آموزش هنر بن‌ساي و انواع آن (۳)
بن سای در همه جا/ فضای باز، باغچه، آپارتمان
بن‌ساي در واقع هنر پرورش گياهان تنومند در ابعاد كوچك است. البته مفهوم كوچك كردن گياه اين نيست كه ما گياه را به حال خود درون يك گلدان رها سازيم، زیرا اين گياهان از نظر توارثي پاكوتاه نيستند؛ تعريف رسمي از بن‌ساي اين است كه ما گياه يا درختچه‌اي كوچك را پرورش دهيم كه از هر نظر با گونه بزرگ‌تر خود مطابقت داشته باشد.
در شماره‌های گذشته به معرفی تاریخچه، انواع (از نظر شکل و اندازه) و نحوه نگهداری درختچه‌های بن‌سای پرداختيم. در این شماره به معرفی بن‌سای‌های باغچه‌ای یا خارج از خانه و بن‌سای درون خانه و نحوه نگهداری از این بن‌سای‌ها مي‌پردازيم.
بن‌ساي در واقع هنر پرورش گياهان تنومند در ابعاد كوچك است. البته مفهوم كوچك كردن گياه اين نيست كه ما گياه را به حال خود درون يك گلدان رها سازيم، زیرا اين گياهان از نظر توارثي پاكوتاه نيستند؛ تعريف رسمي از بن‌ساي اين است كه ما گياه يا درختچه‌اي كوچك را پرورش دهيم كه از هر نظر با گونه بزرگ‌تر خود مطابقت داشته باشد. در اين روند از روش خاصي استفاده مي‌شود.
۱ - بن‌ساي باغچه‌اي يا خارج از خانه (فضاي باز)
بن‌سای فضای باز به گیاهانی اطلاق می‌شود که در مقابل سرما مقاوم بوده و بایستی در هوای باز (به‌جز فصل یخبندان) نگهداری شوند.
در روش پرورش بن‌ساي، درختچه يا گياه را درون يك گلدان از نظر رويش محدود مي‌كنند و سپس با بريدن سرشاخه و هرس‌‌كردن ريشه‌هاي زيرين به درخت شكل دلخواه مي‌دهند. بن‌ساي‌هايي كه از گلخانه‌ها و مراكز پرورش خريداري مي‌شود، حداقل چهار سال تحت مراقبت قرار گرفته‌اند. در اين مدت، گياه را در داخل گلداني نگاه داشته و هر ساله هرس‌هاي مربوط به ساقه و ريشه‌ها را انجام داده‌اند، به‌علاوه با به‌كارگيري نوعي سيم زمخت مسي كه به آن سيم بن‌ساي مي‌گويند به گياه شكل دلخواه را مي‌دهند.
پس از ۳ تا ۴ سالگي، درخت يا درختچه را به درون يك سيني كم‌عمق (ولي ضد‌سرما و يخ‌زدگي) يا گلداني كه از زهكشي مناسبي برخوردار است، انتقال مي‌دهند.
اگرچه پرورش بن‌ساي خارج از خانه سرگرمي جالبي است ولي بايد اطلاعات كافي در مورد انجام اين كار را كسب كنيد. قبل از هر چيز لازم است بدانيد بن‌ساي‌ها گياهان خانگي و آپارتماني نيستند و شما بايد از گونه‌هاي به اصطلاح (جان سخت) استفاده كنيد. در چند روز اول به‌علت خشك‌وگرم بودن دماي محيط پيراموني، آنها متحمل ناهنجاري‌هاي زيادي خواهند شد؛ بنابراين بايد گياه را در برابر باد و باران محافظت كنيد كه اين كار مستلزم صرف وقت و تقبل هزينه است تا جايي كه حتي يك مجموعه كوچك بن‌ساي حدود حداقل دويست تا سيصد هزار تومان خرج برمي‌دارد.
