۲۱ میراث ایرانی با اعتبار جهانی

روزنامه هفت صبح - محمد جواد ترابی: در این هفته خبر مسرت بخشی منتشر شد و آن هم اضافه شدن نام یک مکان طبیعی ایرانی به فهرست میراث جهانی بود؛ بدین ترتیب با ثبت دشت لوت، فهرست میراث تاریخی و طبیعی ایران به ۲۱ مورد رسید و از نظر تعداد سایت های (بناهای تاریخی و مکان طبیعی) ثبت جهانی شده، ایران در رتبه ۱۱ جهان ایستاد.همانطور که در گزارش روز گذشته آوردیم این بدان معنا است که گرچه این آثار تاریخی و طبیعی در خاک ایران و متعلق به ایران باقی می مانند ولی حفاظت از آنها دیگر فقط یک مسئله ملی نیست و تمامی کشورهای عضو کنوانسیون حفاظت از میراث جهانی فرهنگی و طبیعی در قبال آن مسئولند. در اینجا نگاهی داریم به این ۲۱ میراث ایرانی که ۱۹۱ کشور جهان برای حفظ آن امضا زده اند.

چغازنبیل

نیایشگاهی متعلق به دوره عیلامی ها (ایلامی ها) که در حدود سال ۱۲۵۰ قبل از میلاد مسیح بر پا شد و بعد از شش قرن در سال ۶۴۰ قبل از میلاد به حالت متروکه درآمد. چغازنبیل بیش از ۲۵۰۰ سال در زیر خاک مدفون ماند تا اینکه اواخر قرن ۱۹ میلادی، در جریان فعالیت های نفتی، آجری یا دست نبشه ای روی آن می یابند.

آنجا بود که کاوشگران از شوش به سوی چغازنبیل که در ۴۰ کیلومتری جنوب شرق شوش و ۲۵ کیلومتری غرب شوشتر قرار دارد، متمایل می شوند و مجموعه ای از کاوش ها در چندین دهه آن را از دل خاک بیرون می کشد. اونتاش ناپیرشا (اونتاش گال) پادشاه بزرگ عیلامی، بنیانگذار زیگورات (نیایشگاهی برای خدایان) چغازنبیل بوده است و هم اکنون ستون یادبود او در موزه لوور قرار دارد.

تخت جمشید (پرسپولیس)

اوج شکوه پادشاهی هخامنشی را می توان در یک نقطه با چشم دید! شهری باستانی که در شهرستان مرودشت و در ۵۷ کیلومتری شمال شرقی شیراز واقع شده است. تعداد کاخ ها و ستون های به جا مانده (البته با تخریب از گذر سال ها)، هیچ رقیبی در منطقه ندارد. دست نبشته هایی که هر کدام میراثی با ارزش به حساب می آیند و هر یک رازی از آن دوران را برملا می کنند. اگر به تخت جمشید بروید، احتمالا مانند بسیاری بیش از آن که درگیر جلال و شکوه این آثار باستانی بشوید، از جزییات نقوش و کندوکاری های روی سنگ آن انگشت به دهن خواهید شد.

میدان نقش جهان اصفهان

میدانی در قلب اصفهان که بیشتر به اندرونی عمارتی بزرگ شباهت دارد تا یک میدان ساده برای عبور و مرور. همه چیز از ایران قدیم آنجا هست. از میناکاری گرفته تا قلم زنی، از عمارت های صفوی تا اوج و شکوه معماری اسلامی در مساجد. از بازاری قدیمی که هنوز زنده است تا محوطه ای که خود، بوستان باصفایی است. فاقد عناصر پر التهاب مدرن. میدانی که از چهار طرف به عالی قاپو، مسجد امام، مسجد شیخ لطف الله و سر در قیصریه می رسد اما آنقدر وسعت دارد که نمی توان گفت در میان آنها محصور شده است.

