ناگفته های علامت از زبان سازندگان آن
عَلَمی که شفا می دهد، عَلَمی که کور می کند
علم یا «علامت» از ابزار و وسایلی است که در هیئت ها و دسته های مذهبی عزاداری در ماه محرم استفاده می شود.
مجله چلچراغ: علم یا «علامت» از ابزار و وسایلی است که در هیئت ها و دسته های مذهبی عزاداری در ماه محرم استفاده می شود. محسن میرزا علی، نقال و پرده خوان، می گوید: «علامت در قدیم ابتدا یک پرچم بوده است. اولین علم ایرانی الان در موزه لوور پاریس نگهداری می شود. یک پنجه است سوار بر پایه ای چوبی. سابقه علم گردانی در ایران بیشتر از 550 سال است. بعد از رسمی شدن مذهب شیعه در دوران صفویه، علم ها به صورت تک تیغه، نشانی برای شناسایی دسته های عزاداری شدند. این را در عکس های تکیه های زمان قاجار دیده ام. اما امروزه تعداد تیغه ها و شکل کلی علامت تغییر زیادی کرده است.»
محله سید اسماعیل پر از ماشین هایی است که مجال عبور نمی دهند. صدای کوبیدن چکش روی فولاد در سروصداهای تهران گم شده و پیدا کردن کارگاه علامت سازی در میان قلیان ها، دیگ های مسی و کانال های کولر چندان آسان نیست.
یک کارگاه علامت سازی درست روبروی امام زاده سید اسماعیل است. صاحب کارگاه پیرمردی است که لباس سیاه بر تن دارد و سرش شلوغ است. نشانی حاج حسن گل محمدی را می دهد. ساعتی پرسان پرسان در کوچه های تنگ مولوی سراغ حاج حسن را از رهگذران و مغازه داران می گیریم تا در می یابیم که به تازگی فوت کرده، و برادرانش هم به علت کهولت سن، علامتس ازی را کنار گذاشته اند.
چیزی به محرم نمانده. کنار مسجد خندق آباد، در دکانی کوچک، شاخ گوزن ها در هم فرو رفته و فاخته و کبوترهای فولادی در گوشه ای کز کرده اند. محمود حسینی، پسر حاج تقی علامت ساز، پای تلفن مدام سفارش می گیرد و قیمت می دهد. پدر بزرگش سماورساز بوده و بعدها به علامت سازی مشغول شده. محمود حسینی و دو برادرش از کودکی به این کار خو گرفته اند. حالا یکی در کارگاه مشغول است، دیگری از آفریقات برای تزیین علامت، پر و لوازم جانبی می آورد و محمود در مغازه سفارش می گیرد.
همسرش هم پارچه های ترمه را مروارید و ملیله دوزی می کند. ایرانیان مقیم کشورهای بریتانیا و استرالیا هم از آنها علامت خریده اند. در طول ۱۰ ماه گذشته نزدیک به ۲۰۰ علامت ساخته اند، «تبلیغات منفی رونق کار را کم کرده. تا قبل از اینکه علامت کشی را قدغن کنند، سالی ۴۰۰ علامت می ساختیم و در شهرستان ها هم توزیع می کردیم.»
طلاکوب و نقره کوب کردن علامت، قیمتش را میلیونی می کند. قیمت علامت های مغازه برادران حسینی از یک میلیون تومان شروع می شد: «علامت ها بیشتر به نام سازنده هایشان معروفند و گاهی هم به خاطر تعداد تیغه ها یا طلاکوب بودنشان.»
علامت سازی صنعتی ۱۱ ماه تولید و یک ماه فروش است. ساخت هر علامت دست ساز یک تا دو سال طول می کشد. امروز به مدد دستگاه های صنعتی سرعت کار بالا رفته است. در کارگاه برادران حسینی پنج جوان با دستگاه چاپ، اره و قیچی کار می کنند تا ورق ضخیمی از فولاد به تیغه های منقش بدل شود. محمود حسینی می گوید: «کار طاقت فرسایی است» و نمی تواند در کنار آن به کار دیگری مشغول باشد. اگر قرار باشد از کار دست بکشند، جمع کردن همه چیز سه سال طول خواهد کشید؛ انبار، کارگاه، دستگاه و علامت های نیمه ساخته: «دل کندن سخت است. علامت را به عشقی می سازیم و به همان عشق می فروشیم. از اول این کار را دوست داشتیم.»
