استارت‌آپ‌ ها در خدمت بهبود اقتصاد

وب‌سایت شنبه: استارت‌آپ‌ها از زمان پیدایش‌شان تاکنون، توانسته‌اند خدمات بسیاری را در حوزه‌های گوناگون ارائه کنند. با توجه به حوزه‌های گسترده خدمات و نوآوری‌های روزافزون استارت‌آپ‌ها، می‌توان نقش قابل توجهی را در ارائه بهتر خدمات در سطح جامعه برای آنها متصور بود. آنها می‌توانند در حوزه‌های گوناگون به اداره بهتر جامعه کمک کنند و بسیاری از نظام‌های ناکارآمد سنتی را بهبود بخشند.

پرسش اساسی آن است که استارت‌آپ‌ها چگونه می‌توانند با خدماتشان به بهبود و اصلاح نظام‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور کمک کنند؟

در این یادداشت تلاش می‌کنیم تا به برخی از مهم‌ترین کارکردها و خدماتی بپردازیم که استارت‌آپ‌ها در راستای بهبود برخی ‌امور جامعه می‌توانند ارائه کنند. در ادامه به اهم موارد به تفکیک حوزه فعالیت اشاره خواهد شد.

خرده‌نظام توزیع کالا

یکی از مهم‌ترین کارکردهایی که هم‌اکنون نیز به واسطه خدمات کسب‌و‌کارهای نوپا تا حدودی محقق شده، کمک به ساماندهی نظام توزیع کالاست. استارت‌آپ‌های فعال در این حوزه، با عرضه کالاها و خدمات در زمینه‌ای امن و شفاف، می‌توانند کمک شایانی به بهبود نظام توزیع کالا بکنند. شفاف‌سازی و تسهیل فرایند خرید، امکان بازگشت آنی محصول در صورت عدم تطابق با خواست مشتری، مقایسه قیمت و کیفیت کالاها، شفاف‌تر بودن وضعیت مالی فروشگاه در مقایسه با فروشگاه‌های فیزیکی و ایجاد ظرفیتی جدید برای مبارزه با قاچاق کالا، از جمله قابلیت‌هایی است که استارت‌آپ‌ها از آن برخوردارند. در صورت بهره‌گیری از قابلیت‌های استارت‌آپ‌ها، اقدام مؤثری در بهبود نظام توزیع کالا انجام می‌شود.

فروشگاه‌های اینترنتی علاوه بر فروش کالا، امکان بررسی، نقد و ارزشیابی کالاها را نیز برای مشتریان خود فراهم می‌کنند؛ علاوه بر این، دسترسی به نظرات و انتقادات کاربردی مصرف‌کنندگانی که پیش‌تر یک کالا را خریداری و مصرف کرده‌اند، به خریداران جدید این امکان را می‌دهد تا به واسطه بهره‌مندی از حجم وسیعی از اطلاعات کاربردی مرتبط با محصول مورد نظر خود، به انتخاب سنجیده و آگاهانه‌تری دست بزنند. همچنین کمک به تثبیت تدریجی قیمت کالا در بازار، خدمت دیگری است که می‌تواند به مرور زمان توسط چنین وب‌سایت‌هایی ارائه شود. یعنی، هنگامی که قیمت یک کالا در فروشگاه‌های اینترنتی در سطح معینی باشد، توزیع‌کنندگان خرد در بازار فیزیکی برای حفظ مشتریان خود، باید قیمت‌ها را در آن سطح یا حتی پایین‌تر حفظ کنند.

بر این اساس، نوسانات بازار و گرانفروشی تا حدودی کاهش می‌یابد. البته هنوز تا رسیدن به این نقطه فاصله داریم، زیرا هنوز سطح قیمت‌ها در بازار دیجیتال ایران، عموما‌ بالاست و فعلا‌ از ظرفیت جهت‌دهی درست به قیمت‌ها در بازار استفاده نشده است. در همین راستا، این بازار نیز به دلیل فقدان سیستم نظارت متناسب با این حوزه، مشکلات و نوسانات بخش عمده‌فروشی کشور و نیز فضای کلان اقتصادی، دستخوش نوسانات است.