در ماه‌هاي تابستان كه هوا خشك است، آبياري روزانه را نبايد فراموش كنيد. براي كاهش هزينه، بهترين راه اين است كه روند بن‌ساي را خودتان پيگيري كنيد و براي شروع كار از يك نهال معمولي يا قلمه‌اي نسبتا كلفت و ضخيم ريشه‌زده استفاده كنيد. مثلا هنگام گشت‌‌و‌گذار در جنگل‌هاي كوهستاني، درختان يا درختچه‌هايي را كه در شكاف سنگ‌ها روييده‌اند و به‌علت عدم‌فعاليت عادي، رشدي متعارف نداشته و كوتاه و خپل مانده‌اند از ميان شكاف سنگ با ريشه تا آنجايي كه ممكن است سالم خارج كنيد؛ سپس ريشه‌هاي آن را درون كيسه نايلوني قرار دهيد به‌نحوي كه تا رسيدن به خانه هوا به ريشه‌هاي آن لطمه‌اي نرساند. سپس با حذف ريشه‌هاي پر و كهنه؛ آن را در گلداني سيني‌مانند كاشته و از آنها مراقبت كنيد.
همچنين شما مي‌توانيد درخت يا درختچه‌اي ساقه‌كلفت ولي كوتاه و خپل را با قيمت مناسب از گل‌فروشي خريداري و پس از حذف ريشه‌هاي ضخيم و پير، آن را در گلداني سيني‌مانند كاشته و نسبت به پرورش آن اقدام كنيد. يادتان باشد اين كار بايستي در فصل زمستان هنگامي‌كه درخت يا درختچه در خواب است انجام شود.
طريقه پرورش و نگهداري (نيازهاي اكولوژيكي)
- دما
نگهداري گياه در محيط باز مشكلاتي دارد ولي مي‌توانيد با كمي صبر و حوصله آن‌را برطرف كنيد. تهيه حفاظ مناسب براي گياه نكته‌اي است كه در تابستان و زمستان بايد به آن توجه خاص شود. در غير اين‌صورت خاك گلدان در گرماي شديد تابستان پخته مي‌شود و در سرماي ناگهاني و شديد زمستان به گلوله‌اي يخ‌زده تبديل خواهد شد. در مدت كوتاهي كه گياه در داخل خانه است، براي حفاظت از سرما بايد در محيطي نوردار و نسبتا خنك نظير راه‌پله نگهداري شود. تا آنجا كه ممكن است بن‌ساي را با دماي محيط بيرون آشنا كنيد. دماي داخل آپارتمان براي بن‌ساي فضاي باز در فصل زمستان مضر بوده و حتي ممكن است نابود شود.
- نور
اگر چه گياه در محيط بيرون از خانه تا‌حدودي به سايه نياز دارد، اما گونه‌هاي گل‌آور و ميوه‌زا را بايد در روزهاي آفتابي به مدت چندين ساعت در معرض تابش آفتاب قرار داد. در مدتي كه گياه براي حفاظت از سرما در داخل خانه قرار دارد براي آن محلي پر‌نور و نسبتا خنك در نظر بگيريد.
- آب
خاك بن‌ساي را همواره بايد مرطوب نگه‌داشت؛ البته توجه داشته باشيد خاك خيس نباشد حتي اگر به آبياري روزانه نياز باشد از آبي كه فاقد كلر بوده و دماي آن با دماي محيط‌زيست گياه يكسان شده باشد استفاده كنيد.
- رطوبت هوا
در طول مدتي كه گياه داخل خانه است برگ‌ها را روزانه با آب فاقد كلر اسپري كنيد.
- جابه‌جايي
هر دو سال يك‌بار خاك گلدان را عوض كنيد. مخصوصا زماني‌كه گياه به بار آمده و پا‌گرفته است. خاك كهنه را از دور ريشه جدا كنيد و در حدود يك سوم جوانه‌هاي دور ريشه را حذف كنيد. گياه را در همان گلدان اول و در خاك تازه بكاريد.
اين كار بايستي در محيطي سربسته و فاقد كوران انجام شود. تركيب خاك بن‌ساي شامل سه پيمانه كود، سه پيمانه خاك باغچه و دو پيمانه آجر خرد شده است.
- تغذيه
كود مخصوص بن‌ساي كه در فروشگاه‌ها عرضه مي‌شود ( bonsai food ) راتهيه و طبق دستور روي بسته از آن استفاده كنيد.