مجید نوری، مدیر هیئت حیدریه غرب تهران، مجموعه دار علامت است. همه ۴۰ علامتی که در هیئت دارد، بالای ۱۰۰ سا قدمت دارند و تنها پنج علامتش ساخت جدید است. همه علامت های مجموعه او از طلا و نقره اند. از همه استادکارهای قدیمی علامتی در هیئت حیدریه هست؛ علی فولادگر، اکبر بهمنیان، حسین قفلی (تفنگدار) و صادق جوهری. نوری به دوردست خیره می ماند: «منیت در این کار حسادت می آورد. این علم ها مال من نیست، مال هیئت است.»
علمی را نشان می دهد که ۱۵۰ عاشورا را شاهد بوده است. یک تیغه است و ۱۰۰ میلیون قیمت دارد. «ارزش این اثر بی اندازه است. کار دست که قیمت ندارد.» همه این علم ها را در شب عاشورا بیرون می آورند.
از حاج حسن که به تازگی درگذشته می گوید، و از برادران گل محمدی؛ حسن، اصغر و محمود. علامت سازی شغل خانوادگی آنها بود. حالا یکی از پسران حاج محمود روی علامت ها خطاطی می کند. استادکاران علامت های مجموعه هیئت حیدریه هم از دنیا رفته اند اما امضایشان پای کارشان هست؛ همه کار دست استادان اصفهانی. «پنج علامت ساز نام خود را به خوبی به یادگار گذاشتند.» نام هایی که علامت سازان و علامت فروشان مدام تکرار می کنند: «اکبر بهمنیان، علی فولادگر، صادق جوهری، حاج طاهر و حسین قفلی.»
رد پای جوانان
جوانان کمتر در هنر علامت سازی فعالند اما مصطفی الیاسی شاگرد حسن صفر، پسران استاد صفر، بهمنیان و حسین قفلی و پسران جوهری جوانانی هستند که به صورت دستی علامت می سازند. مجید نوری علت علاقمند نبودن جوانان به این صنعت را سختی کار می داند. «هستند چند جوان که در کارگاه با ماشین کار می کنند، اما با ماشین کسی نمی تواند حسین قفلی شود. رسول، پسر حسین قفلی علامت ساز، برای ساخت یک علم پنج تیغه ۱۰۰ میلیون تومان قرارداد می بندند و دو سال تمام پای آن زحمت می کشد اما در تهران علامت پنج تیغه را یک میلیون تومان می فروشند. کار ماشین و دست تفاوت دارد. کسانی که در تهران به صورت دستی علامت می سازند، انگشت شمارند.»
اج علی فولادگر در ۶۰ سال عمرش تنها ۴۰ علم ساخت که پنج تای آن در مجموعه هیئت حیدریه است. پدر حاج علی نیز تنها ۳۰ علم ساخت که یکی از آنها در مجموعه است.
«همین صنعتی شدن دلیل قدغن کردن علامت در سال های پیش شد. آخر علم ۱۰۳ تیغه که شفا نمی دهد، کور می کند! یادمان نرود که علم اصلی یک پرچم بود.»
سرش را پایین می اندازد. «علامت الکی زیاد شده. طرف پای کار پیر می شود تا بشود حسین قفلی. هر کسی اکبر بهمنیان نمی شود. همه بچه های آنها هم مثل خودشان نمی شوند، فقط یکی شاید.»
قدیم ها برای جوش دادن تیغه از نی جوش استفاده می کردند اما حالا در زمانی کوتاه با دستگاه آرگون کل کار را جوش می دهند، با استحکام بیشتر. نوری می گوید: «امروز چشم و هم چشمی زیاد شده است. تعداد تیغه ها را زیاد می کنند و طلا می کوبند.»