صنعت گردشگری

صنعت گردشگری عرصه دیگری است که متأثر از ظهور استارت‌آپ‌ها، شرایط روبه‌رشدی یافته است. کسب‌وکارهای نوپای شکل‌گرفته در این حوزه می‌توانند با اقداماتی از قبیل حذف واسطه‌ها و تسهیل فرایند بهره‌مندی از خدمات در این بخش، گام مؤثری در جهت کاهش هزینه‌های سفر بردارند. در شرایط کنونی، هتلداری (خدمات رزرو هتل و اقامتگاه)، خدمات مسافرتی (رزرو برخط بلیت)، گردشگری (فعالیت تورها، معرفی مکان‌ها و پیشنهاد سفر) و بازاریابی گردشگری (اطلاع‌رسانی و تبلیغات) از جمله زمینه‌هایی هستند که تحت تأثیر حضور استارت‌آپ‌ها بهبود و ترقی یافته‌اند.

در این راستا، پایگاه‌های اطلاع‌رسانی و کسب‌وکارهای گوناگون راه‌اندازی شده‌اند که با ارائه خدماتی از قبیل رزرو آنلاین بلیت قطار و هواپیما و رزرو هتل و اقامتگاه با قیمتی به‌مراتب پایین‌تر از نرخ آژانس‌های مسافرتی اقدام می‌کنند. امکان رزرو و خرید آنلاین بلیت هواپیما و قطار در زمان و هزینه‌ای کمتر، استرداد آنلاین بلیت خریداری شده، رزرو آنلاین محل اسکان، کاهش اتلاف وقت و هزینه‌های اضافی از جمله خدماتی است که از سوی اینگونه کسب‌و‌کارها ارائه می‌شود که همگی می‌توانند در رونق بخش گردشگری نقش مهمی ایفا کنند.

حمل‌و‌نقل شهری و بین‌شهری

یکی دیگر از قابلیت‌های کسب‌وکارهای نوپا، کمک به سامان‌یابی سیستم حمل‌و‌نقل شهری و بین‌شهری است. هم‌اکنون استارت‌آپ‌های گوناگون با ارائه خدمات حمل‌و‌نقل مسافران و کالاها، با کیفیتی به‌مراتب بالاتر از خدمات آژانس‌های تلفنی، فعالیت می‌کنند. از جمله مزایای استارت‌آپ‌های این حوزه نسبت به کسب‌وکارهای سنّتی آن (آژانس‌ها و پیک‌های تلفنی)، می‌توان به مقرون‌به‌صرفه‌بودن نسبت به آژانس‌ها و پیک‌ها، امکان ارزشیابی کیفیت خدمات ارائه‌شده توسط مشتریان و نمره‌دهی به رانندگان، امکان تخمین زمان رسیدن تاکسی به مبدأ و مقصد توسط مسافر، امکان پرداخت برخط هزینه حمل‌و‌نقل و ارائه نقشه برخط ترافیک به منظور آگاهی رانندگان از مسیرهای شلوغ و پرترافیک اشاره کرد. این مزایا می‌توانند خلأ ناکارآمدی‌های سیستم‌های سنتی را برطرف ساخته، سطح کیفی خدمات این حوزه را ارتقا بخشد.

هم‌اکنون نیز، با اینکه کسب‌وکارهای این حوزه نوپا بوده و در گام‌های ابتدایی مسیرند، بخش قابل توجهی از مردم را به سمت استفاده از سیستم کاراتر و نیز خدمات بیشتر و نوین‌تر این استارت‌آپ‌ها سوق داده‌اند؛ تا جایی‌که آمارهای غیررسمی در برخی موارد، از کاهش یک‌سومی مسافران بخشی از آژانس‌های تلفنی خبر می‌دهند. ساماندهی و استفاده از این استارت‌آپ‌ها در کشور، با توجه به مزیت‌های گفته شده، می‌تواند در بهبود وضعیت ترافیک و همچنین کاهش طول زمان سفر نیز مؤثر باشد.

خدمات غذایی

کارکرد دیگری که امروزه در پرتو خدمات استارت‌آپ‌ها ظهور و بروز یافته، امکان تهیه و توزیع غذا از طریق اینترنت است؛ اتفاقی که می‌تواند باعث ایجاد بهبود در نظام توزیع غذا، چه از نظر کیفیت و چه از نظر صرفه‌جویی در زمان و هزینه شود.

