«زباله سوزی»؛ چند میلیون ایرانی در کام مرگ

مجله شاخ زیتون: در مورد تصمیم شهرداری تهران به احداث نیروگاه زباله سوز با ظرفیت روزانه ۱۶۰۰ تن، آگاهی از خطرات و مضرات این شویه دفع پسماند، حق هر شهروند تهرانی و هر ایرانی است؛ اما از آن جا که شهرداری محترم این اطلاع رسانی را به جهت اهداف دراز مدت منفعت طلبانه، جدی نگرفته است و با توجه به این که هر عمل بی اجر و مزدی بر عهده رسانه هاست، این وظیفه را برعهده گرفتیم.

آیا هر کالای غیرقابل مصرف زباله محسوب می شود؟

این طور نیست. فقط زباله سوزهایی که خشک و تر را با هم می سوزانند، این تعریف را به خورد ما می دهند. امروزه در کشورهای پیشرفته چوب و تخته، پلاستیک، شیشه، فلزات، کاغذ، حتی زباله تر مثل روغن استفاده شده اتومبیل و تفاله های غذایی به شکل بازیافت به چرخه مصرف بر می گردد.

زباله های عفونی، بیمارستانی و صنعتی و اسیدهای خطرناک مثل باطری های مصرف شده و زواید رادیولوژیک و رادیو اکتیو شکل خاصی از روند انهدام را طی می کند که سوزاندن آن ها بدوی ترین و خطرناک ترین روش ها است. زباله سوزی، طرح ورشکسته و کهنه ای است که چهل سال پیش به کار می رفته و امروزه به دلیل مضرات ثابت شده مانند: تولید گازهای مرگ آور، ریزگردهای سرطان زا و آلودن محیط زیست، منسوخ شده است.

در مقابل این روش ناسازگاری با محیط زندگی، تفکیک زباله در مبدا برای بازیافت و دفع زباله به روش برودتی- هر چند با روند مصرفی شدن جامعه هم خوانی ندارد- راه کار بسیار مناسب تری است. از آن گذشته تولید انرژی از زباله در کشوری که فروشنده انرژی است، آفتابه خرج لحیم کردن است. نه تنها به صرفه نیست؛ بلکه دود آن به چشم شهروندان خواهدرفت و مخارج هنگفت آن از جیب ایشان پرداخت خواهدشد.

انرژی برقی که نیروگاه زباله سوز ایجاد می کند، درصد کوچکی است که با انرژی سوزاندن زباله قابل مقایسه نیست و همین درصد را مصرف کنندگان برق به صورت میلیاردی به سهام داران خواهندپرداخت. کشور آلمان سال ها پیش این طرح ناسالم را متوقف کرد و امروزه در آلمان از سوزاندن زباله پرهیز می شود. در حالی که در ایران، از اوایل شب تا صبح، هزاران تن زباله اطراف سکونت گاه ها و شهرک ها سوزانده می شود که دود کشنده اش به حلقوم خواب رفتگان سرازیر می شود!

در شهر تهران با چندین میلیون سکته، بیش از بمب اتمی، در خطر انهدام دیوکسین ها هستیم. هیچ فیلتر و صافی نمی تواند از انتشار ریزگردهای کشنده در هوا جلوگیری کند؛ بلکه باید هم چنان دست به دامان مسیر باد بود! ماده سمی دیوکسین که از لوله دودکش زباله سوز خارج می شود در عرض چند ثانیه وارد خون شده و در عرض چند دقیقه به صورت تومور سرطانی در اندام ها متراکم می شود. هم چنین ریزش آن روش کشت گاه ها باعث آلودگی مواد غذایی و آب های جاری و زیرزمینی شده و مواد ارگانیک را می کشد.

روی لبنیات و به ویژه شیر اثر مستقیم دارد. تاثیر آن روی زنان شیرده بسیار است و کودکانی که به طور مداوم از این شیر مادر یا شیرهای حیوانی استفاده می کنند به بیماری های آلزایمر و نقص عضو و اوتیزم دچار می شوند. باید چرخه دور ریختن را متوقف کرد؛ چون دیگر دوری وجود ندارد!

این جا چندین میلیون نفر به طور فشرده تو در توی هم زندگی می کنیم. هر چیزی که دور بریزیم، بر فرق سر کسی خواهد خورد. کشور ما اگر به اندام سر مایه داری جهانی پیوند نخورد، جامعه غیرمصرفی و به اصطلاح عقب افتاده باقی بماند و به بازیافت و تعمیر روی آورد، شانس بزرگی آورده است! حتی به قیمت دور ریختن زندگی مرفهانه؛ اما نه به قیمت هنگفتِ پرت کردنِ خود از چرخه حیات!

برای درک بیش تر آسیب طرح های زباله سوزی و درک بیش تر دلایل مخالفت با آن، به مطالعه گزارش هایی درباره چند نیروگاه این چنینی نشستیم. برای نمونه در زیر، گزارش انتقادی مخالفان این طرح در ایتالیا (شره تورینو) ارائه شده است که مخاطبان را به خواندن آن دعوت می کنیم:

1. مدافعان طرح احداث زباله سوز، معتقداند موضوع و طرح، منافی طرح تفکیک زباله در مبدا نیست ؛ در حالی که چند نمونه این منافی بودن در شمال ایتالیا مشهود است؛ مثلا در منطقه بلونو و نوآرآ که زباله سوز به ندرت کار می کند، تفکیک زباله در مبدا به 86 تا 90 درصد رسیده است.

زباله سوزی و تفکیک زباله در مبدا با هم منافات دارد. زباله سوزها همه چیز را می سوزانند؛ اما تفکیک زباله در مبدا بخش بزرگی از زباله را به صورت بازیافت دوباره به چرخه مصرف می اندازد؛ مانند: کاغذ، کارتن، پلاستیک، شیشه و فلزات. برای این منافات مثال هایی است. مثلا در شهرهای میلان و برِشآ در حومه لومباردیا، زباله سوزهای بزرگی به کار است. در میلان، 47 درصد زباله و در برشآ 39 درصد تفکیک در مبدا صورت می گیرد.

در شهر تورینو ۵۰ درصد تفکیک زباله در مبدا است که قرار است به ۶۴ درصد برسد. در حالی که با فعال شدن زباله سوز، حتی اگر رقم درصد تفکیک در همان ۵۰ درصد هم بماند، برای زباله سوز باید خارج از محدوده زباله وارد کنند. اگر زباله سوز ۴۲۱۰۰۰ تن در سال بسوزاند، تا دو سال هیچ منفعتی نخواهدداشت و به همین دلیل دیگر بانک ها و بخش خصوصی در این مورد سرمایه گذاری نخواهدکرد.

۲. بخش ذرات شناور با ریزگردها

گیریم زباله سوزها محدودیت اشاره شده در قانون را رعایت کنند؛ اما زباله سوزها متاسفانه نمی توانند مقدار مسمومیت گازها و ریزگردهای استخراجی و تاثیر کشنده آن را روی مردم و موجودات زنده تعیین کنند. این موضوع در اندازه گازهای کشنده چون دیوکسین و فور آن تراژیک است. در ایتالیا 13 درصد این گازها- طبق مدارک ارائه شده از آژانس بین المللی تحقیق سرطان ها (IARC)- بی تردید سرطان زا است.

بدین معنا که حتی کوچک ترین مقدار این عناصر خطرناک باعث ایجاد غده های سرطانی شده و ضمن تاثیر مخرب در کارکردن بدن انسان، روی هرمون ها و بازتولید سلول ها و جنین انسانی عملیات تخریبی و مهلک انجام می دهند. سازمان بهداشت جهانی OMS اعلام نموده است که مقدار 2pg (یک پیکو گرم یک میلیون در یک میلیون بار از یک گرم است) دیوکسین وارد شده به بدن انسان، بسیار مضر و خطرناک خواهدبود. قابل توجه است که همین مقدار بسیار کوچک ماده دیوکسین (2pg) که از سوی اتحادیه اروپا به عنوان مرکز خطرناک اعلام شده، هزار بار بالاتر از آن اندازه ای ست که حافظان محیط زیست در آمریکا اعلام می کنند.

برای در دست داشتن یک مقیاس قابل فهم از خطرات ناشی از زباله سوزها، فقط کافی است این مقدار زنگ خطر را با آن چه زباله سوز Gerbido (زباله سوز مدرن در تورینو) یا اجازه قانونی دولت تولید می کند مقایسه کنید: ۹۷۲ میلیون پیکوگرم. این مقدار کشنده روی محصولات و خاک کشاورزی ریخته می شود؛ حتی محصول زمین هایی که چندین کیلومتر از زباله سوز دورتر هستند، توسط انسان ها خورده می شود و به صورت تومورهای سرطانی بروز می کند. تهدید اصلی بر روی نوزادان و کودکان است و شیرخوارانی که از شیر مادر تغذیه می کنند. دیوکسین همان ماده ای است که پیش از هر ماده دیگر مواد سمی در خود ذخیره می کند.

در سال 2008 مرکز تولید شیر در شهر برشآ یعنی شهری که بزرگ ترین زباله سوز کشور در آن جا مستقر است، در محصولات خود درصد بالایی از سم دیوکسین را اعلام نمود. چیزی بین 6.5 و 8 پیکوگرم در یک گرم چربی! این آمار از هفت گاوداری در اطراف زباله سوزها به دست آمد. بعد موضوع آزمایش روی زنان تازه زایمان کرده منطقه پیش آمد. در منطقه برشآ در شیر مادران مقدار 147 پیکوگرم در یک گرم شیر مادر تشخیص داده شد.

در سال 2007 در همان منطقه سازمان بهداشت هوا را به آزمایش گذاشت و در نتیجه سم دیوکسین نوع pedd-r که در هوا تشخیص داده شد. این مقدار سم در هوا در زمانی تشخیص داده شد که ترافیک و کارخانه ها تعطیل بوده است. اما زباله سوزها کار می کرد. در مقایسه با آزمایشات سال های گوناگون همه درجات بالای حد مجاز بوده اشت.

