مبلمان شهری، نیازی واقعی یا کالای لوکس؟

هفته نامه جامعه پویا: فضای شهر و مبلمان شهری می تواند الهام بخش باشد و از طبیعت نشئت بگیرد. می تواند طرح هایی باشد که باعث لذت بردن مردم از تردد در شهر یا نقطه ای از شهر شود. هدف از تجهیز فضای بازی شهری، ایجاد فضایی جذاب برای لذت بیشتر از زندگی است که المان های آن باید با توجه به محیط زیست موجود، مشخص شود. در عین حال، مبلمان شهری با الزامات و ویژگی های شهر سازگارند و هارمونی دارند. یکی از نکات مهم در طراحی مبلمان شهری نیز ایجاد احساس ایمنی برای شهروندان است.

فاصله تهران با استانداردهای جهانی

طراحی مبلمان یا فضای شهری چیزی بالغ بر 20 سال است که در دانشگاه های ایران تدریس می شود و اولین فارغ التحصیلان این رشته 16 سال پیش با مدرکی که در دست داشتند، دانشگاه را به مقصد بازار کار مدیریت شهری ترک کردند؛ اما تا سه چهار سال پیش بازاری برای این فارغ التحصیلان وجود نداشت.

یاسر جعفری، کارشناس حوزه شهری، در گفت و گویی با اشاره به اینکه در سال های قبل آن گونه که باید براساس استانداردها و ارگونومی به مبحث مبلمان شهری ورود پیدا نمی کردیم، می گوید: «بحث مبلمان شهری موضوعی پیچیده و مهم است. اما در گذشته ای نه چندان دور مبلمان در کارخانه یا کارگاه ها ساخته می شد و طراحان طبق آنچه ساخته شده بود، مدل سازی می کردند و به عنوان المان هایی در شهر مورد استفاده قرار می گرفت».

اهمیت بافت های تاریخی

به گفته جعفری، سازمان زیباسازی تهران که یکی از متولیان اصلی مبلمان شهری است، در چند سال گذشته به این موضوع ورود کرده است. او با تاکید بر اینکه مبلمان شهری برای عموم مردم است و باید دید که در کدام کالبد و کجای شهر استفاده می شود، به تشریح آن می پردازد: «مثلا در بافت تاریخی باید مبلمان برگرفته از المان هایی باشد که مردم در خاطرات و نوستالژی خود دارند.

برای اجرای مبلمان شهری منطبق با بافت تاریخی باید رنگ، متریال و... هم در طرح در نظر گرفته شود. اما اگر در مبلمان، پارک مد نظر است، باید با شرایط خاص خودش باشد و با توجه به صیانت و حفاظت از محیط زیست به آن نگاه کرد. مناطقی که تازه ساز هستند، باید فضا و مبلمان آن منطبق با طراحی های روز باشد. در حقیقت با توجه به مکان و منطقه، باید مبلمان آن طراحی شود. در عین حال در همه این مناطق یک هماهنگی کلی وجود داشته باشد.»

هماهنگی و هارمونی فضاسازی شهری

به گفته این کارشناس شهری، بخش مهمی از طراحی مبلمان شهری، توجه به استفاده کنندگان از فضای شهری است. به نظر می رسد مسئله ای که تاکنون کمتر به آن توجه کرده بودیم، مبلمان اقشار خاص مانند معلولان، کودک و... است.

جعفری با اشاره به اینکه این مبلمان باید دارای هارمونی باشد، می افزاید: «ممکن است تعدد مبلمان شهری از نظر بصری به شهر آسیب برساند. رویکردی که در چند سال گذشته در تهران به آن توجه شده، این است که تمام اجزای مبلمان با هم هماهنگی و هارمونی داشته و به قول معروف «ست» باشند؛ یعنی تمام اجزای یک طرح و اجرای مبلمان شهری با هم همگون باشند.

نمونه موفق این مسئله در میدان «مشق» با اجرای چند آیتم در تهران تجزیه شد. با برگزاری چند آیتم در تهران تجزیه شد. با برگزاری مسابقه ای برای طرحی میدان مشق، طرح هایی انتخاب شد که به نوعی با هم همخوانی داشتند. چراغ های پایه بلند و پایه کوتاه، صندلی ها، سطل های زباله و حتی نقشه های راهنما و تابلوها باید براساس یک طرز تفکر انتخاب شود و این الگو متناسب با بافت تاریخی آن منطقه به مرحله اجرا برسد. مدیریت شهری باید به دنبال این باشد که این الگو را به دیگر مناطق شهری البته با توجه به فرهنگ و بافت آن مناطق، تسری دهد». جعفری معتقد است سازمان زیباسازی در دو، سه سال گذشته سعی کرده این موارد را رعایت کند.