در این حوزه، استارت‌آپ‌هایی شکل گرفته‌اند که به ارائه خدمات اینترنتی مشاهده، انتخاب، سفارش، ارزشیابی و تحویل غذای آماده می‌پردازند. این استارت‌آپ‌ها، واسطه بین عرضه‌کنندگان (رستوران‌ها، فست‌فودها و مراکز تهیه غذا) و مشتریان‌اند. بر این اساس، مشتری از طریق اینترنت عرضه‌کننده مورد نظر خود را انتخاب کرده و غذای خود را سفارش می‌دهد. خدماتی از قبیل در اختیار قرار دادن منوی مراکز، تجمیع مراکز گوناگون در یک سامانه، حذف نیاز مشتری به در اختیار داشتن شماره مراکز گوناگون، معرفی مراکز جدید، ارائه نقشه رستوران‌ها و مراکز نزدیک به محل مشتری، امکان به اشتراک‌گذاری تجربیات و ارزیابی‌های مشتریان در سامانه و ایجاد فضای رقابتی بین مراکز و متعاقب آن افزایش کیفیت و بهینه‌شدن قیمت‌ها، از سوی این استارت‌آپ‌ها به مشتریان ارائه می‌شوند. این نوع کسب‌وکارهای اینترنتی در تلاشند تا خدمات موجود در یک مجتمع ‌غذایی (فودکورت) با رستوران‌های متفاوت را، در قالبی مجازی، به مشتریان خود ارائه دهند و با سنجش تدریجی ذائقه مشتریان، به ارائه پیشنهادهایی متناسب با سلیقه و ذائقه آنان بپردازند.

خدمات پزشکی و سلامت

استارت‌آپ‌ها در حوزه‌های پزشکی و سلامت نیز فعال شده‌اند. مشاوره پزشکی برخط، امکان رزرو و نوبت‌گیری برخط از سوی بیماران در هر زمان و مکان، تسهیل فرایند پزشک‌یابی و دسترسی به پزشک مورد نظر، جلوگیری از اتلاف وقت، صرفه‌جویی در هزینه‌ها، مکان‌یاب سلامت برای پیدا‌کردن نزدیک‌ترین اماکن مرتبط با خدمات سلامت و پزشکی، انجام آزمون‌های پزشکی و روانشناسی و تبلیغ برخط برای پزشکان از جمله خدماتی است که از طریق استارت‌آپ‌های این حوزه می‌تواند ارائه شود.

باید خاطرنشان ساخت که اگرچه برخی استارت‌آپ‌ها در این حوزه در کشور راه‌اندازی شده‌اند، ولی طبق ارزیابی کارشناسان این حوزه، هنوز نمونه‌ای کاملا موفق در حوزه‌های پزشکی و سلامت شکل نگرفته و همچنان ظرفیت‌های بالقوه و مغفول پرشماری برای حضور و فعالیت استارت‌آپ‌ها وجود دارد.

خدمات مرتبط با معاملات ملکی

یکی دیگر از زمینه‌هایی که امروزه تحت تأثیر ظهور کسب‌وکارهای نوپا قرار گرفته، معاملات مسکن و املاک است. استارت‌آپ‌هایی راه‌اندازی شده‌اند که به ارائه خدمات در زمینه خرید، فروش، رهن و اجاره املاک می‌پردازند و در سریع‌ترین زمان ممکن، تقاضاهای جویندگان املاک را به دست یابندگان املاک می‌رسانند. رفع نیاز مشتریان به مراجعه حضوری به بنگاه‌های املاک، یافتن ملک مطلوب مشتری در زمانی کوتاه، ارائه اطلاعاتی جامع درباره موقعیت ملک مورد نظر و معابر و سرویس‌های حمل‌و‌نقل عمومی موجود در محدوده ملک و همچنین جاذبه‌های دیدنی در حوالی ملک مورد نظر و نیز امکان فروش ملک در وسعت بین‌المللی از جمله خدماتی است که توسط این‌ استارت‌آپ‌ها فراهم می‌شود.