تخت سلیمان

محوطه ای تاریخی که به دوره هخامنشیان تعلق دارد اما در کنار آن آثار و بناهایی از دوره های اشکانیان، ساسانیان و ایلخانان مغول یافت شده است. تخت سلیمان را یکی از بزرگ ترین مراکز آموزشی و مذهبی و عبادتی در آن دوران می خوانند. یکی از چشم نوازترین و نفس گیرترین صحنه های مناظر این محوطه تاریخی، چشمه ای است که آب آن از 120 متری سطح زمین نشأت می گیرد. این چشمه وسیع با وسعت خارق العاده اش دریاچه به شمار نمی آید چرا که هیچ رودی بر آن نمی ریزد. تخت سلیمان در 45 کیلومتری شمال شرقی تکاب در استان آذربایجان شرقی قرار دارد.

بم و فضای فرهنگی آن

شهری درون شهر. البته که زلزله دی 82 امان نداد و هر دو شهر بم و ارگ بم را در هم کوبید اما شش ماه بعد ارگ ثبت جهانی شد و کمر همت برای مرمت این شهر باستانی بسته شد. با اینکه کمتر امیدی در داخل برای احیای این محوطه باستانی وجود داشت ولی بازدیدها بعد از یک دهه نشان می دهد که هنوز ارگ بم دیدنی های بسیار دارد و مرمت آن با معیارهای جهانی آهسته و پیوسته پیش می رود.

پاسارگاد

نماد این محوطه باستانی آرامگاه کوروش بزرگ است؛ ساده و بی آلایش ولی ایستاده میان باد و باران. البته این محوطه کاخ و کوشک کم ندارد. پاسارگاد در 120 کیلومتری شمال شیراز، با آرامگاه ها و سنگ نگاره ها و کاخ های خود تکمیل کننده آثار تخت جمشید و رمزگشایی از رازهای دوران هخامنشی است.

گنبد سلطانیه

یکی از مهم ترین آثار ایرانی و اسلامی که مقبره سلطان محمد خدابنده الجایتو، هشتمین سلطان از سلسله ایلخانان بود. این گنبد با ارتفاع 48.5 متر و با قطر دهانه 25.5 متر، به مدت 10 سال و به دست 3 هزار کارگر در هفتصد سال پیش بنا شده است. این گنبد سومین گنبد بزرگ جهان به شمار می آید.

سنگ نبشه بیستون

پانصد سال قبل از میلاد مسیح، بزرگ ترین سنگ نبشته جهان بر دیوارهایی نقش می بندد که هنوز که هنوز است در شهرستان هرسین و در شرق استان کرمانشاه، بر دیوارهای کوه بیستون پایدار است. این محوطه تاریخی آنقدر آثار ملی در خود جای داده است که گویی به سفر در زمان دعوت شده اید. دامنه کوه بیستون رازهای زیادی در خود دارد. از فرهادتراش گرفته تا مجسمه هرکول و کتیبه گودرز.

مجموعه کلیساهای ارمنی های ایران

این کلیساها که شامل قره کلیسا، کلیسای اشتفانوس مقدس (سن استپانوس)، کلیسای مریم مقدس (دره شام)، کلیسای چوپان و کلیسای زور زور می شود، در امتداد ارس و در خاک ایران و استان های آذربایجان شرقی و غربی جا خوش کرده اند. کلیساهایی که از لحاظ معماری ما را به فضایی متفاوت می برند.

سازه های آبی تاریخی شوشتر

به شهر افسانه ای شباهت دارد یا برشی از بهشت؛ باورش سخت است که شوشت ربا سازه های آبی شگفت آورش تاریخش به دوران عیلامی و هخامنشی و اشکانیان و ساسانیان می رسد. گرچه که تجدید بنای این شهر را اردشیر بابلیان انجام داده است. بیش از آرامش حضور آب، این فضا و این صنعت پیش از انقلاب صنعتی هر ناظری را به بهت فرو می برد.