چلچراغ تهران را روشن نمی کند
به قول مجید نوری چلچراغ دیگر از مد افتاده. مردم به جای آن علامت می خرند. قدیم که شب ها تاریکتر بود، وقتی چلچراغ می آوردند، می شد هیئت را از دور دید و شناخت توی ۴۰ فانوس نفت می ریختند، کبریت می کشیدند و روی یک پایه سوار می کردند. حالا تمام خیابان ها با چراغ های برقی روشن است. چلچراغ دیگر پیدا نیست.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
نظر کاربران
بدن اباعبدالله(ع) نه جوادالائمه (ع)
درمورد این گزارش دو نظرمیشه داد اول اینکه چرا مادامی که کشورما دچاربحران های مختلف و مشکلات زیادی هست این همه هزینه پای ساخت علامت میشه، علامت های سی چهل تا صد میلیونی می تونه هزاران گرۀ کور از مشکلات مادی جوانان زندۀ این مملکت بازکنه می تونه گرفتاری های زندانی های غیرعمد دربند رو حل کنه سرطانی هایی که برای درمان دنبال پول نزول هستن یا کلیه فروشانی که خرج سیر کردن شکم زن وبچه خودشونو ندارن یا می تونه کمک به پیشرفت هرچه بیشتر مملکت ما کنه، ننگه که رئیس جمهور هفتاد وپنج میلیون آدم بیاد وجلوی دنیا بگه خزانه پول نداره تا بتونیم کود برای زمین های کشاورزی وارد کنیم یا دولت نمی تونه یارانه مردم رو براحتی پرداخت کنه ، هزینه های خرج شده زیادی در این مملکت هست که می تونه طوری دیگه خرج بشه والا اجرش هم بیشتره و هم خدا خشنود میشه وهم روح امام حسین ، خود امام حسین گفتند که من برای اصلاح دین جدم قیام کردم اصلاح چی؟ اصلاح این که اون اهدافی که جدشون مدنظرداشتند با ثروت اندوزی و خرجی های بیخودی بیت المال به دست یزید و عمالش ازبین رفته بود برخی از مسلمانان اون زمان درفقربودن درحالی که امثال شمر وعبیدالله کلی پول به جیب میزدن ، امام با علم براینکه دین جدش در خطراست حرکت انقلابی کرد حسینی بودن یعنی همانند او فکر کردن ، او فکر میکرد که باید عدالت پدرش دوباره بازگردد راضی نبود که ثروت و طلا جمع کند و زرق وبرق زندگی اش را زیاد کند درحالی که فقرای زیادی در کنارش زندگی می کردند حالا ما از حسینی بودن فقط گریه کردن برای لحظه آخر عمر او رو یاد گرفتیم به خدا او به گریه ما نیاز نداره او فقط درروز عاشورا زنده و بعد شهید نبود او شصت و سه سال عمرکرد درتمام طول زندگی در فکر خدمت و کمک کردن به فقرا و گرفتاران بود درفکر جنگ با ظالمان ، بیشتراز هرکسی خود او الان نظاره گرماست و ناراحت است که درحالی که زن بی سرپرستی به خاطر نداشتن غذا التماس برای غذای نذری می کند و برای بعد از محرم وصفر خود و فرزندانش نگران است کسانی پیدا می شوند که چند ده میلیون تومان به عشق امام حسین طلا و نقره و آهن می خرند وبرای یک ماه به نمایش می گذارنددوم اینکه بلند کردن علامت برای کمرمشکل زاست و هیچوقت دین ما ضررزدن به جسم رو تایید نکرده،
پاسخ ها
بابک جان +++++++++++++++++++++++++
مرسی حمیدرضا، به امید روزی که انتقادات جاشو به تشویق ها و شادی ها بده
اونایی که منفی میدن بگن چرا؟
یکی هم حرف راست میزنه اینجا
همین اقا بابکه
راستش من فقط قسمت دوم حرفتونو قبول دارم که برای کمر و سلامتی ضرر داره.