این‌ استارت‌آپ‌ها، علی‌رغم جوان‌بودن، به میزانی اثرگذار بوده‌اند که چندی پیش رئیس اتحادیه مشاوران املاک با لحنی تند و عتاب‌آمیز، به تهدید آنها پرداخت و اذعان کرد که یکی از این استارت‌آپ‌ها، کسب‌وکار مشاوران املاک را کساد کرده است! این موضوع، بسیار مهم و قابل بحث است. عرصه فعالیت مشاوران املاک و معاملات ملکی، سال‌هاست که محل نارضایی و ناخرسندی مردم بوده و از سویی، روش‌های به‌کار گرفته شده گاه آثار منفی بر بازار مسکن کشور نیز داشته‌اند. بر این اساس، با توجه به ظرفیت‌هایی که استارت‌آپ‌ها می‌توانند در بخش معاملات ملکی ایجاد کنند، دور از انتظار نیست که رشد این نوع کسب‌وکارها و ارائه خدمات باکیفیت‌تر بتواند روند معاملات ملکی را، هر چند به مقدار کم، سامان بخشد.

البته مطمئنا این کار مستلزم ایجاد سازوکارهای مناسب و چارچوب‌های روزآمد نظارتی توسط نهادهای متولی است. در غیر این صورت و با غفلت از ایجاد این سازوکارها، این نوع خدمات نیز به سمت همان سیستم سنتی منحرف خواهند شد. با این حال، در وضع کنونی، بدون‌شک رونق فضای استارت‌آپی در این حوزه، تاکنون تأثیراتی مثبت داشته و کم‌کم اثرگذاری آن بیشتر نیز خواهد شد.

بازار صنایع دستی

خدمت ملموس دیگری که امروزه از سوی استارت‌آپ‌ها می‌تواند به جامعه ارائه شود، کمک به رونق بازار صنایع دستی است. در همین راستا، شاهد ظهور پایگاه‌های اطلاعاتی هستیم که به معرفی و عرضه صنايع دستي بومی اقوام ایرانی و سوغاتی‌های محبوب در شهرهای ایران می‌پردازند. اینگونه استارت‌آپ‌ها با معرفی محصولات و صنایع فرهنگی از جای جای ایران، به بازاریابی برای رونق فروش آثار و صنایع دستی مهجور مانده در دل روستاها و مناطق دور‌افتاده می‌پردازند و از این طریق، مانع از محصور‌ماندن صنایع دستی تولید شده توسط اقوام ایرانی می‌شوند. البته این نوع از کسب‌و‌کار هنوز در ابتدای راه است و نمی‌توان انتظار زیادی از آن داشت؛ ولی با رونق گرفتن آن و به‌کارگیری سیستم‌های نوین عرضه و ارتباط با مشتری در این حوزه، می‌تواند به شکوفایی این بخش بینجامد.

می‌توان گفت خدمت اصلی ارائه شده توسط این استارت‌آپ‌ها آن است که خرید صنایع دستی مستلزم حضور فیزیکی گردشگر در بوم و در زمانی خاص نیست. بر این اساس، این کسب‌وکارها زمینه‌ساز آنند که هر کسی از هر نقطه از کشور (و حتی جهان) در هر زمانی بتواند به بازدید و خرید این محصولات بپردازد. در همین راستا، قلمرو مشتریان بالقوه از محدوده مسافران موسمی یک منطقه به کل افراد جامعه و در طول سال افزایش می‌یابد. این قابلیت برای احیا و رونق بخشیدن به بازار صنایع دستی کشور بسیار کارآمد خواهد بود

بر اساس آنچه بیان شد و گستره خدماتی که این نوع از کسب‌وکار‌ها می‌توانند به جامعه ارائه دهند، در شرایطی که کشور در آستانه حرکت در مسیر رشد اقتصادی شتابان مبتنی بر سیاست‌های ابلاغی برنامه ششم توسعه قرار دارد، به نظر می‌رسد استارت‌آپ‌های بومی بتوانند ایفاگر نقشی مهم در این راستا باشند و در پرتو سیاستگذاری صحیح و کارشناسانه، از جمله بازیگران کلیدی و مؤثر در بهبود روند رشد شتابان مورد انتظار در برنامه ششم توسعه به شمار آیند.

محمد خاجی، پژوهشگر پژوهشکده سیاست‌پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت