همه چیزهایی که باید درباره «بیمه» بدانیم

هفته نامه همشهری جوان - امین محمدی، فرشید بیژنی: آیا بیمه کردن لازم است؟ چرا باید وسایل، ماشین و حتی جانمان را بیمه کنیم؟ در این مطلب سعی داریم چند سوال رایج بیمه ای را پاسخ دهیم تا با آن بتوانید یک بیمه گذار موفق باشید، البته بیمه این قدر شاخه و زیرشاخه های متنوع دارد که شاید در این مجال نتوان حق مطلب را ادا کرد اما تا جایی که ممکن بود، مطالب را گردآوری کردیم و با ادبیاتی نرم به شما ارائه دادیم. کی حوصله دارد کاتالوگ و مرامنامه های طولانی و بدادبیات بیمه نامه ها را بخواند؟

۱- بیمه ها چقدر سود می کنند؟

خیلی ها از جمله نویسنده همین متن تا قبل از نگارش فکر می کردند بیمه ها خیلی سود می کنند. در ظاهر امر این طور به نظر می رسد که کلا بیمه کردن کار پرسودی است و تعطیل کنیم برویم بیمه بزنیم! اما جالب است بدانید پولی که ما به بیمه گر خود می دهیم، توی جیب خودش نمی رود. نهاد بالاتری به نام بیمه مرکزی بالای شعب بیمه وجود دارد که تمامی پول بیمه ها مستقیما به جیب آن می رود و به تمامی شعب درصد می دهد؛ یعنی این طور نیست که کسی خدای نکرده اگر فامیلش فوت کرد، زنگ بزند شعبه بیمه و بگوید دیه ما را بدهید!

نکته جالب دیگر ین است که مثلا در سال الف شاید x تصادف اتفاق بیفتد ولی در سال ب این رقم کاهش زیادی پیدا کند. آیا بیمه گذار از این اتفاق متضرر نمی شود؟ ضریب خسارت در طول کل سال اصولا فرق زیادی نمی کند و بیمه ها معمولا دچار چنین تلورانس هایی نمی شوند. سود بیمه ها در بیمه شخص ثالث بسیار پایین است و گفته می شود نهایتا ۱۰ درصد سود به کارگزار بیمه می رسد. چیزی به نام صندوق تامین خسارت های بدنی وجود دارد که دیات از طریق آن پرداخت می شود.

صندوق تامین خسارت های بدنی در ماده 10 قانون بیمه اجباری شخص ثالث تعریف شده است و از زیان دیده گان حوادث رانندگی، خسارت های بدنی وارد به اشخاص ثالث، تعلیق تامین بیمه گر، فرار کردن یا نشاخته نشدن مسئول حادثه و ورشکستگی بیمه گر حمایت می کند. جالب است بدانید خسارت های بدنی خارج از شرایط بیمه نامه توسط این صندوق پرداخت می شود. مدیر صندوق تامین خسارت های بدنی به پیشنهاد رییس کل بیمه مرکزی ایران و تصویب مجمع عمومی و با حکم مجمع عمومی منصوب می شود.

در قانون مجازات اسلامی دو تعریف برای دیه بیان شده؛ اولی ماده ۱۵ که می گوید: «دیه مالی است که از طرف شارع برای جنایت تعیین شده است.» و دومی ماده ۲۹۴ که می گوید: «دیه مالی است که به سبب جنایت بر نفس یا عضو به مجنی علیه یا به ولی یا اولیا دم داده می شود.» دیه اما در چند مورد از صندوق دیه بیت المال پرداخت می شود که برخی از مصادیق آن بدین شکل است. دیه افرادی که بر اثر آشوب و اغتشاش مصدوم یا کشته می شوند؛ دیه مقتولی که بر اثر سقوط غیرارادی شخص دیگری کشته شده. دیه فردی که بر اثر ازدحام کشته شده یا جسد مقتولی که در خیابان پیدا شده و نمی توان مرگش را به کسی منتسب کرد؛ دیه عابری که از منطقه ممنوعه عبور کرده و اتومبیلی که نقص فنی ندارد به او زده است.

