الفبای حفاظت از محیط زیست

مجله دانستنیها: وضعیت پلنگ ها و یوزها و خیلی حیوانات دیگر کشورمان بحرانی است ولی گاهی اصطلاحاتی مثل «در معرض انقراض» یا «آسیب پذیر» برای خیلی از ما مفهوم روشنی ندارند. از طرف دیگر خیلی ها نمی دانند انقراض گونه های جانداران چه عواقب فاجعه باری به همراه دارد. در واقع اگر بگوییم وضعیتی حفاظتی موجودات کره زمین چیزی شده شبیه به انقراض دایناسورها، گزاف نگفته ایم و البته این وضعیت در کشور ما که پیشاپیش خیلی گونه های منحصر به فردش را از دست داده بحرانی تر از متوسط جهانی است.

بحران کنونی تنوع زیستی برآیند منفی فعالیت های صنعتی انسان در عصر حاضر است. در حال حاضر نرخ انقراض تنوع زیستی به دلیل آثار منفی فعالیت های انسانی صدها برابر نرخ طبیعی آن است. «اتحادیه جهانی حفاظت» از سال 1963 هر ساله فرهستی از گونه های تهدیدشده در جهان را تحت عنوان «لیست قرمز» منتشر می کند. انتشار مداوم «لیست قرمز» پایش وضعیت تهدید گونه ها را ممکن می کند. پایش وضعیت تهدید گونه ها به وسیله «لیست قرمز» می تواند منعکس کننده میزان موفقیت راهبردهای جهانی، ملی، منطقه ای، ناحیه ای و محلی حفاظت از گونه ها باشد و می تواند به مدیریت موثر بحران انقراض تنوع زیستی یاری برسد.



«لیست قرمز» روی ضوابط دقیقی جهت ارزیابی خطر انقراض هزاران گونه و زیرگونه استوار شده است. این ضوابط مربوط به همه گونه ها در تمام مناطق دنیا می شود. هدف از تدوین این فهرست جلب توجه مردم، تصمیم گیران و همچنین اجتماعات بین المللی به موضوع حفاظت از منابع طبیعی است تا از این طریق از روند رو به رشد انقراض گونه های گیاهی و جانوری جلوگیری شود. در این فهرست گونه های گیاهی و جانوری براساس آهنگ کاهش، تعداد جمعیت موجود و جدول پراکندگی جغرافیایی در ۹ گروه تقسیم بندی می شوند:

منقرض شده (EX (Extinct

گونه هایی که کاملا منقرض شده و در طبیعت وود ندارند. مثل ببر ایرانی یا ببر مازندران (Panthera tigris virgata).

منقرض شده در طبیعت ( EW ( Extinct in the Wild

گونه هایی که در طبیعت زندگی نمی کنند و فقط در باغ وحش ها و مراکز تحقیقاتی می توان یافت. از جمله گوزن زرد ایرانی که یکی از آنها یکی دو هفته پیش در پردیسان کشته شد.

به شدت در خطر (CE (Critically Endangered

گونه هایی که در این دسته قرار می گیرند، به صورت بحرانی و به شدت وخیم در حال انقراض هستند. لاک پشت پوزه عقابی که در قشم یافت تمی شود، جزو این گروه به حساب می آید.

در خطر انقراض (EN (Endangered

این گروه را به عنوان «در حال انقراض» می شناسند. گونه های این طبقه به دلیل کمی جمعیت آسیب پذیری به خاطر تغییر در محیط زندگی یا شکار غیرمجاز در معرض نابودی هستند. یوز ایرانی و اخیرا پلنگ ایرانی در این طبقه قرار گرفته اند.

گونه آسیب پذیر (VU (Vulnerable

حیوانات و گیاهان این طبقه به عنوان «گونه های آسیب پذیر» معرفی می شوند. تعداد این گونه ها کم است و براساس آمارت «لیست قرمز» سازمان جهانی حفاظت از منابع طبیعی ۸۵۶۵ گونه در این طبقه جای دارند.

نزدیک به تهدید (NT (Near Threatened

گونه هایی که در این گروه قرار می گیرند، در آستانه تهدید قرار دارند ولی هنوز در معرض آسیب قرار ندارند. روباه یال دار نمونه ای از این دست گونه هاست.

