خطر حماقت، تهدید بزرگ فراموشی دیجیتال

در عصر نوین که عصر تکنولوژی و فناوری است در کنار بهره گیری از فرصت های ایجادشده با چالش های متنوع و جدی مواجه است. مزایا و فرصت های فناوری در میدان رقابت های آموزشی خود را تحمیل می کنند اما چالش های ناشی از آن در اثر هیجان به وجود آمده کمی دیرتر مورد توجه قرار می گیرند!

هفته نامه امید جوان - امید خزانی: در عصر نوین که عصر تکنولوژی و فناوری است در کنار بهره گیری از فرصت های ایجادشده با چالش های متنوع و جدی مواجه است. مزایا و فرصت های فناوری در میدان رقابت های آموزشی خود را تحمیل می کنند اما چالش های ناشی از آن در اثر هیجان به وجود آمده کمی دیرتر مورد توجه قرار می گیرند!

الکساندر پوپ شاعر و نویسنده انگلیسی قرن 18 یکی از مقالات مهم خود را با این جمله شروع کرده بود: «دانش اندک خیلی خطرناک است».

شاید در نگاه نخست این جمله بدیهی به نظر آید که بی دانشی خطرناک است اما این جمله کمی عمیق تر است و به این معناست که دانش اندک بسیار خطرناک تر از بی سوادی و بی دانشی است. چون دانش اندک توهم دانش ایجاد می کند و صاحب دانش اندک را به پرتگاه جهل مرکب می کشاند که در ادبیات کهن ایران نیز نکوهش شده است.

امروزه به برکت فناوری های نوین تنوع و سطح دسترسی به اطلاعات افزایش چشمگیری داشته، اما در اثر فراموشی دیجیتال عمق این دانش ها در ذهن افراد بشر کاهش یافته است! کم شدت قدرت حافظه، سطحی شدن دانش انسان ها، کلی نگری و سست شدن بستر رشد تفکر نقادانه و کاهش تمرکز در دهه گذشته جزو معایب تکنولوژی های ارتباطات عنوان شده اند. در چند سال گذشته که سرعت تحولات فناوری بیشتر شده است همزمان در مراکز مهم علمی و آموزشی دنیا تحقیق هایی پیرامون تاثیرات منفی تکنولوژی بر زندگی در کنار مزایای آن انجام شده است. «آیا تکنولوژی ما را احمق تر کرده است؟» «آیا تکنولوژی جای حافظه انسان را گرفته است؟»

پیش تر دکتر ابراهیمی دینانی، فیلسوف و استاد برجسته دانشگاه تهران گفته بود که جامعه و نسل جوان ما به سمت احمق شدن در حرکت است. این هشدارهای فرهیختگان کشورمان هر از گاهی مطرح می شود و خیلی زود در هیاهوی خبری و سیاسی مسایل جاری فراموش می شود.

متاسفانه نتایج تحقیق هایی که در کشورهای مختلف در دهه گذشته انجام پذیرفته است این واقعیت تلخ را تایید می کند و لازم است که دو نهاد اصلی متولی آموزش نسل جدید یعنی خانواده و آموزش و پرورش این هشدار را جدی بگیرند و برای آن به طور جد برنامه ریزی کنند.

نتایج پژوهش دانشگاه بیرمنگام انگلستان که پاییز ۹۴ منتشر شد و طی آن ۶۰۰۰ نفر در چند کشور اروپای غربی مورد پژوهش قرار گرفتند نشان می دهد که ۹۰ درصد افراد بالغ دچار فراموشی دیجیتال «digital amnesia» شده اند. فراموشی دیجیتال؛ حافظه و نسل خود را از خطر زوال نجات دهیم. ۷۰ درصد افراد شماره تلفن همراه فرزندشان را حفظ نیستند و ۴۹ درصد شماره همسرشان را از حفظ نیستند.

تحقیق مشابهی در آزمایشگاه شرکت امنیت سایبری Kaspersly در آمریکا با مطالعه 1000 نفر جوان و افراد میانسال 16 سال به بالا انجام پذیرفت که نتایج مشابهی را نشان داد. در گزارش این شرکت تاکید شده است «اثر گوگل» Google Effect خطرناک و جدی است. در اثر این پدیده ما با اعتماد به دستگاه های دیجیتال هوشمند از سپردن اطلاعات به حافظه خودداری می کنیم. ما به علم به اینکه اطلاعات فقط یک کلیک با ما فاصله دارند از یادگیری و حافظه سپاری آن خودداری می کنیم و درواقع اینترنت را به بخشی از حافظه خود تبدیل می کنیم!

امروزه عکس گرفتن از پدیده های پیرامون به امری رایج بدل شده است. تحقیق دیگری که چند سال پیش در دانشگاه Fairfield آمریکا انجام شد، نشان داد که عکس گرفتن از پدیده های پیرامون به طور قابل ملاحظه ای حافظه انسان را تضعیف می کند. از شرکت کنندگان در این تحقیق خواسته شده بود که در یک موزه قدم بزنند و پس از پایان بازدید به سوالاتی پاسخ بدهند. کسانی که عکاسی کرده بودند به طور قابل ملاحظه ای اطلاعات خیلی کمی از جزییات در ذهن شان مانده بود!

