گشتی در موزه تاریخی آذربایجان

وب سایت کارناوال : تبریز زیبا دیدنی های بسیاری را در خود جای داده است. این کلانشهر تاریخی و تجاری جایگاه بسیار مهمی در میان شهرهای کشور عزیزمان ایران دارد و از دوران کهن تا کنون آثار باستانی، جاذبه های تاریخی، طبیعتی بی نظیر و فرهنگ و آداب و رسومی جذاب و یگانه را برای اهالی خود به یادگار گذاشته است.

تبریز که در سرزمین باستانی آذربایجان پایه گذاری شده و رشد و توسعه یافته اما با تمام اینها گذشته کهن خود را فراموش نکرده است. شهری که مردمی پیشرو را در دامان خود پرورش داده است و عنوان شهر اولین ها را با خود یدک می کشد. مردمی که هیچ گاه گذشته پر افتخار سرزمین مادری خود را فراموش نکرده اند و با همه وجود تلاش داشته اند تا در کنار حفظ سنت ها و تاریخ، همگام با دنیای مدرن و به روز دنیا حرکت کنند.

یکی از شاخصه های حفظ تاریخ و تمدن در تبریز، موزه های گران قدر و با ارزش آن است. از موزه تاریخ طبیعی این شهر گرفته تا موزه شهرداری که گستره وسیعی از موضوع های مهم از حیات وحش تا هنر و صنایع دستی و تاریخ معاصر تبریز را به نمایش می گذارند. امروز می خواهیم به یکی از این موزه ها سری بزنیم و در مورد پیشینه سرزمین‌مان اطلاعات بیشتری به دست بیاوریم. با ما همراه باشید تا در زمان سفر کرده و تاریخ و هنر را از دید موزه آذربایجان به شما معرفی کنیم.

چرا موزه آذربایجان؟

دومین موزه برتر باستان شناسی ایران است.
یکی از ده جاذبه برتر تبریز است.
مجموعه ای بی نظیر از سکه های تاریخی از دوران هخامنشی تا دوره قاجار را در خود جای داده است.
در کنار بازدید از موزه آذربایجان می توانید از مسجد کبود، میدان ساعت و موزه عصرآهن که در نزدیکی موزه قرار دارند، دیدن کنید.

آشنایی با موزه آذربایجان، دومین موزه باستان شناسی ایران

موزه آذربایجان در شهر تبریز یکی از مهمترین موزه ها و جاذبه های این شهر تاریخی و دیدنی ست و آثار بسیار مهمی از پیشینه و تمدن باستانی کشورمان را در خود جای داده است. قدمت و غنای این آثار، موزه آذربایجان را به یکی از مهمترین موزه های کشور تبدیل و آن را به عنوان دومین موزه باستان شناسی کشورمان پس از موزه ملی ایران مطرح کرده است. در کنار اهمیت علمی و پژوهشی که موزه آذربایجان برای پژوهشگران و باستان شناسان دارد، گردشگران داخلی و خارجی نیز از این موزه به عنوان یکی از بهترین جاذبه های گردشگری تبریز یاد کرده اند. این موزه با داشتن آثاری منحصر به فرد و خاص از دوران بسیار کهن و تاریخی ایران، مجموعه ای جذاب و به نسبت کامل از سکه های قدیمی، کتابخانه ای سه هزار جلدی و مجسمه هایی مفهومی و هنری، می تواند بسیاری از سلیقه ها را راضی و شما را به سفری در تاریخ مهمان کند.

تاریخچه موزه آذربایجان

در سال های 1306 و 1307 خورشیدی، نمایشگاه بزرگی از سکه های تاریخی در مکان قبلی کتابخانه تربیت تبریز برگزار شد. پس از برگزاری این نمایشگاه بود که نخستین جرقه ها برای ایجاد موزه ای در تبریز زده شد. گفته شده است سکه های به نمایش در آمده در این نمایشگاه همان سکه هایی ست که شهرداری تبریز در جریان کشف گورستانی تاریخی در گَجیل (یکی از محله‌های تاریخی و کهن شهر تبریز) پیدا کرده بود. پس از کشف 57 سکه نقره و 26 سکه طلا از این محل، مسوولان تبریزی به فکر تاسیس موزه ای برای نمایش و نگهداری آنها افتادند.

