روستاگردی از دل کویر تا قلب نیشابور

روزنامه قانون: سفر برای رهایی از دود، ترافیك و ازدحام شهرها، مهم‌ترین بهانه گردشگری است اما در اغلب موارد گردشگران به‌جای رفتن به منطقه‌ای آرام به شهرهایی سفر می‌كنند كه ساعت‌ها در ترافیك جاده‌ها سرگردان می‌مانند و البته از ازدحام جمعیت نیز نمی‌توان چشم‌پوشی كرد. فصل هزار رنگ پاییز، فرصتی عالی برای سفر است. سفری كه اگر مقصد آن بكرترین و البته آرام‌ترین منطقه باشد، می‌تواند رویای هر گردشگری محسوب شود. در گوشه و كنار این سرزمین هزاران منطقه بكر و البته خارق‌العاده برای سفر وجود دارد. روستاهای بكر و ناشناخته می‌توانند بهترین گزینه سفر در فصل خزان باشند.

روستاهایی كه می‌توانند زیبا‌ترین خاطرات شما را رقم بزنند؛ چرا كه مهمان‌نوازی و خون‌گرمی روستاییان زبانزد خاص و عام است. در روزگاری كه صنعت نوپای گردشگری ایران با مشكلات بسیاری مواجه است و از طرفی شاهد مهاجرت بی‌رویه روستاییان به شهر‌ها به‌دلیل فقر و محرومیت هستیم، روستاگردی می‌تواند كلید توسعه صنعت گردشگری، ایجاد اشتغال و رفاه در روستاها باشد.

در پاییز، بازار كویرنوردی به‌شدت داغ است. حال تصور كنید این بازدید از كویر با چاشنی روستاگردی نیز همراه شود؛ لذتی وصف ناشدنی كه باید از نزدیك آن را تجربه كرد.

خرانق قلب کویر یزد

روستای خرانق یزد با قدمتی ۴۵۰۰ ساله می‌تواند بهترین گزینه روستاگردی در كویر باشد. این روستا یکی مقاصد کمتر دیده شده و بکر کشورمان بوده که بسیار مورد توجه گردشگران اروپایی قرار گرفته است.

این روستا از نظر تاریخی بسیار ارزشمند است اما متاسفانه به دلیل عواملی همچون فرسایش شاید در سال های آتی اثری از آن نماند و از جمله آثار در معرض خطر در ایران است.

کاروانسرای قدیمی خرانق که برای اقامت مسافران آماده و تجهیز شده است، سفری متفاوت و اقامتی به یاد ماندنی را برای شما رقم خواهد زد. اقامت در این کاروانسرا، این فرصت را به شما می دهد که از تماشای آسمان پرستاره به‌هنگام شب لذت ببرید.

خرانق، گردشگران را از اقصی نقاط جهان به سوی خود می کشاند و به حدی در اروپا شهرت دارد که به هنگام صحبت درباره ایران نام این روستا بیش از نام کشورمان شنیده می شود.همه آن را به نام خرانق و قدیمی تر ها با عنوان خورانق به معنای زادگاه خورشید می‌شناسند. جایی که دو بخش جدید و قدیم را شامل می‌شود و هر یک جاذبه‌های خاص خود را دارند. در بخش جدید، جریان زندگی موج می‌زند و تو را غرق در شیرینی و سادگی گذران روزگار در روستا می‌کند و در بخش قدیم یا همان قلعه خرانق با وجود آنکه دیگر صدای پای آدمی و همهمه تلاش و کوشش مردمان نمی پیچد، تاریخ قد علم کرده و تو را به درون یکی از سازه های بزرگ خشتی ایران فرا می‌خواند. سازه ای که تا چندی پیش میزبان مردمان روستا بود اما به دلیل فرسودگی، حدود ۳۰ سال پیش به متروکه‌ای دیدنی و با ارزش تبدیل شده است.

قلعه خرانق

قلعه خرانق، یادگاری از دوران‌های تاریخی پس از اسلام ‌است که ۱/۱ هکتار وسعت دارد و یکی از بزرگ‌ترین قلعه‌های مسکونی روستایی استان یزد به شمار می رود. قدمت برج و باروی آن به زمان ساسانیان و چیزی حدود ۱۸۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. وجود حصارها بر استحکام و امنیت این قلعه افزوده است و نشان از مقاومت این بنا برای حفظ موجودیت و اصالت خویش دارد. مسیرهای پیچ در پیچ و باریک، ابزاری برای غافلگیر کردن دزدان و راهزنان بوده اند و یکی از آن‌ها به‌عنوان کوچه گرگ شناخته می‌شود.