۲- کدام برند بیمه را انتخاب کنیم؟

سوالی ازلی ابدی که جواب چندان مشخصی برای آن وجود ندارد. فقط باید به تجربیات شخصی دوستان و اطرافیان خودتان بسنده کنید وگرنه هیچ ماست فروشی نمی گوید ماست من ترش است. شرکت های بیمه هر کدام یک برند هستند. در بیمه بدنه هیچ نرخ ثابتی برای بیمه بدنه وجود ندارد. در بین بیمه ها بیمه ایران به علت دولتی بودنش منابع مالی بیشتری دارد و در خسارت ها؛ دست بازتری عمل می کند سابقه و اعتبار بیشتری هم دارد. اعتبار بیمه ها براساس مفهومی به نام پورتفو تعیین می شود. بیمه ها پورتفوی خود را به علت محرمانه بودن او نمی دهند اما تجربیات میدانی ما نشان می دهد اول بیمه ایران قرار دارد. بعد آسیا و البرز و در گام های بعدی بیمه دانا و پارسیان.

در همین راستا گفته می شود بیمه های نوپا در پرداخت خسارت ها قدرت بیمه های مشهور را ندارند. مورد داشته ایم که طرف تصادف کرده و بیمه اش ایران بوده. رفته دنبال خسارت در حدی پول خوبی گرفته که 200 هزار تومان هم گذاشته جیبش. پروسه پرداخت خسارت در بیمه ها این گونه است که شما مثلا ماشینتان را می برید تا کارشناس بیمه ببیند. او طبق تشخیص خود از نمایندگی استعلام می کند که حدود این خسارت چقدر است. نمایندگی هر رقمی اعلام کند، بیمه آن را رند بازار می کندد و به بیمه گذار می دهد؛ رقمی که بعضی اوقات و در بیمه های قدیمی تر از رقمی که در بازار گرفته می شود بیشتر هم هست.

بیمه ها اما در شخص ثالث با هم رقابت دارند. خیلی از بیمه ها عادت داشتند به گروه های مختلف تخفیف گروهی بدهند؛ مثلا یکی از بیمه ها چند سال پیش به پرسنل بانک ملی ۲۳ درصد تخفیف برای بیمه شخص ثالث می داد اما به تازگی این قانون کلا برداشته شده و با ورود رییس جدید بانک مرکزی، با عبدالناصر همتی و تصویب دولت، هیچ بیمه ای دیگر حق ندارد تخفیف های گروهی را برای بیمه شخص ثالث اعمال کند.

۳- آیا آدم های محافظه کار به بیمه روی می آورند؟

بیمه برای چه کسانی است؟ یکی از بحث های ثابت منزل نویسنده این مطلب همیشه درباره این است که آیا بیمه بدنه برای ماشین نیاز است یا نه؟ این شاید از ذهن محاسبه گر نگارنده این متن می آید که حساب می کند آدم مگر چند بار در سال تصادف می کند که به خاطر آن هر ساله رقمی نزدیک به یک میلیون تومان برای بیمه واریز کند؟

اصلا گیریم طرف تصادف هم کرد، مگر خرجش چقدر می شود که آدم یک میلیون را از اول سال برای این اتفاق پیش بینی کند، البته به قول سن و سال دارترهای خانه «کار یه دفعه می شه» و برای جلوگیری از خطر احتمالی باید بیمه گر را پولدار کرد! اما جالب است بدانید که بیشتر اقشار مرفه تر جامعه سراغ بیمه می روند؛ یعنی وقتی کسی دارایی اش زیاد است، بیشتر مراقب آن است و پوشه های بیمه اش را قطورتر و بیمه هایش را دائما زیاد می کند.

لابد طرف با خودش می گوید این قدر پول دارم، این درصد حق بیمه که تاثیری در زندگی من ندارد. پس بگذار بیمه هم بکنیم اما برای آن دسته از کسانی که برای ریال به ریال (که البته از الان به بعد باید بگویم تومان به تومان) پولشان باید برنامه ریزی کنند، بیمه معنی متفاوتی دارد. ما باید دائما دنبال پوشه هایی از بیمه باشیم که مقرون به صرفه تر هستند و آپشن هایی که می توانند حق بیمه را کمتر کنند، اگر تمامی کوپن های بیمه شخص ثالث شما در پایان دوره بیمه تان باقی بماند نهایتا ۷۰ درصد می تواند تخفیف بگیرد؛ درصدی که برای بیمه بدنه در آرمانی ترین شرایطش می تواند به ۸۰ درصد هم برسد؛ یعنی با محاسبه تخفیف های گروهی، تخفیف عدم خسارت و باقی تخفیف ها هر بیمه گری نهایتا می تواند ۸۰ درصد مبلغ بیمه را به شما تخفیف دهد. البته هر بیمه گذاری سعی می کند در بدنه بیمه بیشتری تخفیفش را اعمال کند تا شما را همچنان حفظ کند.