در این تحقیق تاکید شده است که با این پدیده های دیجیتالی ما کمتر و کمتر به خود زندگی اهمیت می دهیم و در یادسپاری اتفاقات زندگی خودمان هر روز بدتر می شویم.

دکتر نیکلاس کار نویسنده کتاب «کم عمقی؛ چگونه اینترنت طرز تفکر ما را تغییر داده است» معتقد است بین حافظه انسان و حافظه کامپیوتر تفاوت اساسی وجود دارد چون مکانیزم حافظه ما به گونه ای است که از طریق به حافظه سپردن است که ما دانسته ها و احساسات مان را به هم مرتبط می کنیم و بدین ترتیب دانش شخصی ما شکل می گرد. اگر ما در ذهنمان و حافظه مان ارتباطات قوی شکل ندهیم در واقع ما دانشی نیز یاد نمی گیریم و علم نوین اثبات کرده است که تقویت حافظه نیازمند توجه و تمرکز است و در این فرایند است که ارتباطات connections شکل می گیرند.

برای فرار از سطحی نگری افزایش تمرکز ضروری است ولی متاسفانه تحقیقات بسیار نگران کننده ای در این زمینه منتشر شده است. براساس تحقیقی که نتیجه اش در ماه می 2015 در کانادا منتشر شد تمرکز ذهن انسان از 12 ثانیه در سال 2000- مقارن با آغاز پیشرفت های چشمگیر در گوشی های هوشمند- به 8 ثانیه در 2015 کاهش پیدا کرده است. بر این اساس بشر 33.5 درصد از قدرت تمرکزش را در 15 سال اخیر از دست داده است که بسیار نگران کننده است.

چالش کشورهای در حال توسعه

کشورهایی که تولیدکننده تکنولوژی هستند امکان اینکه به پادزهر هم دست پیدا کنند خیلی بیشتر از کشورهایی است که تا سال ها غرق در ذوق بهره گیری از آن فناوری های وارداتی می مانند. عوارضی که در بالا با استناد به نتایج تحقیقات مختلف ذکر شد می تواند اثری به مراتب قوی تر و نامطلوب تر در کشورهای در حال توسعه که برنامه ریزی لازم را از نظر فرهنگ سازی نکرده اند، داشته باشد.

واقعیت این است که سرعت تحولات فناوری بسیار سریع و چشمگیر است. جامعه بشری امروز را شاید بتوان به قایقرانی در رودخانه امواج خروشان تشبیه کرد که در کنار لذت بخش بودن مستلزم مجهز بودن به جلیقه های خاص و کار تیمی سرنشین های قایق است در غیر این صورت برخورد با صخره های بزرگ و بازماندن از حرکت اجتناب ناپذیر خواهدبود.

یکی از روش های آموزش سنتی در کشور ما که با یافته های جدید علمی نیز سازگار است تشویق بر حفظ برخی از متون کلاسیک ادبی و کانونیکال در سنین پایین به کودکان بود که البته تقریبا منسوخ شده است. امروزه اثبات شده است ذهن انسان برای افزودن به دانش خود اطلاعات قبلی را به طور دایم مبنی قرار داده و تحلیل می کند و از طریق ارتباط دادن chunkهای اطلاعاتی تحلیل های جدید و افکار جدید تولید می کند.

چه باید کرد؟

باید کارگروه هایی در نهادهای آموزشی تشکیل شوند که در مورد پدیده های مخربی چون «فراموشی دیجیتال» «اثر گوگل» و ««دیجیتال امنیزیا» یا «فراموشی دیجیتال» تحقیق کنند و هشدارهای لازم را اطلاع رسانی نمایند.»

خانواده ها و نظام آموزشی باید به سرعت خود را با شرایط جدید تطبیق بدهند و با تدابیر آموزشی مناسب حافظه را به چالش بکشند. رویکردی که در 2 دهه اخیر در نظام آموزشی نقش بهره گیری از حافظه را کم رنگ کرده است باید به نوعی تعدیل شود.

محققان غربی نوعی «روزه اطلاعاتی» را توصیه می کنند. همچنین ضروری است که در ساعاتی از روز تمام ابزار دیجیتالی اعم از تلفن هوشمند، لپ تاپ را از خود دور کنیم. یکی از عوامل کاهش حافظه از دست دادن تمرکز است که notification آگاه سازی های مداوم گوشی هوشمند ا طریق پیام رسانه ای اجتماعی آن را تشدید می کند که باید به طور جدی کاهش وابستگی ایجاد شود. عادت کنیم ساعاتی از روز گوشی خود را برای افزایش تمرکز بر روی حالت «پرواز» قرار دهیم.

حافظه خود را تمرین روزانه دهید از طریق حفظ اشعار و یا هر نوع که علاقه مند هستید. تمرین کنید که گوشی خود را روزانه یک ساعت از خود جدا کنید و این تمرین را به 24 ساعت در هفته افزایش دهید. سعی کنید روزه دیجیتال بگیرید و در طی ساعاتی که روزه دیجیتال گرفته اید فعالیت های متفاوتی مانند پیاده روی در پارک، یک ساعت نشستن در کافی شاپ، ورق زدن کتاب فکاهی قدیمی و... انجام دهید. اگر ذهن و حافظه خود را نجات ندهید به زودی فراموشی دیجیتال digital amnesia آن را خواهد بلعید و بیماری هایی مثل آلزایمر و dementia در کمین شما خواهندبود.