این در حالی است که علی صابری، عضو شورای شهر تهران به همان اندازهای که از دیگر استانداردهای شهری برخوردار نیست، از نبود استاندارد در مبلمان شهری هم رنج ببرد. طراحی مبلمان شهری یکی از نیازهای واقعی است، اما در بیشتر مواقع به آن نگاهی لوکس دارند. درمجموع باید گرفت به دلیل مشکلاتی که شهر با آن دست به گریبان است، کمبود یا نبود مبلمان شهری کمتر به چشم می آید. در شهری که مردم بیشتر روزهای سال را با معضل ترافیک و آلودگی هوا رو به رو هستند، مشخصا اهمیت مبلمان شهری و استفاده از ابزارهای خدماتی در شهر کمتر به چشم می آید».

از سوی دیگر جعفری با بیان اینکه رویکرد اهمیت دادن به مبلمان و فضاسازی شهری، چند سال است که توجه در مدیریت شهری را به خود جلب کرده است، ادامه می دهد: «عرصه طراحی شهر، شهرسازی و توجه به آن، به سویی حرکت می کند که به تدریج مطالبه عمومی می شود. اما مدیریت شهری اول راه است و نگاهش این است که به صورت بومی این اتفاق بیفتد».

جعفری با اشاره به اینکه مبلمان شهری با سیما و منظر شهری متفاوت است، اظهار می کند: «بعضی از طراحان، تصمیم گیرندگان و مردم، نماهای ساختمان، طبقات و... که به ساختمان ها مربوط می شود را زیرمجموعه ای از مبلمان شهری می دانند، در صورتی که مسائل مربوط به ساختمان، زیرمجموعه سیما و منظر شهری قرار گرفته و به حوزه معماری و شهرسازی مربوط می شود.

مبلمان شهری به تاسیسات و ابزاری گفته می شود که برای استفاده خدماتی (نیمکت، پایه چراغ، سطل زباله و...) در شهر طراحی و تعبیه می شود. البته در گذشته سیما و منظر شهری و مبلمان شهری در یک حوزه و طبقه می گنجید ولی این دو بخش به دلیل تخصص های متفاوت از یکدیگر جدا شده و هرکدام در چارچوب خاص خود قرار گرفتند و در حال حاضر در شهرداری هم متولیان متفاوتی دارند».

فضای شهری و آرامش شهروندان

مبلمان شهری چقدر می تواند در دادن روح زندگی به شهروندان، بالا بردن امید به زندگی و آرامش روانی آنها تاثیر داشته باشد؟ جعفری در پاسخ به این سوالات می گوید: «چیزی که در شهرهای پیشرفته دنیا حائز اهمیت است، بحث حضور مردم در فضاهای شهری است. یکی از آیتم هایی که باعث می شود مردم حضور باکیفیتی در فضاهای شهری خود داشته باشند و از زندگی در شهر لذت ببرند، اتخاذ تصمیمات و ارائه طرح هایی برای مبلمان شهری است که مردم بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. مبلمان از نظر رنگ، بافت و جانمایی برای مردم مهم بوده و می تواند در سیما و زیبایی یک شهر تاثیرگذار باشد. اما در چند سال اخیر این موضوع بخشی از تصمیم گیری های مهم و قابل اهمیت برای مدیریت شهری شده است.»

او با اشاره به اینکه مبلمان شهری در پنج سال اخیر پیگیری شده است، می افزاید: «در چند سال گذشته طراحی و اجرای مبلمان شهری وجود داشته ولی به صورت موردی به آن نگاه می کردند.