آشنایی با چند اصطلاح بیمه

با هر کارشناس بیمه ای که صحبت کنید، این قدر در بین فرصت هایش اصطلاحات و لغت های تخصصی به کار می برد که ممکن است، کاملا گیج شوید. در این ستون می خواهیم چند اصطلاح بیمه ای را با هم مرور کنیم.

بیمه گر: در کنار اشتباه گرفتن ابوالفضل پورعرب و فریبر عرب نیا، بیمه گر و بیمه گذار یکی دیگر ازمحل های اشتباه گرفتن های رایج در حوزه بیمه است. بیمه گر جایی است که شما را بیمه می کند؛ یعنی آن شرکت بیمه، آن کارمندی که پشت کانتر، بیمه نامه تان را صادر می کند و مجازا تمام آن ساختمان ببمه که در قانون با نام «بیمه گر» شناخته می شود.

بیمه گذار: اگر ترجمه لفظی کنیم شاید گمراه شویم. بیمه گذار کسی است که بیمه روی آن قرار داده می شود یا شاید بیمه روی آن گذاشته می شود! بیمه گذار درواقع همان مشتری بیمه است که سمت شعبه می رود و بیمه می کند.

پورتفو: کل حق بیمه نامه هایی که بابت بیمه اشخاص به بیمه داده می شود، پورتفو نام دارد که بیمه گر روی آن حساب می کند. درواقع پورتفو حجم حق بیمه پرداختی است. با یک مثال شاید بشود این مفهوم را راحت تر توضیح داد؛ مثلا خودروساز شرکت ایکس تمام خودروهایش را بیمه کرده و تمام حق بیمه شده مثلا پنج میلیارد تومان. براساس همین تعریف، پورتفوی اشخاص شرکت ایکس برای بیمه پنج میلیارد تومان می شود. در بحث اعتبار بیمه نامه مفهوم پورتفو ارزش بیشتری دارد. بیمه اعتبار بیشتری دارد که پورتفوی آن بیشتر باشد.

فرانشیز: سهم بیمه گذار را فرانشیز می گویند. سهمی که بیمه گذار باید موقع خسارت پرداخت کند؛ مثلا فرض کنید در یک حادثه که افتادن درخت روی اتومبیل است، ماشینی پنج میلیون تومان خسارت دیده. شرکت بیمه عین این پنج میلیون را به بیمه گذار بر نمی گرداند. در حادثه اول ۱۰ درصد، در حادثه دوم ۲۰ درصد و از حادثه سوم به بعد ۳۰ درصد به عنوان فرانشیز بیمه نامه کسر می شود.

بیشتر بیمه ها از حادثه چهارم به بعد به بیمه گذار می گویند که بیمه اش را باطل کند و برود! البته طبق قانون بیمه گر نمی تواند بیمه نامه را باطل کند اما اگر بیمه گذار بی خیال نشود، بیمه گر به او تخفیف نمی دهد، اقساط صادر نمی کند یا آپشن هایش را می گیرد.

نکاتی درباره پوشش های اضافی و جدید بیمه های بدنه و شخص ثالث

علی سیف الهی: بیمه طبق یک تعریف به دو دسته تقسیم می شود؛ بیمه اموال و بیمه اشخاص. دو بیمه معروفی که مربوط به اموال می شود، بیمه بدنه و بیمه شخص ثالث است که از دیرباز بیمه با نام آن ها پیوند خورده. بیمه شخص ثالث اما در این چند وقت دو تغییر نسبت به قبل کرده که در این مطلب می خواهیم با آن ها آشنا شویم. علاوه بر این در بیمه بدنه هم پوشش های اضافی همیشه سوال برانگیز بوده اند که سعی کردیم توضیحی مختصر درباره آن ها داشته باشیم.

بیمه شخص ثالث

بیمه شخص ثالث بیمه اجباری تمامی خودروهاست. در این سال ها درصد تلفات و مرگ و میر به حدی بالارفته که بیمه ثالث تبدیل به یک بیمه اجباری شده و اگر وسایل نقلیه این بیمه را نداشته باشند جریمه می شوند؛ مثلا این رقم برای اتومبیل، روزانه 2400 تومان است. بیمه شخص ثالث اما به علت معلوم بودن عرفه هایش برای بیمه گرها سود کمی دارد و خیلی از مراکز بیمه تمایل زیادی برای ارائه آن ندارند. تفکر رایجی درباره بیمه شخص ثالث وجود دارد که بیمه گرها فکر می کنند چون بیمه نامه شان چهار کوپن دارد، وقتی کوپن های شان تمام شود، دیگر برای تصادف پنجم نمی توانند از خدمات بیمه استفاده کند.