ولی شما از کجا میدونید اونی که میلیونها تومن پول واسه خرید علم میده یا واسه نذری،میلیونها تومنم به خیریه ها یا به بیماران و ... کمک نکرده؟
زندگی ما جنبه های مختلفی داره و نمیشه به همه چیز فقط از یک زاویه نگاه کرد،مثلا بگیم به جای لباس گرون یه لباس ارزون بخریم که بقیه پولشو بدیم به فقرا، کنسرت ها رو تعطیل کنیم و به مردم بگیم پولی که میخواید بدید به خواننده ها بدید به فقرا! غذای گرون نخوریم که بقیه پولشو بدیم فقرا،مهمونی نگیریم و پولشو بدیم به نیازمندان و ...، این کار به نظر شما درسته؟ به نظر من نه. ما باید جنبه های مختلف زندگیمون رو پوشش بدیم، هم به علائق خودمون بپردازیم و هم به کمک به نیازمندان، حالا یه نفرم عشق به علم عاشورا داره، یا عشقش اینه نذری بدی، ایرادی بهش وارد نیست.اخیلیا هستند که اینکارارو میکنن و از اون طرفم به کلی نیازمند کمک کردند، مدرسه ساختند و....
جناب رفعت همین مثال رو بسیاری از علما هم جوردیگه بیان می کنن که افرادی که در یک جامعه زندگی می کنن امتی هستند واحد که گویی سوار یک کشتی شده اند همه باید از قوانین عقلی تبعیت کنن این نمیشه که یکنفر بگه من دلم میخواد اینجایی که نشستم رو سوراخ کنم و به کسی هم ربطی نداره، معلومه که با سوراخ کردن همه غرق میشن، ما نمی تونیم بگیم یک نفرچون پول زیادی داره هرکاری دلش میخواد باید انجام بده دوست داره نذری به آدمهای پولداربده یا علامتهای چند صدمیلیونی بخره، پس فلسفه انفاق و صدقه و زکات و خمس کجامیره، اگه اینطور بود پیامبردستورمیداد رفع مشکلات جامعه فقط بر دوش حکومته وبس و مردم نباید مشارکتی داشته باشند، دوست عزیزاگر اینطور که شما با خیالی خوش فکرمی کنی که ما نمی دونیم که دیگران چطور هستندبله درسته ما نمی دونیم اما می تونیم وضع اقوام همسایه ها آشناها وخیلی از مردم رو با چشم ببینیم نیازی به آمارو مستندات نداریم، اگرهمه اهل کمک بودن این وضعمون نبود، خود من سالهاست قصد ازدواج دارم اما هنوزنتونستم کاری انجام بدم اگربیشترمنو بشناسید بهم حق میدید که با این شرایطم چرا دلخورم ازمردمان کشورم، چرا دلخورم از اقوامم که این شبها برسروصورت خود میزنن و توجهی به زنده ها ندارن، حق میدی که چرا انتقاد می کنم
بابك خان هزينه هاي 200 و 300 ميليوني كنسرت هاي برج ميلاد كه روزانه انجام ميشه چي؟اونا نميتونه هزاران گرۀ کور از مشکلات مادی جوانان زندۀ این مملکت بازکنه می تونه گرفتاری های زندانی های غیرعمد دربند رو حل کنه سرطانی هایی که برای درمان دنبال پول نزول هستن یا کلیه فروشانی که خرج سیر کردن شکم زن وبچه خودشونو ندارن...
امثال تو مشكلشون چيز ديگس
ما اعتقاد داريم(مهم هم نيست امثال تو قبول داشته باشن يا نداشته باشن):عمر تو مجلس امام حسين(مولاي دوعالم)حساب نميشه پول تو اين وادي از بين نميره...