برای مقابله با دزدان آن‌ها را به این کوچه می‌کشاندند و سپس به آن‌ها حمله می‌کردند.در گذشته دور تا دور قلعه را خندق های عمیقی محاصره کرده بودند تا ساکنان از یورش دشمنان در امان بمانند. ۶ برج نگهبانی شامل یک برج در شمال و دومی در جنوب غربی قلعه و چهار برج دیگر نیز در جبهه غربی به بدنه قلعه متصل هستند و چهار دروازه به نام‌های دروازه بالا، پایین، رضا خان سرداری و خالو در اطراف آن قرار دارند.

۸۰ خانه در این قلعه تعبیه شده که بیشترشان دارای دو یا سه طبقه هستند و طراحی هریک متناسب با توانایی اقتصادی و موقعیت اجتماعی قلعه نشینان در نظر گرفته شده است. دیوارهای خشتی و گلی و سقف گنبدی و گهواره‌ای از تیرهایی از جنس حصیرهای الیافی، چوب و پوشال هنر دست‌سازندگان را به تصویر می کشند. مخلوط خاک و آهک برای مسطح ‌كردن کف اتاق ها، ملات کاهگل برای روکاری سطوح بیرونی ساختمان ها و گچ برای تزیین دیوار اتاق ها، تالارها و ایوان ها به کار رفته است.

حمام خرانق

حمام تاریخی خرانق، بنایی مربوط به دوره قاجار بوده که در کاروانسرا و در نزدیکی کشت زار واقع شده است. برای آنکه در این حمام به راحتی بتوان به آب قنات دسترسی پیدا کرد، آن را در سطحی پایین‌تر از قلعه و بالاتر از سطح متوسط روستا ساخته‌اند. همچنین با به کار گیری این روش هوشمندانه، فاضلاب حمام به زمین های اطراف قلعه هدایت می‌شود و گود ساختن آن از اتلاف گرما نیز جلوگیری می کند. دیوارهای حمام از آجرهای بسیار ضخیم ساخته شده و پوشش سقف نیز از آجرهای آب انباری به صورت سقف های گنبدی است.

نور حمام از روزنه‌های کوچک سقف تامین می‌شده است.این حمام به دو بخش حمام کوچک و حمام بزرگ تقسیم می شود که هر دو دارای تمام اجزای حمام کامل ایرانی همچون ورودی، هشتی، سربینه، میاندر، بینه، خزینه، تون، گرمخانه و گلخن هستند. حمام کوچک مخصوص زنان بوده و حمام بزرگ از صبح تا شب در اختیار بانوان قرار داشته است و از شب تا صبح آقایان از آن استفاده می کردند. در اواخر دوره پهلوی با تعطیل شدن خزینه و کاشی شدن دیوارها و کف، مشخصات یک حمام نمره را به خود می گیرد تا اهالی از آن استفاده کنند.

کاروانسرای خرانق

در روستا خرانق، کاروانسرایی وجود دارد که قدمت بنای اولیه آن به دوره ساسانی بر می‌گردد. این کاروانسرا پس از تخریب در اثر گذشت زمان به فرمان محمد ولى میرزا، فرزند فتحعلى شاه ساخته و مرمت شد و به کاروانسراى شاهزاده تبدیل شد که امروزه به‌عنوان محلی برای اسکان مسافران از آن استفاده می‌شود.کاروانسرای خرانق به شکل کاروانسراهای دشتی که یک طبقه‌اند، ساخته شده است و سبک ساخت بنای فعلی را شاه عباسی می‌دانند.

این کاروانسرا به شکل حیاط مرکزی است و اتاق‌ها و صفه‌هایی با سقف‌های قوسی، دور تا دور آن قرار دارند.چهار تیمچه ( کاروانسرای کوچک ) در آن وجود دارند که سه تای آن‌ها دارای سقف و یکی بدون سقف است. سقف بیشتر صفه ها ( تالارها و فضاها ) نوک تیز و شیب‌دار و بام‌ها، مسطح و کم شیب در نظر گرفته شده‌اند. سقف‌های فضاها و اتاق‌های بزرگ، قوس شکل هستند؛ در حالی که سقف تیمچه‌ها با آجر پوشیده شده است. یکی از نکات جالب این فضاها، این است که اگردر وسط تیمچه پای خود را بر زمین بکوبید، صدا تا چند لحظه در سقف گنبدی آن می‌پیچد.