درحالی که این تفکر نادرست است و بیمه گر متعهد است که هر چند بار که تصادف اتفاق می افتد، بیمه را اعمال کند. استفاده از کوپن های شخص ثالث، تنها تخفیفی را که بیمه شونده در سال های آینده مشمول آن می شود، از بین می برد. اگر کوپن هایتان دست نخورده باقی بماند، برای سال بعد ۱۵ درصد برای نرخ بیمه تخفیف خواهید داشت.

کاربرد بیمه شخص ثالث چیست؟

این بیمه دو کاربرد دارد؛ اولی پوشش حوادث راننده و سرنشین و دیگری پوشش مالی. آن هم مخصوص زمانی که تصادف می کنید و مقصر هستید. از حدود سه ماه پیش قانونی تصویب شد که مطابق آن در بیمه شخص ثالث سرنشینان و افراد ثالثی که با آن ها تصادف می کنید هم جزء پوشش بیمه شخص ثالث قرار گرفتند. سقف تعهدات بیمه بدنه شش میلیون و 300 هزار تومان است که با پرداخت چیزی حدود 30 هزار تومان می شود این سقف مالی را تا 10 میلیون تومان افزایش داد. البته خود بیمه شونده می توانداین سقف را بالا ببرد، چون در بعضی حوادث ممکن است بیشتر از یک نفر یا حتی یک عضو مشمول پرداخت دیه شود.

جالب است بدانید اگر در حادثه ای چندین عضو بدن یک فرد دچار آسیب شود، بیمه گر تمام این دیه ها را پرداخت می کند. در حالی که اگر آن فرد بمیرد دیه اش کمتر از آن در می آید! سال گذشته دیه یک فرد در ماه حرام ۲۲۰ میلیون بوده در حالی که این رقم در سال جاری به ۲۵۳ میلیون رسیده. پس اگر راننده ای تصادف کند و راننده مقصر ناچار شود بیشتر از یک دیه بدهد، بیمه شخص ثالث به صورت پیش فرض این پوشش را در خود دارد. در حالی که قبلا جزء پوشش های اضافی بیمه نامه تلقی می شد. که بیمه گر باید برای آن هزینه ای اضافی پرداخت می کرد.

نکته دیگر درباره شخص ثالث این است که اگر شما در سال 90 تصادف کرده باشید و مشمول استفاده از دیه باشید، اما پرونده شما تا چندین سال در دادگاه بماند، بیمه دیه را با نرخ سالی که تصادف در آن اتفاق افتاده، پرداخت می کند. تک نرخی شدن قیمت بیمه شخص ثالث از دیگر تغییراتی است که این بیمه داشته؛ یعنی قبلا خیلی از شرکت ها و مراکز بزرگ تر شامل تخفیف گروهی بیمه می شدند اما طبق قانون جدید، هیچ بیمه گری حق ندارد به بیمه شونده تخفیف گروهی بدهد.

بیمه بدنه

هر بیمه گری دوست دارد کاربرانش بیمه بدنه رادر دستور کار خود قرار دهند. بدنه برعکس بیمه شخص ثالث نرخ معینی ندارد و با توجه به قیمت خودرو تعیین می شود. نرخ حدودی بیمه بدنه شما چیزی حدود دو و نیم درصد قیمت خودروتان می شود، بدون محاسبه تخفیفاتی که می توانید از آن ها بهره مند شوید، یک شرایط خاص در بیمه بدنه وجود دارد که در بسیاری از موارد محل سوال است. شما تصادف کرده اید و طرف مقابل مقصر بوده. اتومبیل شما باید با بیمه شخص ثالث مقصر ترمیم شود. شما رفته اید و سقف بیمه شخص ثالث هم کفاف شما را نداده. در این حالت باید سراغ بیمه بدنه خود رفته و مابقی هزینه را از بیمه خود دریافت کنید.

کاربرد بیمه بدنه چیست؟

پوشش های بدنه از مهم ترین مفاد قانون آن است. سرقت کلی خودرو، انفجار، حادثه و آتش سوزی جزء پوشش های اصلی بیمه بدنه است. اما نکته مهم بیمه بدنه شامل پوشش های فرعی آن می شود، نظیر سرقت در جای تمام قطعات فابریک، حوادث طبیعی، شکستن شیشه و مواد شیمیایی.

حذف ماده ۱۰ هم یکی از پوشش های فرعی بیمه بدنه محسوب می شود که طبق تعریف، بیمه گر موظف می شود اگر قیمت اتومبیل شما تا ۲۰ درصد افزایش پیدا کند، این مبلغ اضافه را تقبل کند و برای آن پول بیشتری از بیمه گذار نگیرد.