فقط همين يادگاري از من:خوردن خاك حرامه ولي بچه كه ب دنيا ميا كامش رو با تربت امام حسين و هنگام آرميدن در خاك باز تربت امام حسين...بقيشم پيشكشت
پاسخ ها
دوست عزیزباید بگم درمملکت ما هرکس میتونه برای چیزی که علاقه داره هزینه کنه،یکنفردوست داره به زیارت بره و پولشو اونطور خرج کنه وکسی دیگه دوست داره به دبی یا ترکیه یا به قول شما کنسرت بره و پولشو اونطور خرج کنه این ازنظرمن هیچ اشکالی نداره تمام مردمان این دنیا مخلوق خداوند هستند وهرکس این اختیاررو ازخدا گرفته که او رو به هرشکلی که دوست داره قبول داشته باشه یک نفرگاو می پرسته و یک نفر خدای نادیدنی و یک نفردیگه بت ، کسانی هستند که عیسی را پسرخدا می دانند و برخی دیگه اصلا خدایی رو قبول ندارن، این نتیجه افکارآنهاست و عقیده هرکس برای او محترمه و باید احترام گذاشته بشه، اما من همیشه به کسانی که به کربلا رفته اند میگویم این کارشاید برای شما ارزشمند باشه اما برای سنی هایی که امام ما رو قبول ندارن اما هم دین ما هستن کفرمحسوب شده و ممکنه برسرراه شما بمبی بگذارند، یا به برخی دیگه از دوستان میگم شمایی که سیگارمیکشی نباید انتظار بهترشدن وضع ریه و تنفستون درقبال عزاداری امامان داشته باشی، خدا به انسان عقل داده تا ازانجام کارهایی که به جسم یا روح و روان آسیب وارد می کنه اجتناب کنه، چرا تهمت و کینه و خشم نهی شده چون به روح و مغزآسیب میزنه ، به نظرشما بلند کردن جسمی سنگین یا خونریزی عامدانه پس از قمه زنی آسیب رساندن به جسم نیست؟ آیا به اسم کارنیکو کردن هزینه کردن نیکی محسوب میشه؟ اگرکسی دوست داشته باشه پولشو به فقرا نده وبده پارچه و علامت بخره هیچ اشکالی نداره اما او نباید اسم نیکوکاری و کاردرراه خدارو براون خرج کردن بگذاره،اینو من نمیگم خیلی از علما و اندیشمندان میگن که کمک به فقرا یا مثلا ساخت یک مدرسه ازبزرگترین اعمال پرثوابه ، برروی همین صندوق های صدقه هم نوشته صدقه به اندازه هفتاد بارحج ارزش و ثواب داره، من فقط ازروی دلسوزی و ناراحتی از دیدن هزاران تصویرناراحت کننده درجامعه نظرمیدم، به همه هم میگم که گریه برامام حسین زمانی ارزش داره که انسانهای زندۀ درکنارما همه بتونن با خیالی راحت به تکیه ها آمده و عزاداری کنن و کسی ازامام حسین طلب پول برای رفع گرفتاری و پرداخت اجاره خونه و قرض نکنه، ارزش امام حسین بیشترازاونیه که مردمان ازاو طلب مادیات بی ارزش رو داشته باشن، حتی اگرخود او امروززنده بود وهزاران نفربه درگاه او میرفتند و ازاو طلب پول میکردن او به مردمان دیگردستور میداد که از مال خودشون کمی هم به اون افراد گرفتاربده ، اینو مطمئنم که خود امام هم راضی به این وضع امت جدش بعد ازهزاروچهارصد سال نیست، تربت امام حسین زمانی ارزشمنده که مردمان زنده حرمت آنرا نگه دارن نه اینکه برروی آن به خاطر اختلافات مذهبی مسلمانان خون ریخته بشه
هرکسی بهیه چیزی عتقاد دارههیچ ایین وترتیبی نجوی هر چه میخاهد دل تنگت بگو
یکی نیست به این آدمهای که عشق ماشین دارن حرفی بزنه که قیمت کمترین ماشینی که سوار میشن بالای صد میلیون تومانه و هر 3 ماه یک بار حوس میکنن ماشین شون را عوض کنن یزه اونا به فکر مشکل دارا باشن. بیشتر آدمهای که هیئی هستن دست خیر دارن و اگر کمک نقدی و یا غیر نقدی مستقیم یا غیر مستقیم به کسی یا انجمن خیریه نکن ( که بعضی ها شون هم می کنن )کم کش اینه که یک ده یا دوتا ده خیمه سیدالشهدا را به پا میکنن و نذری می دهند ، که خدا و خانم فاطمه زهرا اجرشان را بدهد.شما 10 تا مهمان مییاد خونت ببین چقدر سخت پذیرایی حالا تو این گرونی یک چنین آدم های حستن 10 شب 10 شب خرج میدند و چه بهتر و آز آن بالاتر علم کوتل نیز داشته باشن به راه بندازن .علم دار حسین نگه دار همشون.(( بر منکر مرتضی علی تا به ابد لعنت)).