تقریبا 20 سال بعد از این اتفاق و حدود دو سال بعد از تاسیس دانشگاه تبریز، روز دوشنبه 13 تیرماه سال 1328، موزه دانشکده ادبیات به عنوان نخستین موزه شهر ایجاد شد. پس از افتتاح این موزه، اولین کارها برای تشکیل موزه ای مستقل برای تبریز در سال 1335 کلید خورد. در 17 آذرماه 1335 علی دهقان، مدیر کل وقت فرهنگ آذربایجان شرقی، انجمنی را در اداره فرهنگ آذربایجان پی ریزی کرد و هدف آن را پیگیری کارهای تاسیس موزه آذربایجان قرار داد. این انجمن مسوولیت یافتن مکانی برای احداث ساختمان موزه آذربایجان، جمع‌آوری اشیای تاریخی، تصمیم‌گیری درخصوص محتوای موزه و تامین بخشی از هزینه‌های احداث بنای موزه را برعهده داشت.

اما پیدا کردن مکانی مناسب به یکی از دغدغه ها و مشکل های اصلی بر سر راه تاسیس موزه تبدیل شده بود. بالاخره با تلاش های فراوان، قطعه زمینی در ضلع غربی محوطه مسجد کبود در اختیار اداره فرهنگ شهر تبریز قرار گرفت.

در تیرماه سال 1336 دهقان از آندره گدار معمار و باستان شناس شهیر و ماهر فرانسوی درخواست کرد تا همراه با سید محمدتقی مصطفوی، مدیرکل وقت باستان شناسی کشور راهی تبریز شوند تا موضوع ایجاد موزه و محل ساخت آن را مورد بررسی قرار دهند.

روز شنبه پانزدهم تیرماه سال 1336 در حضور آندره گدار و برخی از مسوولان شهری کلنگ ساخت موزه بر زمین زده شد و کارهای ابتدایی ماده سازی زمین و پی کنی شروع شد. آن گونه که در سندهای موجود آمده است نقشه ساختمان موزه آذربایجان، طرح اولیه آندره گدار بود. این طرح به وسیله اسماعیل دیباج، نماینده اداره کل باستان شناسی، ترسیم شد و به تایید نهایی گدار رسید.

همزمان با انجام این کارها، علی دهقان در تیرماه سال 1336 از موزه ایران باستان و سید محمدتقی مصطفوی، وزیر فرهنگ و هنر درخواست کرد تا تعدادی از آثار از موزه ایران باستان به موزه آذربایجان فرستاده شود. با این درخواست موافقت شد و به دستور وی 202 قطعه از اشیای تاریخی موزه ایران باستان برای نمایش در موزه آذربایجان به تبریز انتقال داده شد. این آثار را اسماعیل دیباج، رییس وقت اداره هنرهای زیبای آذربایجان از موزه ایران باستان دریافت کرد، به تبریز آورد و در تالار بالایی کتابخانه ملی تبریز به همراه تعدادی از آثار اهدایی مردم به نمایش گذاشت. به این شکل پایه های موزه آذربایجان در روز دوازدهم مرداد ماه سال 1336 در تبریز گذاشته شد.

روزنامه توحید افکار در شماره 308 خود در تاریخ دوشنبه پنج خرداد 1337 در مورد موزه آذربایجان این گونه نوشته است:

چون ممکن است اتمام ساختمان مدتی طول بکشد، بنابراین آقای دهقان چندین اتاق از ساختمان کتابخانه ملی را به موزه تخصیص داده‌اند و اشیا و اثاثیه موزه آذربایجان در آن اتاق‌ها چیده شده است. اداره باستان‌شناسی یک نمونه از آثار باستانی که در موزه تهران مکرر بوده به تبریز فرستاده و اشیایی نیز از طرف اهالی به موزه اهدا شده که فعلا در ویترین‌های مخصوص جا داده‌اند و بدین‌ ترتیب موزه آذربایجان عملا تاسیس شده است.