به هر حال بیش از یکی، دو دهه است که علم مبلمان شهری یا طراحی صنعتی را کهپایه و اساس فضاسازی و مبلمان شهری است، در دانشگاه هایمان تدریس می کنیم ولی تبدیل شدن مبلمان شهری به بخشی از سیاستگذاری های کلان شهری و رسیدن، به مرحله عملیاتی و اجرایی طرح ها، در چهار، پنج سال گذشته اتفاق افتاد. درواقع باید گفت نگاه مثبت به اجرایی و عملیاتی شدن ایده هایی که یک دهه طول کشیده تا خود را به تصمیم گیران بقبولاند، در چند سال گذشته به وجود آمده و در دو، سه سال گذشته شتاب گرفته است. مبلمان شهری در شهر تهران پروسه زمانی طولانی ای طی کرده تا به نقطه توجه برسد».

علی صابری، عضو شورای شهر تهران نیز با بیان اینکه در بحث مبلمان شهری باید نیازسنجی شود، می گوید: «در این نیازسنجی باید اقشار جامعه لحاظ شوند. در حقیقت باید سالمندان، معلولان و کودکان در طراحی های مبلمان شهری مورد توجه بیشتری قرار گیرند. ضمن آنکه یادمان باشد بخشی از مبلمان شهری کمی است، در بخش دیگر آن باید کیفیت را در طرح ها مدنظر قرار داد.

او با اشاره به تاثیر مبلمان شهری، بر روح و زندگی شهروندان، می افزاید: «این مورد تخصص روان شناسی است، اما بر کسی پوشیده نیست که بی تردید مبلمان شهری در زندگی و آرامش شهروندان یک شهر تاثیرگذار است و این پیچیدگی ها باید مدنظر طراحان شهری قرار گیرد. به نظر من در این مورد طرح مسئله، گله و شکایت کافی نیست. در مبلمان شهری زیرساخت هایی نیاز است که بدون فاکتورهایش نمی توان آن را تغییر داد. در حقیقت شما نمی توانید انتظار داشته باشید که مبلمان شهری استاندارد شود، بدون آنکه بعضی شاخصه ها به وجود آیند. در مجموع باید گفت مبلمان شهری در آرامش و آسایش شهروندان تاثیر بسزایی دارد.»

او در پاسخ به این پرسش که می توانیم امیدوار باشیم با تغییر مدیریت شهری، مبلمان شهری به سمت استاندارد سوق پیدا کند؟ می گوید: «می توانیم امیدوار باشیم اما باید دید این اولویت در کدام طبقه مسائل شهری جا می گیرد؟ من معتقدم که رییس جمهوری هم باید برای برداشتن موانع و رسیدن به یک جامعه دسترس پذیر فکر و تصمیم اتخاذ کند؛ زیرا جامعه ما در حال حاضر به سمت سالمندی می رود. بنابراین باید زیرساخت ها و ساز و کار یک شهر هوشمند با طراحی مبلمانی مدرن و هوشمند مهیا شود. اما وقتی بحثی درباره سالمندان یا معلولان مطرح می شود، متولیان امر به سرعت درخواست می کنند که به این اقشار خاص تخفیف بلیت مترو، اتوبوس و... ارائه شود.

متاسفانه به جای آنکه برای مبلمانی مدرن در شهر بسترسازی کنیم، در طرح های مهم این چنینی نگاه مادی به مسائل داریم. سالمندی که می خواهد در این شهر زندگی کند، مسئله و مشک لش فقط پول نیست که بلیت را ارزان کنیم و مشکلش را حل کنیم، بلکه هستند سالمندانی که به جای گرفتن تخفیف به دنبال ارائه کمک به دیگران هستند.

در حقیقت باید تکریم مشتری در همه موارد وجود داشته باشد که مبلمان شهری هم از این قاعده مستثنا نیست. باید یک نیازسنجی شهری درباره وضعیت و شرایط افراد و گروه های خاص (کودکان، سالمندان، معلولان و بیماران)، هویت و فرهنگ شهری، تصاویر شهر و... انجام شده و با نگاه ویژه و در طراحی خاص مبلمان شهری، استفاده از ابزار شهری برای این افراد تسهیل شود. این یک پروسه است نه پروژه.

در حقیقت طراحان باید به این توجه داشته باشند که وقتی صندلی های شهری را تعبیه می کنند، باید آبخوری، سطل زباله، چراغ خیابانی و... را هم در طرح شان پیش بینی کنند. بنابراین اگر مدیریت شهری و استانداردهایش برای تمام مسئولان حائز اهمیت شود، می توان امیدوار بود که تهران در یک پروسه زمانی طولانی به سمت استانداردشدن حرکت می کند، در غیر این صورت وضعیت در همین حد و اندازه می ماند».