غرب و شرق ندارد؛ جایی برای زنان نیست!

هفته نامه تماشاگران امروز - رسول مجیدی: در هفته های اخیر خبر جالبی از رسانه های اسپانیایی مخابره شد: «یک داور زن به دلیل شنیدن توهین جنسیتی، بازی دوستانه بین تیم فوتبال مردان EU و والاس در ایالات کاتالانیا را متوقف کرد».

ماجرا از چه قرار بود؟ ظاهرا در این دیدار دوستانه، تماشاگران خطاب به داور مسابقه شعار داده اند که «بهتر است به خانه برگردی و ظرف ها را بشویی». شعاری که اصلا به مذاق خانم مارتا گالگو خوش نیامد و سریع دستور قطع بازی را داد. دلیل؟ سکسیسم یا همان توهین جنسیتی خودمان.

این داور بعد از پایان بازی گفت: «من به خاطر جامعه زنان این کار را انجام ندادم بلکه به خاطر شخصیت خودم تصمیم به این کار گرفتم. تحمل این شعارها برای من بسیار سخت بود و به همین خاطر تصمیم گرفتم بازی را لغو کنم. هر چند می دانم بازیکنان دو تیم می خواستند به بازی ادامه دهند».

البته رسانه های اسپانیایی نوشته اند این بازی با اندکی تاخیر دوباره از سر گرفته شده است اما حرکت داور مسابقه دوباره بحث «تبعیض جنسیتی در ورزش» را باز کرده است.

وقتی اسپانسرها هم مردانه فکر می کنند

همین یک سال پیش بود که طراحی پیراهن زنانه تیم فوتبال منچستر یونایتد توسط شرکت تولید لوازم ورزشی آدیداس حسابی حاشیه ساز شد. گروهی از هواداران منچستر یونایتد در شبکه های اجتماعی طراحی این لباس را پایین آورنده شان و شخصیت هواداران خانم منچستر یونایتد می دانستند. نشانه ای از تبعیض نژادی و رویکرد نابرابر آدیداس برای هواداران زن و مرد. آنها با انتقاد از تنگ تر بودن این پیراهن در قیاس با مدل مردانه اش و نامناسب بودن یقه آن (باز بودنش) نسبت به پیراهنی که شرکت نایکی برای منچستر یونایتد تولید می کرد، آن را زننده و نشانه ای از تبعیض جنسیتی توصیف می کردند.

این مساله ابتدا تنها به آدیداس بر نمی گردد و نسبتا اکثر لباس هایی که کمپانی های ورزشی برای خانم ها تولید می کنند همین ویژگی ها را دارد. استدلال شرکت های تولیدی البته این است که زن ها به طور طبیعی لباس های تنگ تر و بازتر را دوست دارند؛ مساله ای که همچنان درباره اش اتفاق نظر وجود ندارد.

جنجال گالا ۲۰۱۴

مراسم انتخاب توپ طلا یکی از آن مراسم هایی است که همیشه به مردانه بودن متهم شده است. این مساله در سال 2014 حسابی دردسرساز شد. وقتی که تصاویر نامزدها و چیدمان نشستن آنها روی صندلی ها توسط دوربین های حاضر در مراسم به جهان مخابره شد، علاقه مندان بحث های جنسیتی خیلی زود قلم های شان را تیز کردند: «لیونل مسی و کریستیانو رونالدو با چهره هایی بشاش و با اعتماد به نفس کامل در ردیف اول سالن نشسته اند. پشت سر آنها نادینه کسلر، ابی وامباچ و مارتا قرار دارند؛ یعنی سه کاندیدای دریافت جایزه برترین بازیکن زن دنیا. این سه، انگار نه انگار که کاندیداهای کسب عنوان برترین بازیکن زن جهان در سال 2014 هستند. آنها با احترام کمتری پشت سر دو ستاره مغرور دنیای فوتبال یعنی مسی و رونالدو نشسته اند و در انتظار اعلام نام برنده نهایی جایزه برترین بازیکن زن دنیا هستند.

