تصویرسازی های متناقض در کتابهای درسی و دردسرهایش
در هر کلاس درس، جریانات غیرقابل پیش بینی حاکم است و این مهم حتی با وجود استفاده از بهترین و پیشرفته ترین شیوه های تدریس و مدیریت کلاس و نیز به رغم بهره گیری از آخرین امکانات آموزشی، پابرجا است و هر کلاس در معرض بی شمار رویدادهای ممکن قرار دارد.
مجله مروارید - مسعود شکوری، صبا طاهریان: در هر کلاس درس، جریانات غیرقابل پیش بینی حاکم است و این مهم حتی با وجود استفاده از بهترین و پیشرفته ترین شیوه های تدریس و مدیریت کلاس و نیز به رغم بهره گیری از آخرین امکانات آموزشی، پابرجا است و هر کلاس در معرض بی شمار رویدادهای ممکن قرار دارد.
ضمن اینکه مشکل بتوان ارتباط بین آموزش و یادگیری حاصل از آن را فهمید. در واقع نمی توان معلمی را در مقام آموزش دهنده یافت که بتواند بفهمد که چه چیزی را به مخاطبان خود آموخته است. و در افق وسیع تر، پرسش اینجاست که بهترین مطلب برای یادگیری دانش آموزان، خصوصا در سنین ابتدای تحصیل، چیست؟
هر فرد در طول زندگی تحصیلی و خارج از آن در معرض آشفتگی های گوناگونی قرار دارد که هر کدام بر روند و یا نتیجه آموزش تاثیرگذار هستند.
معلمان و مربیان همواره در برابر چیستی آموزش قرار دارند و در این بین، یافتن خوراک آموزشی قطعیت یافته عملا ناممکن است. صد البته وجود این بی نظیم مدام در روند ادراک دانش آموزان دلیلی بر عدم تاثیرگذاری آموزشی نیست. هرچند که در برابر امواج متغیر این سطح یادگیری نمی توان کاملا ایستاد، اما می توان تاثیری درخور را بر آن گذاشت. به شرط آن که در برابر این تنوع یادگیری، معلمان و مربیان آمادگی لازم را داشته باشند.
اما نگارنده بر این باور است که به رغم عمر طولانی آموزش و پرورش در ایران و نیز ورود بسیاری از موافقان و متفکران بالابلند فارسی زبان به حوزه کودک (در نیم قرن گذشته) و به خصوص دهه پنجاه و شصت خورشیدی، هم چنان نخ نماترین شکل آموزش در کتب درسی ایران تدریس و از این رهگذر در اجتماع ترویج می شود.
کتبی که برای نگارش این متن مورد خوانش قرار گرفته اند صرفا مطالعات اجتماعی سال سوم تا ششم دبستان است؛ چرا که بررسی کتاب های ریاضی و علوم در تخصص نگارنده نبوده و نیز شیوه تدریس فارسی در حوصله هشتصد کلمه نمی گنجد.
اما به منظور آشنایی ابتدایی با فضای کلی حاکم بر تدوین کتب درسی که ادعای تغییرات اساسی آموزش و پروش را یدک می کشد نگاهی اجمالی و در چند سطر به هر کدام از واحدهای مختلف درسی بد نیست که در ذیل می آید:
مهم ترین تغییر در شیوه نامه تدریس کتاب های درسی در ده سال اخیر، تفکیک کتاب فارسی به دو بخش مهارت های خوانداری و نوشتاری است که به منظور صرف زمان مناسب در جهت رشد هر کدام از این دو مهارت صورت گرفته که شاید بتوان از آن به عنوان بهترین اتفاق این شیوه نامه جدید نام برد. چرا که سایه انداختن هر کدام از این دو بخش مرتبط اما جدا از هم زبانی، معضلی آشنا در خاطرات دوران ابتدایی تحصیل اکثر ایرانیان است.
در دروس علوم تجربی و ریاضی تنها تغییرات سطحی اتفاق افتاده مربوط به گرافیک و صفحه آرایی این دو واحد است و شاید بزرگترین معضل فراگیری ریاضی و علوم هم چنان د رجایی خارج از کتاب های درسی قرار دارد و آن نیز فرایند ارائه سرفصل ها توسط معلم به دانش آموزان است، به گونه ای که در آن ها ایجاد علاقه مندی بنماید.