آجر کاری، کاشی کاری، گچ بری و سنگ بری، زینت بخش نمای بیرونی کاروانسراست و در قسمت دروازه ورودی، تاق‌نماها و ایوان‌ها نیز به آجرکاری مزین شده‌اند. هر گوشه از این کاروانسرا، حکایت از تاریخ دارد واین مكان در تاریخ ۳ اسفند ۱۳۷۷ با شماره ثبت ۲۲۳۸ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

منارجنبان خرانق

با شنیدن نام منارجنبان تصویری از اصفهان در ذهن همگان نقش می بندد اما بهتر است بدانید این سازه تنها مناره ای نیست که در ایران تکان می‌خورد و می‌جنبد. خرانق نیزیک منار جنبان دارد که حرکت آن به وضوح دیده می شود و از منارجنبان اصفهان کهن‌تر است.منارجنبان خرانق که با شماره ۲۴۴۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد، مناره ای است که قدمت بنای اولیه آن به دوران ساسانیان بازمی‌گردد و با ارتفاع ۱۵ متر از بام مسجد، از مرتفع‌ترین بناهای منطقه به شمار می رود. این منارجنبان سه طبقه و دو راه پله حلزونی برای رفت و برگشت دارد و به عنوان برج دیده‌بانی و فانوس‌خانه، کاربرد داشته است.

پلکان‌های داخلی در قسمت پایین ۶۰ تا ۷۰ سانتی متر و در قسمت بالا ۴۰ تا ۵۰ سانتی‌متر عرض دارند. ساختاری چوبی در بالای آن قرار داشته که اهالی پس از کج شدن آن بر اثر زلزله و وزش باد، آن را بریده و پایین آورده اند.

راه دسترسی به خرانق

روستای خرانق در مرکز بخش خرانق در شهرستان اردکان و در ۸۵ کیلومتری شهر یزد واقع شده است . این روستا در منطقه شمالی یزد قرار دارد و برای رفتن به آن باید راهی شهرستان اردکان شوید. با ورود به جاده اردکان - طبس و طی کردن ۵۰ کیلومتر به این روستای تاریخی می رسید.

دهكده چوبین در قلب نیشابور

روستای دیگری نیز در كشور وجود دارد كه كمتر ایرانی نام آن را شنیده است. روستایی كه كافی است تنها یك‌بار به آن سفر كنید؛ آن زمان است كه این روستا به یكی از مقاصد اصلی و همیشگی سفر شما در ایران تبدیل می‌شود.

دهکده چوبین که در میان روستای ملامحمد آقازاده سر برآورده است مانند روستاهای دیگر ایران، می تواند شما را هر چند کوتاه از هیاهوی شهری دور کند و سکوت و آرامش کویر را در کنار سرسبزی که حاصل از عشق سازنده دهکده است، به شما هدیه دهد.

دهکده چوبی، نخستین دهکده اکولوژیکی ایران، روستایی با ساختمان‌هایی مانند مسجد، رستوران، خانه، موزه و کتابخانه چوبی است که تمام جنبه های زندگی را در بر می گیرد. این سازه‌ها تنها ساختمان‌هایی چوبی نیستند که برای جلب گردشگر ساخته شده باشند بلکه روح زندگی در آن‌ها جریان دارد و مردم هر روزه از آن‌ها استفاده می کنند و موثر از ارزش‌های والای فرهنگی-اسلامی هستند که در مسجد روستا، این ارزش ها بیشترین جلوه را دارد. مهندس مجتهدی تا سال ۹۲ مسئول رسیدگی به روستا بودند و بعد از فوت ایشان، همسر او خانم حشمت سررشته دار عمرانی، فارغ التحصیل رشته هنر (نقاشی) از دانشگاه آمریکا، مدیریت دهکده چوبی را بر عهده دارد.