چه کسی گفته وقتی سوپراستارهایی مثل مسی و رونالدو هستند به زنان فوتبالیست نباید اهمیت داده شود؟! اصلا چه کسی گفته مارتا، کسلر و وامباچ باید در ردیف عقب بنشینند؟! توپ طلای مردان و جذابیت های فوتبال مردان خیلی خیلی بیشتر از فوتبال نه چندان جذاب زنان اهمیت دارد اما مسوولان برگزاری جشن سالانه توپ طلا مجازند «جسن دوم» را بر ردیف دوم بنشانند و به جای آن کریستیانو رونالدوی مغرور را که از سر غرور حتی از نگاه کردن به استفانی روچه، کاندیدای زن زننده زیباترین گل سال اجتناب می کند را به ردیف اول دعوت کنند و لیونل مسی با آن کت و شلوار عجیبش را هم کنار او بگذارند؟».

چرا مدیر زن نداریم؟

با اینکه در سال های گذشته زن ها جایگاه بهتری در فوتبال و به طور کل در ورزش یافته اند اما آمارها نشان می دهد همچنان ورزش نسبت به سایر مقوله های جامعه، بسیار مردانه تر است. هنوز هم اختلاف دستمزد ورزشکاران زن و مرد از زمین تا آسمان است و هنوز هم قاضیان و مدیران زن کمتری در ورزش و فدراسیون های جهانی دیده می شوند.

مثلا بد نیست بدانید فیفا مدت هاست از سوی گروه های مدافع حقوق زنان تحت فشار قرار دارد که چرا نقش زنان در ساختار مدیریتی فیفا و به طور کلی در فوتبال تا این حد پایین است. این گروه ها معتقدند فوتبال کنونی یک ورزش کاملا مردانه است و این نه فقط به خاطر توجه بیشتر به بازی فوتبال بین مردهاست بلکه به موانع موجود برای رشد مدیران زن در ساختارهای فیفا و کنفدراسیون های زیرمجموعه اش هم بر می گردد.

واقعیت این است که تعداد تصمیم گیران زن فوتبال در کل دنیا بسیار بسیار پایین است. براساس آماری که فیفا در سال ۲۰۱۴ منتشر کرد، تنها در هشت درصد کنفدراسیون های عضو، زنی در امور اجرایی تصمیم گیر است. به طور دقیق تر تنها هشت زن در هیات رییسه های کنفدراسیون های عضو فیفا فعالیت می کنند و تنها سه نفر از ۲۴ عضو کمیته اجرای فیفا خانم بوده اند. این آمار بدون درنظر گرفتم مدیران کمیته های زنان است که به طور طبیعی به زنان می رسد. در این سال تنها دو فدراسیون از کل ۲۰۹ فدراسیون عضو فیفا رییس خانم داشتند؛ یعنی کمتر از یک درصد.

نکته جالب تر اینکه تنها هفت درصد از مربیانی که در فیفا نام شان ثبت شده زن هستند و همه اینها حاکی از آن است که فوتبال ورزشی کاملا مردانه است.

واکنش فیفا به فوتبال مردانه

بعد از اینکه انتقاد گروه های فمینیستی از فیفا بالا گرفت. این نهاد تاثیرگذار ورزشی در سال ۲۰۱۵ همایشی برگزار کرد و در آنجا ۱۷۱ کشور از جمع ۲۰۹ عضو تعهد دادند که در ساختار مدیریتی شان به منظور ورود زنان تجدیدنظری جدی انجام دهند.

آن طوری که فیفا می گوید، تحقیقات نشان می دهد که وقتی هیات رییسه یک شرکت دست کم یک زن را به عنوان عضو در خود ببیند، 26 درصد عملکرد مالی بهتری خواهدداشت. همچنین گفته می شود پرداخت سود به هر سهم در هیات مدیره هایی که زنان در آنها حضور دارند، به میزان 56 درصد بهتر از هیات مدیره های کاملا مردانه است. و البته فساد هم در چنین هیات مدیره هایی کمتر است. شاید به همین خاطر بود که جیانی اینفانتینو، رییس جدید فیفا برای اولین بار یک دبیر کل زن را برای خودش انتخاب کرد. دبیر کلی سیاه پوست که قرار است هم تبعیض جنسیتی موجود در فیفا را کاهش دهد و هم تبعیض نژادی را.

مورد عجیب سیلویا برلوسکونی

باربارا برلوسکونی را احتمالا می شناسید. دختر نخست وزیر سابق و جنجالی ایتالیا که در باشگاه پدرش (آ. ث. میلان) برای خودش برو و بیایی دارد. او اکنون عضو هیات مدیره باشگاه میلان است و البته برای تصمیم گیری در دنیای مردانه فوتبال ایتالیا حسابی تحت فشار قرار دارد. باربارا چند سالی است که وارد حیطه مدیریت باشگاه معروف میلانی شده و البته از همان ابتدا با آدریانو گالیانی، نایب رییس باشگاه که اساس همه کار روسونری است درگیر شده.

او در سال ۲۰۱۳ استراتژی اقتصادی گالیانی را زیر سوال برد و اعتقاد داشت نرخ بازگشت سرمایه گذاری در فصل نقل و انتقال کم است. در ایتالیا خیلی ها اعتقاد دارند این انتقاد کاملا وارد است. آن هم با توجه به اسراف پول توسط گالیانی برای خرید بازیکنان جدید در آن سال ها و اجازه دادن به پیرلو برای پیوستن به یوونتوس بدون دریافت هیچ پولی (و در واقع کمک به گورخرها برای بردن پشت سر هم عناوین مختلف).

با این همه در میلان این شرایط فرق می کرد. مثلا گتوزو، بازیکن اسطوره ای میلان، در آن ایام در مصاحبه ای آتشین گفت: «من فکر می کنم کسی مانند گالیانی شایسته احترام بیشتری است. من واقعا نمی توانم زنی را در فوتبال ببینم. دوست ندارم این را بگویم ولی همینی است که هست!»

این مساله باعث بروز بحث های جدی در بین علاقه مندان مباحث فمینیستی شد؛ وقتی دختر رییس باشگاه نمی تواند در امور باشگاه تاثیر بگذارد، پس وای به حال دیگر مدیران زن فوتبال دنیا!

مورد جالب بیرمنگام

البته در فوتبال اروپا هستند مدیرانی که توانسته اند موفقیت های خود را جشن بگیرند. یکی از آنها بدون شک کارن بردی، مدیر تیم فوتبال بیرمنگام سیتی انگلستان است. خیلی ها اعتقاد دارند او تا حد زیادی به عنوان موفق ترین زن در فوتبال بریتانیا (در نقش هایی غیر از بازی کردن و مربیگری) شناخته می شود. تیم بیرمنگام سیتی، تحت کنترل او، از لیگ دسته سوم به لیگ برتر صعود کرد و ورزشگاه اندور بازسازی شد.

بردی چند سال پیش در یکی از شبکه های تلویزیونی بریتانیا حاضر شد و خاطرات جالبی از مدیریتش در بیرمنگام تعریف کرد. بردی در این برنامه تلویزیونی توضیح داد که اعضای هیات مدیره سایر باشگاه ها به او به چشم یک همسر مدیر نگاه می کردند و از این مساله گفت که زنان در بعضی از باشگاه ها اجازه حضور در هیات مدیره باشگاه را ندارند.

غرب و شرق ندارد؛ جا برای زنان نیست!

به نظر می رسد وضعیت مدیریت در ورزش حتی در کشورهای لیبرال و مدرنی چون ایتالیا و انگلستان هم با تبعیض های جنسیتی آشکاری مواجه است. حالا حساب کنید اوضاع در سایر کشورها چطور است. به همین خاطر هم بود که چندی پیش کمیته ویژه اتحادیه اروپا از سازمان های بین المللی مستقر در این قاره (از جمله فیفا) درخواست کرده بود حداقل 30 درصد از مدیران را از بین زنان انتخاب کند. این کمیته همچنین به فدراسیون های ملی هم توصیه کرده حداقل 40 درصد هیات رییسه هایش را از میان زنان برگزینند. فیفا هم در اساسنامه جدیدش راهکارهایی برای فرار از این مساله اندیشیده است.