هرچند در تدوین کتاب های درسی تلاش بر نوسازی تصاویر بوده است، اما هم چنان آشنازدایی شدیدی در تمام تصاویر کتاب های درسی موج می زند. به گونه ای که کودکان در ابتدایی ترین برخورد با جامعه خارج از خانه از رهگذر تورق کتاب های درسی خود، فضاهایی را نظاره گرند که با آن چه در داخل خانه و بین خانواده های آن ها جریان دارد متفاوت است و این معضل بخش بزرگی از فعالیت مغزی آن ها را برای تطابق آن چه در بیرون از خانه با درون خانواده می بیند، به خود اختصاص می دهد که این ترویج دوگانگی را در ابتدایی ترین سال های آموزش در پی دارد.
در این بین اما مطالعات اجتماعی که به زعم بنده، مهم ترین واحد درسی در مقطع ابتدایی است هم چنان سهمی کوچک و ناکافی را در مدارس ایران دارد. با وجود آنکه در اکثر کشورهای دنیا آموزش دوران ابتدایی با بهره از تقویت مهارت های اجتماعی کودکان انجام می پذیرد، در ایران، هم چنان، مطالعات اجتماعی و فعالیت های آن تحت عنوان فعالیت های خارج از درسی و نقش تقویتی را دارند.
درواقع آن چه که در تمام دنیا به عنوان جوهر آموزش کودکان مطرح شده است و آموختن زبان، ریاضی، علوم و سایر واحدهای درسی در کنار آن معنا می یابند، در ایران همچون سالیان دور، بازوی کمکی آموزش و تربیت است.
کتاب مطالعات اجتماعی همچنان که از ضعف تصویرسازی های ناآشنا با آن چه کودکان تا قبل از ورود به مدرسه دیده اند رنج می برد، بزرگترین معضل خود که آموزش مستقیم مفاهیم اجتماعی با ادبیاتی تعلیمی است را حفظ کرده. هر چند که امروز از خانواده آشنای آقای هاشمی در کتاب های تعلیمات اجتماعی اثری نیست ،اما هم چنان رهنمودهای مستقیم و دستوری آقای هاشمی به عنوان پدر و قیم خانواده در جای جای دروس این کتاب نمایانگر است. عنصری که بزرگترین چالش های فکری کودکان در مواجهه با پیرامون را عقیم می کند.
در دنیایی که اکثر متفکران به آموزش غیرمستقیم کودکان اعتقاد داشته و برای یادگیری مهارت های مختلف اجتماعی، قرارگرفتن کودک در بطن گره های اجتماعی و در نهایت فلسفیدن (نگاه و تفکر فلسفی کودکان) کودکان را ارج می نهند، ایران ما همچنان فرصت فلسفه ورزی کودکانه و نیز تجربه های اجتماعی آنان را محدود به فعالیت های خارج از درس کرده و کنش های اجتماعی را به عنوان بازوی تقویتی خود در نظر می گیرد.
در شکل و محتوای کتاب های درسی دوره ابتدایی چه می گذرد؟
تصویر چگونه در یادگیری مخاطب تاثیر می گذارد؟
نوید جهانبخش، آرش خاموشی: نقش تصویر در یادگیری مطالب، مسئله ای است که اهمیتی غیرقابل انکار دارد. پیش از آشنایی تمدن با زبان، خط و حروف تنها زبان مشترک بین انسان ها تصویر بوده است، تصاویری که به مرور اشکالی استعاری تر و خلاصه تر به خود گرفته و در مسیری قراردادی به حروف مبدل شده اند.
نکته مهم این است که گرچه سالیانی طولانی از اختراع خط در تمدن انسان می گذرد، اما هنوز هم ذهنِ در حالِ شکلگیری کودکان (مخصوصا در سال هایی که هنوز خواندن و نوشتن را به خوبی نیاموخته اند) تنها زبانی که به درستی درک می کند، همان زبان تصویر است.
اهمیت تصاویری که در کتاب های درسی ارائه می شود شاید بیش از هر چیز در همین نکته مستتر باشد که زمان چشم گیری مورد نیاز است تا ذهن انسان اهمیت حروف را بیش از تصاویر در کتاب های آموزشی خود دریابد و خوانشی دقیق تر از مسائل آموزشی را به دست بیاورد.
