‌گویند.

پذیره‌نویسی ممکن است به دو روش انجام پذیرد: تعهد پذیره‌نویسی و بهترین کوشش.

تعهد خرید سهام یا تعهد پذیره نویسی فرآیندی است که در آن بانک‌های سرمایه گذاری یا مؤسسات تأمین سرمایه که وظایفی، چون پذیره نویسی سهام جدید، ضامن خرید سهام فروش نرفته، عامل یا مشاور عرضه سهام بر عهده دارد، مبالغ مورد نیاز شرکت‌ها در فرآیند انتشار سهام را به نمایندگی از طرف شرکت یا دولت، از سرمایه گذاران جمع آوری می‌کند.

تعهد پذیره‌نویسی را کارگزار پذیره‌نویس یا معرف انجام می‌دهد. در این فرآیند کارگزار معرف، پس از بررسی سهام شرکت‌های متقاضی ورود به بازار بورس توسط کارشناسان خود، سهام را قیمت‌گذاری می‌کند و سپس ضمن معرفی شرکت برای عرضه اولیه، متعهد می‌شود که مابقی اوراق بهاداری که تا پایان دوره عرضه اولیه خریداری نشده است را خریداری کند.

کارگزار پذیره‌نویس باید با ارائه وثیقه و شواهد دیگر به سازمان بورس، این اطمینان را ایجاد کرده باشد که می‌تواند به تعهدات پذیره‌نویسی خود عمل نماید.

مزیت روش تعهد پذیره‌نویسی به روش‌های رایج دیگر عرضه اولیه در بورس در این است که می‌تواند باعث جلوگیری از رفتار‌های سفته‌بازانه در هفته‌های آغازین عرضه سهام شرکت‌ها در بورس شود و با پشتوانه کارشناسی‌های انجام‌شده کمک می‌کند سهام زودتر به قیمت واقعی خود در بازار برسد.

با این کار درصدگیری‌های رایج در بازار کمتر می‌شود و خطرپذیری سرمایه‌گذاری روی سهام شرکت‌های تازه‌وارد به بورس کاهش یابد.

روند عملی این کار به این صورت است که پس از آنکه ناشر درخواست انتشار اوراق را از راه تعهد پذیره‌نویسی با شرکت تأمین سرمایه می‌دهد، مبلغی معادل ارزش کل اوراق مشارکت رهنی را از آن شرکت دریافت می‌کند و سپس شرکت تأمین سرمایه اوراق را به قیمت دلخواه خود منتشر خواهد کرد. تعهد پذیره‌نویسی در بند ۲۹ ماده ۱ قانون بورس اوراق بهادار ایران ذکر شده است

در روش بهترین کوشش، شرکت تأمین سرمایه پس از دریافت درخواست شرکت متقاضی، اوراق مشارکت رهنی را قیمت‌گذاری می‌کند و به فروش می‌رساند، اما بر خلاف روش تعهد پذیره‌نویسی ممکن است بخشی از اوراق به فروش نرسند.

مفهوم چهل و پنجم: افزایش سرمایه به روش تجدید ارزیابی دارایی‌ها

زمانی که قدرت خرید پول کشور‌ها کم شده وتورم در آن‌ها افزایش می‌یابد، شاهد افزایش تغییرات در قیمت نسبی کالا و خدمات هستیم. این امر خصوصا در زمان استفاده از سازوکار چند نرخی بودن ارز، سبب اختلاف شدید میان بهای تمام شده (ارزش تاریخی) دارایی‌های ثابت و سرمایه گذاری‌های بلند مدت با ارزش‌های جدید و جاری می‌شود.

ارزش‌های جاری در حقیقت نمایانگر واقعیت‌های اقتصادی هستند و این اختلاف ایجاد شده سبب خواهد شد تا اطلاعات موجود برای گرفتن تصمیم‌های اقتصادی، نارسا و غیرقابل توجیه شوند.

تجدید ارزیابی دارایی‌ها یکی از روش‌هایی است که نقصان و نامربوط بودن اطلاعات را تا حدی رفع می‌کند. قیمتی که در تجدید ارزیابی برای ارزش ثبت شده یک دارایی تعیین می‌شود، مازاد تجدید ارزیابی نامیده می‌شود.

این مازاد محاسبه شده، به عنوان درآمد (عایدی) یا چیزی شبیه آن محسوب نمی‌شود. زیرا این روش (تجدید ارزیابی) فقط منتسب کردن ارزش‌های جدید به دارایی‌های موجود و اتفاقی است و مبنی بر ایجاد درآمد و یا عایدی نیست.

در این روش افزایش ارزش دفتری یک دارایی ثابت مشهود که به عنوان یک درآمد غیرعملیاتی تحقق نیافته از محل تجدید ارزیابی خواهد بود، به صورت مستقیم و با نام "مازاد تجدید ارزیابی" به ثبت می‌رسد. این "مازاد تجدید ارزیابی" به عنوان بخشی از حقوق صاحبان سرمایه در ترازنامه آمده و در صورت سود و زیان نیز ذکر می‌شود.

مهم: سخن آخر

مفاهیم بسیار زیادی در بورس و بازار‌های مالی وجود دارد و ندانستن این مفاهیم ممکن است باعث زیان شما شود.

در این مطلب تعدادی از مفاهیم و اصطلاحات را شرح دادیم، اما توصیه می‌کنیم برای درک کامل بورس و مفاهیم اولیه آن، در یک کلاس یا دوره آموزشی حضوری یا آنلاین شرکت کنید.

آموزش را نادیده نگیرید، زیرا در بورس بحث پول و سرمایه شما در میان است و حفظ سرمایه‌ای که با زحمت پس‌انداز و جمع‌آوری کرده‌اید در اولویت قرار دارد؛ بنابراین بدون اینکه عجله به خرج دهید، ابتدا به خوبی آموزش ببینید سپس سرمایه‌گذاری کنید.