در بند 5 ماده 33 اساسنامه جدید آمده است: «اعضای هر کنفدراسیون باید اطمینان یابند که آنها حداقل یک عضو زن جهت عضویت در شورای فیفا انتخاب نموده اند. در صورتی که هیچ کاندیدای زنی توسط اعضای کنفدراسیون انتخاب نشود، پس در نظر گرفته شده برای عضو زن آن کنفدارسیون برای تمایم اعضای آن کنفدراسیون از دست رفته و تا انتخاب بعدی اعضای شورا خالی باقی خواهدماند».

همچنین در بند ۲ ماده ۵۲ هم آمده: «کمیته انضباطی و کمیته استیناف شامل یک رییس، یک نایب رییس و تعداد مشخصی از سایر اعضا است. ترکیب ارکان قضایی باید با احترام به توزیع عادلانه مناسب و با در نظر گرفتن فدراسیون های عضو صورت پذیرد. در هنگام پیشنهاد رییس، نایب رییس و سایر اعضای ارکان قضایی به کنگره، شورا باید حضور تعداد مناسبی از نمایندگان زن را مدنظر قرار دهد».

مساله فقط به فوتبال بر نمی گردد

البته تبعیض جنسیتی فقط در فوتبال مورد توجه قرار نگرفته. بسیاری معتقدند این تبعیض ها در دنیای تنیس هم وجود دارد. آنها تفاوت جوایز بخش زنان و مردان مسابقات را یکی از این تبعیض ها می دانند. با این همه کارشناسان (حداقل قسمت عمده ای از آنها) معتقدند که تفاوت کیفی معناداری بین بازی های مردان و زنان وجود دارد و همین فاصله جوایز آنها را توجیه می کند. مثلا همین پارسال بود که ریموند مورد، مدیر اجرایی مسابقات ایندین ولز گفت تنیس زنان برای موفقیت متکی به تنیس مردان است: «اگر تنیس باز زن بودم، هر شب زانو می زدم و به خاطر به دنیا آمدن رافائل نادال، خدا را شکر می کردم. آنها واقعا دارند به تنهایی این ورزش را جلو می برند. در زندگی بعدی ام دوست دارم برای فدراسیون تنیس زنان کار کنم چون کار آنها راحت است و فقط دنباله روی مردان هستند؛ هیچ تصمیم خاصی نمی گیرند و از این نظر خیلی خیلی خوش شانس هستند.

این صحبت ها خیلی زود با واکنش جامعه تنیس زنان رو به رو شد و مدیر ایندینا ولز را گوشه رینگ برد. مثلا سرنا ویلیامز، تنیس باز مشهور آمریکایی گفت: «اینکه گفته ما باید زانو بزنیم، به خودی خود توهین آمیز است. او همچنین گفته ما باید شکرگزار مردان باشیم؛ درواقع خیلی وقت است دوره این حرف ها به سر آمده. پارسال در مسابقات اوپن آمریکا، بلیت فینال زنان خیلی زودتر از مردان به فروش رفت. مگر در آن فینال که بلیت هایش به سرعت تمام شد، نادال یا فدرر بازی می کردند؟ واقعا از شنیدن این حرف ها متعجبم».

با اینکه صحبت های مور بسیار تند بود و زنان حق دارند از دستش ناراحت شوند اما هنوز هم آمار- سرعت سروها (سرویس زدن)، تایم گیم ها و... حکایت از برتری کیفتی بازی مردان دارد.

نوواک جوکوویچ که همین تابستان گذشته فینال یو اس اوپن را به واورینکا واگذار کرد یکی از مدافعان تفاوت جوایز مردها و زن هاست: «آمار نشان می دهد که مسابقات تنیس مردان تماشاگران بیشتری دارد و بلیت بیشتری می فروشد و توجه بیشتری جلب می کند. فکر می کنم این از دلایلی است که ما طبیعتا باید جایزه نقدی بیشتری بگیریم».