- انتخاب گياه
گونه دلخواه براي اجراي روند بن‌ساي مخروطيان هستند چون هم دوام زيادي دارند و هم برگ‌هاي آنها كوچك و هميشه سبز مي‌ماند. JuniperusChinesis (جوني پروس چيني)، ChamaecyparisPisifera) كامسي‌پاري) LarixCryptomeria Japonica ، Kaempferi (كريپتومريا، ژاپنيكا) و Pinussylrestris البته همه اين گونه‌هاي انتخابي هميشه سبز نيستند. گونه‌هايي مانند Acer polmatum كه در ايران به افراي ژاپني معروف است و Zelkovaserrata يا نارون پوست خاكستري به‌صورت خودرو هم يافت مي‌شوند. بسياري از درختان گل‌آور و ميوه‌آور را هم مي‌توانيد با روش بن‌ساي پرورش دهيد. درختاني مانند گيلاس، زردآلو، آزالياي ژاپني، به، ماگنوليا، رزهاي پرپشت و درشت قامت، هلو، سيب، isteria laburnum ، پيراكانتا و... به‌روش بن‌ساي قابل‌‌پرورش هستند. در واقع هر گياه زمخت و جان‌دار و قوي از نظر ريشه‌زايي را مي‌توانيد در اين مجموعه جاي دهيد. بنابراين درختاني مانند: بلوط، زان beech) )، غان (brich) و sycamone (انجير مصري) را نيز مي‌توانيد در حالت نونهالي از باغچه درآورده و با روند بن‌ساي پرورش دهيد.
- تكثير
بن‌ساي را مي‌توانيد از طريق بذر، قلمه، پيوند و خوابانيدن هوايي تكثير كنيد.
بن‌ساي درون خانه (آپارتمان)
ايده پرورش گياهان و درختان به‌شيوه بن‌ساي درون خانه نسبتا جديد است و از ژاپن آغاز نشده است. مركز رشد و توسعه اين ايده آلمان بوده كه به تدريج در ساير ممالك اروپايي و ايران نيز متداول شده است. امروزه شما مي‌توانيد در سراسر انگلستان درختان بن‌ساي را از مراكز پرورش گياه و گلخانه‌ها خريداري كنيد. تفاوت اصلی بین پرورش سنتی و مدرن بن‌سای این است که در شیوه مدرن احتیاج نیست از گیاهان جان‌سخت استفاده کنید زيرا ممكن است گياهان ديگر، غير از درختچه‌ها و بوته‌هاي مقاوم، به‌خوبي با شرايط درون خانه هم‌خواني داشته باشند. اما نكته‌اي كه مورد تاييد همه كارشناسان قرار گرفته اين است كه آنها را بايد در طول زمستان در درون خانه نگهداري كرد و مطلب مهم این است که این گیاهان را در محلی نوردار و خنک مانند راه‌پله، پارکینگ و .... در داخل خانه نگهداری کنید.
از اين منظر، بر‌خلاف آنچه كه قبلا اشاره شد، بن‌ساي‌هاي درون خانه را بايد به چشم گياه خانگي نگاه كرد؛ اگر چه در طول تابستان به مراقبت‌هاي ويژه‌اي كه مختص بن‌ساي است نياز دارند. در يك كلام، آسان‌ترين راه اين است كه گياهي بالغ و پرورش يافته را از بيرون خريداري كنيد ولي اين كار هزينه بالايي را به شما تحميل خواهد كرد. پس اگر حوصله و وقت كافي داريد، از اصل شروع كنيد و قدم به قدم پيش برويد. نهال يا قلمه ريشه‌داري را انتخاب كنيد و در نيمه دوم فروردين ماه آن را در گلدان هفت تا هشت سانتي‌متري بكاريد و وقتي كه ساقه اصلي به ارتفاع دلخواه رسيد آن را ببريد. بعضي شاخه‌هاي پاييني را هم مانند نوك شاخه‌هاي بالاتر ببريد تا گياه به اصطلاح درقسمت بالا «كپه و پرپشت» شود. بعد از دو سال نوبت جابه‌جايي و هرس ريشه‌هاي زائد مي‌رسد. در فصل بهار گياه را در محيطي سربسته و فاقد كوران، از گلدان خارج كرده، سپس خاك كهنه را از ريشه آن پاك كنيد و بعد از هرس تقريبا يك سوم جوانه‌هاي جنبي ريشه گياه، آن را در يك گلدان و سيني بن‌ساي (كم عمق ولي محافظ) بكاريد. در طول پرورش، همواره جوانه انتهايي سرشاخه را بچينيد و ساقه گياه را با استفاده از سيم‌هاي بن‌ساي به حالت عمودي نگهداريد و هر زمان مشاهده كرديد كه در تابستان سرشاخه‌ها در اثر گرما حالت سوختگي پيدا كرده‌اند آنها را هرس كنيد. اين كار را، اعم از هرس ريشه يا سرشاخه‌ها يا جابه‌جايي، بايد هر دو سال يك‌بار انجام دهيد. ممارست، پيگيري، صبر وحوصله، مطالعه و به‌دست‌آوردن اطلاعات در اين زمينه عامل موفقيت عاشقان گل‌وگياه خواهد بود.