به گزارش كارناوال، اینجا با یک شهر کوچکِ چوبی روبه‌رو هستید؛ شهری که تمام آنچه را که نیاز دارید، در خود جای داده مثل مسجد چوبی، موزه و کتابخانه، رستوران، فروشگاه و نانوایی، آلاچیق، سوییت‌ها، فضای سبز و اکوسیستم زیبای روستا به همراه کشاورزی و دامپروری که کار و زندگی مردم روستا را شکل می دهد. در این سفر گویی که به دنیای دیگری قدم گذاشته‌اید که این بار بوی چوب از همه جای آن به مشام می رسد.در ادامه همراه و همسفر ما باشید تا با بخش ها و قسمت های مختلف دهکده چوبی نیشابور آشنا شویم.

مسجد چوبیِ دهکده چوبین

مسجد چوبیِ دهکده چوبین که مشهورترین سازه روستای ملامحمد آقازاده است، نخستین مسجد چوبی جهان است. این مسجد در برابر زلزله مقاوم است و تا هشت ریشتر لرزش را تاب می آورد که نشان از هوش و دانش سازنده آن دارد. اما شگفتی این مسجد باشکوه و دل انگیز تنها به این ختم نمی‌شود؛ مسجد چوبی باوجود قرار گرفتن در منطقه‌ای موریانه‌خیز، در برابر هجوم موریانه ها مقاوم است و امکان نفوذ را به آن‌ها نمی دهد. مهندس مجتهدی با درایت و دانش خود، برای مقابله با موریانه‌ها، مسجد و دیگر خانه ها و بناهای چوبی را با عایقی که خود ساخته بود، مقاوم ساخت. مسجد با سه درب ورودی و پنج پنجره، پناه عبادت‌کنندگان و افتخار اهالی روستاست.

مسجد در زمینی به مساحت ۲۰۰ متر مربع بنا شده، سقفی شیروانی دارد و دو مناره آن سه بار در روز، آمدن وقت سخن با خدا را یادآوری می کنند. این مناره ها ۱۳متر از سطح زمین ارتفاع دارند و وزن هر کدام از آن‌ها چهار تن است‌. ساخت مسجد حدود دو سال طول کشیده و از ۴۰ تن چوب در ساخت آن استفاده شده است. دیواره‌های دوجداره که بین این جدارها، اسکلت بنا قرار گرفته، مسجد را تبدیل به سازه ای کرده است که تا قرن‌ها از تخریب و ناملایمتی در امان بماند. اسکلت مناره ها و همین‌طور سقف و دیواره ها به روش عنکبوتی به یکدیگر متصل هستند. از آنجایی که شیوه ساخت این اسکلت‌ها مانند تار عنکبوت بوده به این نام مشهور شده است.

اسکلت مسجد به شیوه Two by Four یا DoubleL ساخته شده است. در این روش اتصال گلدسته‌ها ‌به‌گونه‌ای است که وزن ‌چهار تنی خود را به میزان مساوی ابتدا بر روی سقف، سپس دیواره و از آنجا به زمین منتقل می کند. هنر این شیوه در آن است که به دلیل این مدل اتصال، نیازی به ستون در داخل مسجد برای استحکام و نگاه داشتن سقف بنا نیست. علاوه بر این‌ها دیوارها کمی زاویه دارند تا وزن را راحت تر از مناره به زمین منتقل کنند.

نکته جالبی که در مورد این مناره ها وجود دارد، این است که از طریق نردبان داخل مناره‌ها می‌توان به بالای مناره دسترسی پیداکرد و در آنجا شگفتی معماری دیگری را کشف کرد. در محل اتصال گلدسته‌ها به سقف، دریچه ای قرار دارد که مانند یک کانال تهویه در تابستان‌ها هوای گرم داخل مسجد را به بیرون و هوای تمیز را از راه بادگیر مخصوصی که در سقف بنا تعبیه شده است به داخل مسجد هدایت می‌کند. این دانش مهندسی حمید مجتهدی است که به خدمت سازه در می‌آید و تهویه طبیعی را در اختیار نمازگزاران قرار می دهد. کارهای کوچک و فکر شده‌ای که مسجد را از ساختمانی ساده به شاهکاری معماری تبدیل می‌کند.