سلام اقا بابک بنظرمن شما طرز فکر وهابیون را دارید چون انها اگرتوی خاته خداهم باشی یا قبرستان بقیع یاحرم پیغمبر باشی وگریه کنی یادست به دیوار حرم بزنی شرک میدانند وقبول ندارند میگن فقط باید قران بخوانی
دوست عزيز،برادر گرامي،سالار،داداشم حرفاي شما درست ولي از يه سري چيزا نميشه دل كند من ساكن شرقم و در هيت ٦علامت داريم مه حكم بچه هاي منو دارن باهاشو زندگي ميكنم.تر و خشكشون ميكنم و تمام حاجت و نذرم براي ايناس وحاجت ميگيرم.يه حرف إستاد حاج حسن گل محمد يادم نميره تا زندم كه هيچوقت كسي نميتونه به اين وزن اهن از رو كولش بزاره و راه بره و اگر علامتكشي از ته دل وخالصانه باشه هيچوقت علامتكش اسيب نميبينه. چون اين علم كش نيست كه علم و راه ميبره بلكه صاحب علمه.حق پدر صلوات فرست و بيامرزه
هر کسی اختیار جیب و پول خودشو داره...و بر اساس اعتقادات شخصی خودش خرج می کنه یکی برای اطعام عزای حسینی یکی برای علامت یکی برای لباس مشکی یکی هم برای ماشین و کنسرت و حیوان خانگی هیچ کس حق نداره بگه بیا پولت رو اینجا خرج کن و اونجا خرج نکن این کمال خودخواهیه. ولی می تونیم بپرسیم که شما غیر از این هزینه ها که بابت فلان می کنید بابت موارد دیگه ای مثل کمک به بیماران و فقرا و ...هم هزینه می کنید....این سئوال منطقی و به عدالت نزدیک تر هست....
کسانی که در مورد نمادهای شیعی چنین سئوالات هیجانی و احساسی رو مطرح می کنند باید بدونند که تبلیغات هزینه داره و این هزینه رو که دولت نمی ده مردم خودجوش خودشون هزینه می کنند و در همین ایام عزاداری به فقرا کمک می کنند اهدا خون میکنند...اطعام دهی می کنند...حتی هیئت هایی رو شنیدم که تعاونی های مسکن دارند که در طی 5 الی 6 سال چند صد خانواده رو خانه دار کردند....
همه اینها اولش که خیر نبودند...اول به عشق دیدن عزاداری اومدند...بعد به عشق پرچم داری...بعد به عشق علم کشی بعد به عشق سینه زنی و کم کم از همین عشق های کوچک زمینی به عشق های بالاتر می رسند....مکتب امام حسین مکتب عشق هست هر کسی هر کاری میکنه برای امام از روی عشق و علاقه باشه تردش نکنید...همین پله ها رو بره کم کم رشد میکنه..ولی یک سری هم برای خود نمایی و ریا وارد این گود میشن و در هر بخشی هم هستند ...
از خادم هیئت گرفته تا علم کش...زود از این خانه ترد میشن...تو عزای امام حسین ریا ومنم منم جایی نداره....هم غیر هیئتی ها از این تصاویر عذاب می کشند و هم بچه هیئتی ها....خیلی از علمای دین هم اعلام کردند که ما در دستگاه امام حسین دخالت نمی کنیم که چی خوبه و چی بده....چرا ؟
چون تو این دستگاه آدم سازی همه جورآدمی وارد میشه و چون مهمان آقاست حرمت داره...قربون دل همه تون برم که دغدغه دارید که اعتراض می کنید ولی نگران نباشید خود آقا ناظر تمام این جریانات هست و خالص رو از ناخالص جدا می کنه....
در پناه حق باشید
یا علی
روح پدربزرگم حاج حسن گل محمد شاد