کمترین نگرانی (LC (Least Concern

گونه هایی که در این گروه قرار می گیرند، با نگرانی و حساسیت کمتری به آنها نگاه می شود. گونه های این طبقه را نمی توان در طبقه دیگری جای داد و این به معنای کمی اطلاعات از آنها نیست.

نقص اطلاعات (DD (Data Deficient

گونه های گیاهی و جانوری که اطلاعات کمی نسبت به آنها وجود داشته باشد مثل کبوتر کوهی و میمون پوزه دراز کوچک و ... را در این گروه قرار می دهند.

بررسی نشده (NE (Not Evaluated

گونه هایی که در این گروه قرار می گیرند، ارزیابی در مورد آنها صورت نگرفته است.

انقراض بزرگ

این تصویر وضعیت حفاظتی حدود ۵۲۰۰۰ گونه از موجودات زنده را نمایش می دهد. هر کدام از نمادها، نماینده ۱۰۰ گونه مختلف هستند. نمادهایی که به رنگ سیاه هستند نماینده گونه هایی هستند که نگرانی درباره آنها وجود ندارد و نمادهای سرخ رنگ نماینده گروه هایی هستند که در معرض خطر انقراض قرار گرفته اند. از آنجا که بیشتر جانورانی که در نیمه بالایی این تصویر قرار دارند یعنی دوزیستان، پستانداران و پرندگان شناسایی شده اند، می توان با اطمینان گفت که برآورد نمایش داده شده درباره آنها تهدیدآمیز و جدی است.

جانوران نیمه پایینی تصویر که شامل خزندگان، ماهی ها و گروه هایی از بی مهرگان و گیاهان می شوند تا حد زیادی ناشناخته مانده اند، هر چند نباید فراموش کرد. بسیاری از این گروه های ناشناخته حتی پیش از اینکه توسط دانشمندان شناخته شوند، به کام انقراض فرو می روند.

قرار است حیات وحش در این مناطق حفظ شود:

بهره برداری از منابع حیاتی اجتناب ناپذیر است. به همین دلیل این منابع آسیب می بینند. کشورهای مختلف برای مصونیت سازی در این باره و برای حفظ ذخایر ژنتیکی خود، مناطقی را برای حفاظت از گنجینه محیط زیست انتخاب می کنند. این مناطق به عنوان مناطق حفاظت شده شناخته می شوند که براساس معیارهای زیستی و اهمیت زیست محیطی به چند گروه تقسیم می شوند. چهار مورد نخست از این مناطق در ایران به عنوان مناطق چهارگانه، تحت حفاظت و حراست دائمی هستند. تالاب ها و رودخانه های حفاظت شده نیز معادل آبی مناطق حفاظت شده هستند.

پارک ملی

مناطق طبیعی به نسبت وسیع و دارای ویژگ های خاص و اهمیت ملی به لحاظ زمین شناسی، بوم شناسی، جغرافیای زیستی و چشم انداز، با هدف های حفظ وضعیت زیستی و طبیعی، بهبود جمعیت گونه های جانوری و رویشگاه های گیاهی و همچنین بهره برداری تفرجی به عنوان پارک ملی انتخاب می شوند. به منظور حفاظت بنیادی از تنوع زیستی، ذخیار ژنتیکی، یکپارچگی اکولوژیک و چشم اندازها، فعالیت های مرتبط با بهره برداری های مصرفی و مسکونی در این مناطق مجاز نیست.

اثر طبیعی ملی

پدیده ها یا مجموعه های گیاهی و جانوری به نسبت کوچک، جالب، کم نظیر، استثنایی، غیرمتعارف و غیرقابل جایگزین که دارای ارزش های حفاظتی، علمی و تاریخی یا طبیعی باشند، با هدف حفظ و حراست، به عنوان اثر طبیعی ملی انتخاب می شوند.

پناهگاه حیات وحش

محدوده ها یا زیستگاه های طبیعی نمونه برای جانوران وحشی که به منظور حمایت از جمعیت گونه های جانوری و افزایش سطح کیفیت آنها انتخاب می شوند، کمترین وسعت پناهگاه های حیات وحش باید به حدی باشد که ضمن رفع نیاز گونه های جانوری، پیوستگی و ارتباط متقابل واحدهای آنها را نیز تضمین کند. بهره برداری مصرفی و سازگار و همچنین فعالیت های گردشگری کنترل شده در پناهگاه ها مجاز است.