گذشته از برخی تحقیقات مرض شناسی که به بیماری ساکنان دور و نزدیک این زیاله سوزها اشاره دارد، می توان به تحقیقات حومه شهر و نیز توسط سازمان سرطان انستیتوی منطقه «و نه تو» اشاره کرد که مستقیم به علائم سرطان میان ساکنان اطراف زباله سوز اشاره می کند که ۳.۳ بیش تر از حد خطرناک است. تحقیقات رنزی در منطقه فورلی توسکانی در سال ۲۰۰۶ که ۱۷ تا ۵۴ درصد تومورهای سرطان پستان در منطقه تشخیص داده شد و از تاثیر دو زباله سوز biggeri در تریسته و chellini در پراتو، سرطان ریه را در حال گسترش تشخیص داد.
در سال 2008، یک انستیتو در فرانسه (IVS) افزایش مواد سرطان زا در اطراف زباله سوزها و نوزادان ناقص الخلقه و غده های سرطانی همگانی را هشدار داد.

انستیتوی moniter منطقه امیلیا در رومانی هشدار داد که ساکنان زباله سوز تا شعاع هشت کیلومتر در خطر مستقیم هستند. تومور و غده های سرطان پانکراس، سرطان کبد، سرطان پروستات و سرطان ریه در مردان و سرطان های تخمدان و جداره رحم و روده بزرگ و غده های سرطانی حنجر و بناگوش در عموم و گذشته از آن زایمان نوزادان نارس و به رشد نرسیده و سقط جنین و تولد نوزادان ناقص از نتایج تاثیر مستقیم آلاینده های این زباله سوزها گزارش شد! لازم به توضیح است که گذشته از یک صافی ظریف با قطر ۵pm/۲ تا به حال هیچ صافی دیگری نتوانسته از نشت ریزگردهای ناشی از زباله سوزها جلوگیری کند.

۳. انگیزه ها

در تمام اروپا فروش نیروی برقی که از سوختن زباله به دست می آید، بیش از تولید برق و توسط سوخت روغن، زغال و گاز متان نیست. یعنی 4 درصد در هر کلیووات؛ اما در ایتالیا تا 14 درصد در هر کیلووات سود دارد. یعنی در هر کیلوگرم زباله 0.5 کیلووات بهره می برد. مثلا زباله سوز Gerbido سالانه 18 میلیون یورو سود دارد. این رقمی است که مصرف کنندگان برق سالانه می پزدازند زیرا روی قبض برق 16 درصد اضافه می دهند. زباله سوز اگر روی این رقم حساب نکند به هیچ دردی نمی خورد. این سود اما کجا می رود؟ و برای این سود چقدر زباله قابل بازیافت از بین می رود؟ به خصوص در شرایطی که باید جلوی مصرف بی رویه را گرفت.

یکی از راه های چاره که به اندازه یک پنجم زباله سوز Gerbido کار می کند، راهی است که به جای صرف ۵.۳ میلیون یورو هزینه، از عملکرد برودتی بیولوژیک TMB استفاده شود. از آن الکتریسیته هم می توان گرفت؛ بدون این که به محیط زیست وانسان ها صدمه ای وارد کند و با دودزائی و پخش ریزگرد به جان عمر آدمی بیفتد. در این طرح ۷۰ درصد زباله، زباله تفکیک شده است که بخشی از آن مکانیزه و بخش دیگرش پروسه بیولوژیک است.

هضم باکتریک بدون نیاز به اکسیژن و ذخیره کردن به صورت فشرده سازی و انبارکردن و چرخاندن آهن ربای قوی برای جدا کردن ذرات فلز از باقی مواد زائد و تفکیک دستی صورت می گیرد. سیستم برودتی، شکل بازیافتی از زباله است. مخارج زیادی بر نمی دارد و به سلامت شهروندان کمک می کند و از نظر شغلی هم ایجاد کار می کند.

امتیاز غیرقابل انکار در مقابل زباله سوزها به کارگیری نیروی نامحدود غیرمتخصص و بدون محدودیت جغرافیایی است. زباله سوزها گاهگاه باید تخلیه شوند و این موادسمی، سرطانی و خطرناک است؛ اما سیستم برودتی تا 90 درصد از تخلیه های خطرناک به دور است. سیستم برودتی نه تنها ایندروکرنیک تولید نمی کند، با سایر روش های دفع زباله قابل مقایسه نیست. در اروپا سیستم برودتی زباله با واقعیت های حساس شهری هم خوانی دارد. مراکز دفع زباله به سیستم برودتی TMB در اسپانیا (مادرید) با 480000 تن در سالن اصلی با زباله سوز Gebrido که 421000 تن زباله می سوزاند قابل مقایسه نیست.

در شهر بارسلون Ecoparce I، ۳۰۰۰۰۰ تن و بارسلونای ECOPAREII، ۲۶۵۰۰۰ تن تفکیک زباله در سال دارد. پس تنها یک پرسش سوزان می ماند و با آن این مقابله را می بندیم:

چرا در این بخش جهان نباید از دفع زباله به روش برودتی استفاده کرد؟