به طور کلی در اهمیت تصاویر در آموزش می توان به پنج ویژگی در رابطه با جایگاه تصویر در ذهن انسان اشاره کرد:
1. تصاویر با سرعت بیشتری نسبت به متن در حافظه بلندمدت جای می گیرند. در این راستا می توان به نتایج تحقیقات دکتر لینل بورمارک (Dr. Lynnel Burmark) اشاره کرد که معتقد است: «ذهن به صورت ناخودآگاه، حرف ها، متن ها، مفاهیم و ایده ها را برای درک بیشتر به تصویر تبدیل می کند.»
2. انتقال پیام به واسطه تصویر با سرعت بیشتری اتفاق می افتد.
الف- تصویر می تواند در سیزده هزارم ثانیه در ذهن نقش ببندد.
ب- ذهن ما می تواند در هر ثانیه 36 هزار تصویر را ثبت کند.
ج- ۹۰% از دریافت های اطلاعاتی در ذهن به تصویر تبدیل می شوند.
د- تصاویر نسبت به متن 60 هزار برابر سریع تر درک می شوند.
الف- تصویر می تواند در سیزده هزارم ثانیه در ذهن نقش ببندد.
ب- ذهن ما می تواند در هر ثانیه 36 هزار تصویر را ثبت کند.
ج- ۹۰% از دریافت های اطلاعاتی در ذهن به تصویر تبدیل می شوند.
د- تصاویر نسبت به متن 60 هزار برابر سریع تر درک می شوند.
ه- ۴۰% از نورون های عصبی به شبکیه چشم متصل هستند.
۳. تصاویر باعث افزایش درک مطالب می شوند. بنابر تحقیقات انجام شده استفاده از تصویر تا ۴۰۰ برابر به درک بیشتر از مطالب کمک می کند. این اتفاقی است که عموما به دلیل افزایش قدرت تجسم در فهم مسائل به وجود می آید. دکتر رابرت ای. هورن در این خصوص این گونه توضیح می دهد: «با ترکیب شدن متن و عناصر بصری، چیز تازه ای خلق می شود که شرایط افزایش هوش جمعی را فراهم می کند. زبان تصویر تاثیر بسیار زیادی در ارتقاء درک انسان دارد. ظرفیت بالاتری برای ذخیره، درک مطالب و ترکیب حجم وسیعی از اطلاعات را به انسان می دهد.»
۴. علائم تصویری محرک های قوی تری برای احساسات هستند. از آن جایی که تصویر نشانه گذاری های دقیق تری از زندگی را به مخاطب ارائه می دهد باعث افزایش همذات پنداری او می شود و این هم ذات پنداری ناگزیر با افزایش درک و احساسات نسبت به موضوع همراه می شود.
۵. استفاده از تصویر در کتاب های درسی انگیزه مطالعه را افزایش می دهد. این اتفاقی است که مخصوصا در سن های کم تر برای دانش آموزان بیشتر رخ می دهد. حضور عکس، نقاشی و تصاویر مختلف در کنار متن ایجاد انگیزه بیشتری برای توجه به موضوع و متن مورد نظر در کتاب می کند.
این ها عواملی هستند که بر اهمیت حضور تصاویر در کتاب های درسی تاکید می کنند. البته باید در نظر داشت که استفاده درست از تصویر خود نقشی پررنگ در این راستا ایفا می کند. تصاویر می توانند نقشی محرک و به همان اندازه پس زننده در راستای آموزش ایفا کنند و نگاه روانشناسانه به مقاطع آموزشی، مسائلی که سعی در آموزش آن داریم و... می تواند نقش مهمی در استفاده موفق از تصویر در راستای آموزش داشته باشد.
پ
برای دسترسی سریع به تازه‌ترین اخبار و تحلیل رویدادهای ایران و جهان
اپلیکیشن برترین ها
را نصب کنید.
نظر کاربران
زبان انگلیسی رو که حذف کردین این تصاویر و شکلای کتابارو هم بردارین کلا برگردین به زمان مکتب خونه و شایدم قبل تر.این سوسول بازیا چیه؟تصویرسازی و شعر و قرطی بازی؟! والا. ..
سلام.من معلم هستم و در مقطع دبیرستان و ابتدایی تدریس کردم. در مورد کتابهای درسی ابتدایی باید به عرض برسونم که نویسنده این مقاله به حد زیادی بی انصافی کرده.یعنی در سالهای اخیر کتابهای دبیرستان و ابتدایی خیلی بهتر شده اند و مخصوصا در سه سال گذشته بعد از تغییرات جدید؛ عالی شدند.دروس ریاضی و علوم تغییرات خیلی خوبی داشته اند. ما عادت کردیم همش ایراد بگیریم.