رطوبت هوا براي اين‌گونه گياهان ضرورت دارد و بايد آنها را از كوران هوا و باد كولر دور نگه‌داشت. از طرف ديگر آبياري مشكلي اساسي به‌شمار مي‌آيد، چون بايد روزانه آنها را غرقاب كنيد و هر ۴ تا ۶ هفته يك‌بار با كود مناسب و مخصوص بن‌ساي تقويت كنيد.
بهتر است بن‌ساي درون‌خانه را خودتان تهيه كنيد. در گل‌فروشي، گياهان پير و ساقه كلفت نظير بوكا، دراسيناي برگ بلالي، شفلرا و... كه بدون مشتري بوده زياد يافت مي‌شوند را مي‌توانيد به قيمت مناسب خريداري كنيد و ساقه‌هاي آن‌را به چند قسمت تقسيم كرده و پس از ريشه‌دار كردن در خاك، قلمه آن‌را در گلداني سيني‌مانند بكاريد و از آن مراقبت كنيد. اين خريد و ريشه‌دار كردن ساقه‌ها بايستي در بهار و تابستان انجام شود.
- دما و درجه حرارت
دما و گرماي متعادل براي گياهان درون خانه‌اي ۱۸ تا ۲۲ درجه سانتي‌گراد است.
- نور
اكثر گونه‌هاي بن‌ساي به مكاني روشن به دور از تابش مستقيم آفتاب نياز دارند و بايد از آنها در مقابل آفتاب داغ تابستان محافظت كرد.
- آب
خاك اكثر اين گياهان را همواره بايد مرطوب (نه خيس) نگه دارید و این کار در زمستان اهمیت بیشتری دارد. اين كار مستلزم آبياري روزانه با آب فاقد كلر است. با يك سر آب‌پاش پودر كننده آب هم مي‌توانيد به طريق باراني آنها را آبياري كنيد.
- رطوبت هوا
هواي مرطوب براي اين‌گونه گياهي امري حياتي است. گلدان را بر روي يك سيني پر از سنگ‌ريزه قرار دهيد و در فاصله‌هاي منظم برگ‌ها را با آب ولرم اسپري كنيد. توجه داشته باشيد آب جمع شده در داخل سنگ‌ريزه‌ها نبايد با ته گلدان تماس داشته باشد.
- جابه‌جايي
هر دو سال يك‌بار گياه را در محيطي سربسته و فاقد كوران جابه‌جا كنيد. گياه را در همان گلدان ولي در خاك تازه گياهان آپارتماني بكاريد.
- تغذيه
كود مخصوص بن‌ساي bonsai food) ) را از فروشگاه تهيه و طبق دستور روي جعبه از آن استفاده كنيد.
- انتخاب گياه
انواع فيكوس بنژامين Ficusbenjamina ، Hibisus (باميه‌ها يا پنير كيان)، Allamanda (آلاماندا)، Gardenia (گاردنيا)، Schefflera ، JasminiumPrimulinum ، Ixora (شفلرا)، PunicaGrantum (انار)، GrassulaArgentea (كراسولا، خرفه، گياه علوفه) براي پرورش بن‌ساي درون خانه مناسبند.
اختصاصی مجله اینترنتی برترین ها Bartarinha.ir
ارسال نظر