منطقه حفاظت شده

اراضی به نسبت وسیع با ارزش حفاظتی زیاد که هدف حفظ و احیای رویشگاه های گیاهی و زیستگاه های جانوری انتخاب می شوند، بهره برداری مصرفی و اقتصادی متناسب با هر منطقه براساس طرح جامع مدیریت مناطق مجاز است.

منطقه شکار ممنوع

در زیستگاه هایی با ویگی بارز که جمعیت جانوری آنها به دلیل شکار بی رویه رو به کاهش رفته است و از این رو به حمایت نیاز دارند، برای مدتی محدود به طور معمول سه تا پنج سال شکار ممنوع می شود.

تالاب

تالاب ها به عنوان محیط زیست گروه بزرگی از گیاهان و جانوران از ارزش زیادی برخوردارند. گوناگونی کشور پهناور ایران موجب تشکیل و شناسایی بیش از ۱۵۲ تالاب شده است. این تالاب ها محل زمستان گذرانی بسیاری از پرندگان مهاجر است و ما درباره حفاظت از ۱۵ تا از این تالاب ها به جامعه جهانی متعهد هستیم.

رودخانه حفاظت شده

با هدف حفظ بقای تنوع زیستی در اکوسیستم های رودخانه ای که خود بخش مهمی از زیستگاه های آبی کشور به شمار می آید، تعدادی از رودخانه ها و سرشاخه آنها در نیمه شمالی کشور از سال ۱۳۴۶ تحت حفاظت قرار گرفته اند. این رودخانه ها عبارتند از رود کرج، لار، هراز، جاجرود، چالوس و سرداب رود. طول این مجموعه ۷۰۲ کیلومت است. همچنین تمامی مرداب ها، خلیج ها، رودگاه های مجاور دریای خزر و رودهای استان گیلان ومازندران نیز حفاظت شده اعلام شده اند.

۶ دلیل برای اینکه از محیط زیست محافظت کنیم

چنانچه انسان شیوه های کنونی استفاده از منابع طبیعی و محیط زیست را تغییر ندهد تا پیش از پایان این قرن بیش از نیمی از گونه های موجود منقرض خواهد شد. خسارت های ناشی از انقراض گونه ها تنها جنبه زیباشناسی ندارد. بسیاری از گونه های منقرض شده منبع ذغا و مواد دارویی اند.

علاوه بر این انقراض یک گونه ممکن است تاثیرهای بسیار گوناگونی بر بقای دیگر گونه ها داشته باشد. این واقعیتی است که زیست شناسان در دهه های گذشته بارها به زبان آورده اند و به نظر می رسد پس از هشدارهای آنها اینک گوش های شنوای بیشتری پیدا شده است.

زیبایی شناسی

تمام مردم حق دارندن از لذت مشاهده دارکوب ها در جنگل یا خرس ها د رکوهستان و سبزه و درختان سالم و سرحال لذت ببرند، بنابراین نباید محیط زیست را نابود کنیم

بوم شناختی

جمعیت های سالم گیاهان و جانوران باعث سالم و تمیز ماندن منابع آب، گرده افشانی موفق محصولات زراعی و حفاظت شهرها و روستاهای ما از سیل ها و طوفان ها می شوند. نابودی جنگل های مهمترین عامل سیل های ویرانگر سال های گذشته بوده است.

تاریخی

تاریخ و فرهنگ و هویت ایرانی با حیات وحس و طبیعت چهار فصلش عجین شده است. از شیرها و پلنگ های ایرانی بگیرید تا ببرهای مازندران و یوزها و گورهای آسیایی و جنگل های هیرکانی که قدیمی ترین جنگل های جهان هستند.

آموزشی

حیات وحش، باعث علاقه کودکان ما به طبیعت و دانش و پژوهش می شود و زمانی که کودکان ما در طبیعت یا نزدیک به طبیعت می گذرانند، باعث افزایش نشاط و سلامتی روحی و روانی آنها می شود.

علمی

گیاهان و جانوران وحشی سرمایه های عظیم برای کشف و تولید داروها و فناوری های نوین هستند. آنها به ما کمک می کنند با بیماری ها مبارزه کنیم و حتی محصولات زراعی خود را بدون هزینه زیاد و آسیب به محیط زیست از گزند آفت ها در امان بداریم.

تفریحی

از پرنده نگری بگیرید تا کوهنوردی و طبیعت گردی، همه این تفریحات در صورتی میسر هستندکه طبیعت خود را سالم نگه داشته باشیم.