این روزنامه همچنین از مردم دعوت کرد تا آثار تاریخی و هنری خود را به موزه آذربایجان اهدا کنند:

طبق تصمیم وزارت فرهنگ، نصف مخارج ساختمان را دولت پرداخت خواهد کرد و در سال 1337 دولت یک میلیون ریال به این منظور به ساختمان موزه کمک خواهد کرد. مبلغ 170هزار ریال که سال گذشته از طرف اهالی جمع شده بود خرج شد و بنای ساختمان با پولی که دولت کمک کرده ادامه دارد و امید است به زودی یک ساختمان آبرومند به نام موزه آذربایجان در تبریز ساخته شود. چنانچه گفتیم دولت در نظر دارد فقط نصف هزینه ساختمان را بدهد؛ نصف دیگر را باید اهالی پرداخت کنند. لذا امید است که به زودی اهالی با همت آذربایجان و آذربایجانیان محترم پایتخت، وجه لازم را در اختیار کمسیون موزه بگذارند تا بنای موزه زودتر به پایان رسد. از عموم اهالی آذربایجان انتظار می‌رود اشیایی که ارزش هنری و تاریخی دارند به موزه اهدا کنند که هم در موزه بهتر نگاه‌داری شود و هم مورد استفاده قرار گیرد. بعد از موفقیتی که تبریز در تاسیس کتابخانه ملی به‌دست آورده همه امیدوار هستند که در مورد موزه هم موفق خواهد شد.

با شروع عملیات اجرایی بنای موزه، کار جمع آوری آثار و مطالعه در مورد انتخاب محلی مناسب برای افتتاح نیز آغاز شد. این کار تا سال 1338 ادامه پیدا کرد. اشیایی که جمع آوری می شدند همچنان در ساختمان کتابخانه ملی تبریز قرار داشتند. در نهایت هنرستان دخترانه تبریز از لحاظ ساختمان برای موزه مناسب تشخیص داده شد. اشیای اهدایی هیات های باستان شناسی، آثار اهدایی مردم و دیگر آثار در سه غرفه در سال 1338 در سالن ها و کلاس های هنرستان به نمایش درآمدند.

در این زمان سیدجمال ترابی‌ طباطبایی ریاست موزه را بر عهده داشت و غرفه های موزه آذربایجان به این شرح بودند:

غرفه باستان‌شناسی: آثاری که در این بخش به نمایش درآمده بودند را هیات حفاری تپه حسنلو و مردم مختلف به موزه اهدا کرده بودند. در این بخش سکه‌های ادوار مختلف تاریخ ایران، آثار سفالی و مفرغی مکشوفه از تپه حسنلو، ظروف چینی بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و غیر از آن در این قسمت نمایش داده می شدند.

غرفه مشروطیت: مجسمه نیم‌تنه ستارخان سردار ملی، لوازم‌التحریر مرحوم ثقةالاسلام، اسلحه کمری ستارخان، تابلوهایی از عکس‌های دوران مشروطه و غیر از آن در این غرفه قرار داشت.

غرفه مردم‌شناسی و هنرهای ملی: آثار این غرفه اهدایی اداره موزه‌ها و فرهنگ عامه هنرهای زیبای کشور به موزه آذربایجان بود که شامل پارچه‌های دست‌باف ایرانی (زری و مخملی) لباس‌های محلی و غیر از آن می شد.

احداث ساختمان اصلی چهار سال طول کشید و انتظارها برای افتتاح آن در یازدهم مهر سال 1341 به پایان رسید. این بنای تماشایی با هنر و کار حاجی ابوالقاسم معمار، یکی از معماران شهیر تبریز به سرانجام رسید.

معماری و بخش های مختلف موزه آذربایجان

موزه آذربایجان در بنایی با سه طبقه به مساحت 3000 هزار مترمربع ساخته شد. طراح ساختمان با استفاده از قوس های جناغی، فضای ایوان مانند در نمای جنوبی، جرزهای عمودی و تکرار پنجره هایی با قوس جناغی در بین جرزها، نگرشی سنتی از ساختمان سازی را به تصویر کشیده است. ورودی موزه پلکانی سنگی و دَرِ چوبی و بزرگی دارد و با دو شیر سنگی به بازدیدکنندگان خوش آمد می گوید.

ساختمان موزه بخش های مختلفی مانند چهار تالار نمایش اشیای تاریخی، بخشهای اداری و فنی (آزمایشگاه و مخازن) و کتابخانه تخصصی دارد.

1-طبقه همکف

تالار طبقه همکف، آثاری از دوران پیش از اسلام را به نمایش درآورده است.

۲- طبقه اول