کتابخانه و موزه

در کنار مسجد، بنای چوبی کتابخانه و موزه با ۱۲۰متر مساحت قرار دارد. در ابتدا این ساختمان به نیت پسر بزرگ‌تر مهندس مجتهدی و اینکه ایشان در روستا بمانند و در همان‌جا تشکیل خانواده بدهند، ایجاد شد. اما پس از اینکه پسر ایشان دهکده را ترک کرد، این ساختمان به موزه و کتابخانه تغییر کاربری داد. ساختمان کتابخانه مانند مسجد چوبی دیواره ای دوجداره دارد و نمای خارجی آن (سقف شیروانی و دیواره ها) پوشیده از چوب‌های پولکی است. ساختمان دودرب ورودی و خروجی دارد و دو راه پله، دو طبقه آن را به یكدیگر متصل می کند. طبقه اول موزه ای است که با چوب و آیینه کاری تزیین شده و کتابخانه در طبقه دوم نیز باکتاب‌های مختلفی از جمله کتاب‌هایی در وصف آثار دیدنی و گردشگری ایران و راهنماهای سیاحتگری، مزین شده است.

رستوران دهکده چوبی

بعد از مسجد، رستوران دهکده چوبی زیباترین ساختمان در تمام دهکده چوبی است. این سازه دو طبقه کمی پایین تر از مسجد ساختمانی ‌هشت ضلعی با دیوارهای مشبک خودنمایی می کند و مانند مسجد و موزه اسکلت چوبی دارد و در برابر زلزله مقاوم است. معماری آن به گونه ای است که خیال می کنی درختی سر از زمین بر آورده و در درون خود، شما را میهمان غذاهای رستوران می کند. رستوران در فضایی به وسعت ۲۰۰ متر بنا شده و همزمان ۱۳۰ تا ۱۴۰ نفر را میزبانی می کند.

در درون رستوران خلاف معمول تمام رستوران‌هایی که تا به حال قدم در آن گذاشته اید، گلدان ها نه در کنار و گوشه رستوران در تکه های تنه درختان جای گرفته‌اند. این تنه های درختان بعد از برش عرضی درون‌شان خالی شده و به عنوان گلدان مورد استفاده قرار گرفته اند و طراوت و زیبایی را به فضای رستوران می آورند. گلدان‌هایی که با سلیقه هنرمندانه ای روی دیوارهای رستوران نصب شده و چشم را نوازش می دهند.

به مانند دیگر سازه های چوبی دهکده، اجزای داخلی رستوران نیز به مانند نیمکت ها و میزها چوبی هستند. کف محوطه رستوران را چوب و موزاییک فرش کرده است. برای انجام این کار تنه های درخت به صورت عرضی برش خورده و در کنار موزاییک ها و با کمک ملاتی مخصوص، زمین رستوران را شکل داده است. این کارها باعث شده هنگامی وارد رستوران می شوید، تصور کنید به مکانی قدم گذاشته‌اید که قبلا جنگلی پرپشت بوده و اکنون درختان آن بریده شده اند.

آلاچیق ها

در میان باغ های میوه ای که در دهکده چوبی ساخته شده، دوستداران طبیعت می توانند از آلاچیق هایی برای لذت بردن از فضای دلنواز باغ‌ها استفاده کنند و در آنجا به استراحت بپردازند. باغ میوه در مکانی جدا از مجتمع اصلی ساخته شده و درختان میوه لذت حضور در میان زیبایی های روستا را دوچندان می کند. به مانند رستوران، آلاچیق ها نیز با پوششی پلاستیکی بر سقف و کناره های آن در فصل‌های پاییز و زمستان مهیای حضور بازدیدکنندگان است.

تفریحات در دهکده چوبی

حضور در دهکده ای که تمام ساختمان های آن چوبی و تداعی بخش داستان ها و فیلم های کارتونی است، تنها در دهکده چوبین نیشابور امکان پذیر است. فضای صمیمانه و دلپذیر یک روستای چوبی، عطر چوب، بوی گل ها و گیاهانی که در فضا پراکنده است، صفای غذا خوردن در رستورانی تماما چوبی، لذت بردن از منظره و محیط دهکده چوبی در سایه آلاچیق ها و قدم‌زدن در موزه ای کوچک و جالب، خنکای استخر دهکده و نورپردازی های زیبای مسجد که نوید شادی و رنگ می‌شود و صحبت با خدا در مسجد دل انگیز چوبی، همه از دلایلی هستد که می توانند شما را به دهکده چوبین بکشانند و خاطرتان را پر از آرامش و خوشی کنند.