البته از 9 سال پیش هر چهار گرنداسلم تنیس، جوایزی یکسان برای قهرمانان زن و مرد جهان در نظر گرفته اند اما در مسابقاتی که صرفا زنان در آن شرکت دارند، جایزه کمتری به تنیس بازان می رسد. دلیلش هم این احتمالا به همان حرف های جو کو بر می گردد. در سال 2015، 973 میلیون نفر بازی مردان را تماشا کردند و 359 میلیون نفر بازی زنان را.

المپیک و مساله زنان

المپیک یکی از آن معرکه هایی است که خیلی روی روح پهلوانی آن تبلیغ می کنند. اینکه مسابقاتی است برای نزدیک تر کردن آدم ها به یکدیگر. البته در این بین باز هم بحث هایی در مورد تبعیض جنسیتی موجود در المپیک وجود دارد. از سال 1900 و زمانی که بانوان اجازه شرکت در مسابقات المپیک را یافتند، این بحث ها همیشه وجود داشته است. به عنوان مثال، زنان تا قبل از المپیک سال 1968 اجازه نداشتند در مسابقات دوی بالای 200 متر شرکت کنند. همزمان با تاسیس کمیته بین المللی المپیک در 23 ژوئن 1894، رقابت ها مرد سالارانه برگزار می شد و کسی به حضور ورزشکاران زن در این رقابت ها اهمیت نمی داد. تا سال 1924 کمتر از 100 ورزشکار زن در بازی های المپیک حضور داشتند و فقط شرکت در رقابت های محدودی مانند شنا، شیرجه و تنیس برای آنها امکان پذیر بود. زمانی که در المپیک 1928 آمستردام، زنان اجازه یافتند در ماده های مختلف دو و میدانی حضور یابند، تحولی بزرگ در این رقابت ها به وجود آمد. البته در همان زمان نیز زنان اجازه نداشتند در مسابقات دوی 800 متر شرکت کنند زیرا کارشناسان کمیته بین المللی المپیک معتقد بودند دویدن در مسافت طولانی برای سلامت زنان مضر است.

در المپیک ۱۹۶۸ این قانون برچیده شد و حتی در المپیک ۱۹۸۴ زنان اجازه یافتند در دوی ماراتن به رقابت بپردازند. در المپیک ۲۰۱۲ تعداد بانوان ورزشکار کاروان اعزامی آمریکا برای اولین بار در طول تاریخ از تعداد مردان بیشتر بود. البته در المپیک امسال کاروان های بیشتری بودند که تعداد زن های شان از ورزشکاران مرد بیشتر بود؛ مثلا همسایه شمالی آمریکا یعنی کانادا.

المپیک 2012 لندن همچنین اولین المپیکی بود که در آن در کاروان های ورزشی تمامی کشورهای شرکت کننده، ورزشکاران زن نیز حضور داشتند. عربستان تا پیش از این تاریخ، به زنان کشورش اجازه حضور در این بازی ها را نمی داد. پس از آنکه جامعه جهانی، ریاض را تحت فشار گذاشت و تهدید کرد کاروان سعودی را از شرکت در بازی های المپیک محروم خواهدکرد، این کشور دو ورزشکار زن به مسابقات اعزام کرد. قطر و برونئی هم برای اولین بار ورزشکاران زن را در بازی های لندن شرکت دادند.

پایگاه لااستریت مدیا بعدها درباره دو ورزشکار زن سعودی نوشت: «این دو ورزشکار توفیقی در مسابقات لندن کسب نکردند و پس از بازی ها هم فراموش شدند و هرگز مورد حمایت کشور متبوع شان قرار نگرفتند. سارا برای احترام به قوانین عربستان در مسابقاتی که برای این کشور شرکت می کند، حجاب دارد. این در حالی است که برخی از شهروندان عربستانی او را «فاحشه» خطاب می کنند».