مجموعه تاریخی بازار تبریز

می گویند یکی از بزرگترین بازارهای سرپوشیده جهان است آن هم با وسعتی در حدود یک کیلومتر مربع. بازاری با تیمچه ها، سراها و کاروانسراهای بسیار که در کنار بازارچه ها، فضایی خاص و بی بدیل را به نمایش می گذارد. تبریز را نخواهید شناخت اگر از بازار آن دیدن نکنید.

آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی

یکی از دیدنی ترین نقاط اردبیل آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی است که علاوه بر وی، شاه اسماعیل اول و همسر شاه اسماعیل و بسیاری از صاحب منصبان عصر صفوی در این آرامگاه به خاک سپرده شده اند.

باغ ایرانی

باغ های ایرانی پاسارگاد، ارم شیراز، چهل ستون اصفهان، فین کاشان، عباس آباد بهشهر، باغ شازده ماهان، دولت آباد یزد، پهلوان پور مهریز، اکبریه بیرجند نشان از شیوع هنر معماری ایرانی در سراسر پهنه این خاک دارند. هنوز که هنوز است به سراغ هر کدام که برویم چیزی جز آرامش در برمان نمی گیرد.

مسجد جامع اصفهان

یکی از مهم ترین و قدیمی ترین بناهای تاریخی و مذهبی و اسلامی کشور، مسجد جامع اصفهان است. گنبدها و ایوان ها و شبستان های این مسجد در طی قرون مختلف سیر هنر معماری را به تصویر می کشد.

برج گنبد قابوس

در میانه آستان گلستان، بنایی تاریخی با قدمتی نزدیک به یک هزاره در دل شهر گنبد سر بر آورده که به آن گنبد قابوس می گویند و آن را با ارتفاع 72 متر (با احتساب پی)، بلندترین برج تمام آجری جهان می خوانند.

کاخ گلستان

کاخی دل خوش کرده در میانه تهران امروزی که از آغامحمدخان قاجار تا احمد شاه قاجار، هفت پادشاه را به چشمان تاریخی خود دیده است. این کاخ را به دوران زندیه نسبت می دهند هر چند که بیشتر آثاری که امروزه در آن به چشم می خورد از عهد قاجاریه است. کاخ گلستان را می توان آبروی تهران دانست، چرا که هویت تاریخی پایتخت را در دل خود خلاصه کرده است.

شهر سوخته

در شمال استان سیستان و بلوچستان، درست در جایی که فکرش را نمی کنی به جایی قدم می گذاری که پنج هزار سال پیش، مدرن ترین شهر جهان بوده است. از نخستین تخته نرد جهان گرفته تا پویانمایی نقش بسته بر دیواره های یک سفال و چشم مصنوعی که در این شهر کشف شده، همه و همه نشان از شهری دارد که مردمانش روزگاری بر جهان آقایی می کردند. از آن ابهت جز تل خاکی با هزاران هزار تکه سفال شکسته و خرد شده چیزی باقی نمانده است. با این حال پیشنهاد می کنم به شهر سوخته بروید. آنجا در میان ویرانی ها حشمتی می بینید که در آبادانی های امروز نمی بینید.

میمند

روستایی از توابع شهر بابک کرمان که مردمانش در میان خانه هایی سنگی و دست کندهایی با قدمت چندین هزار ساله زندگی می کنند. میمند به خوبی حفظ شده است و یک شب خواب درون این دست کندها، حس سفر در زمان را به هر گردشگری القا می کند.

شوش

می گویند ساکنان این شهر در حدود هار هزار سال پیش از میلاد، یکی از قدیمی ترین سکونتگاه های جهان را پایه گذاری کردند. از این شهر باستانی استان خوزستان، سفالینه هایی به دست آمده که با قدمتی 3500 ساله، بیانگر دوره ای پیشرفته از طرح های هندسی است. نکته اینجاست که پادشاهی عیلامی ها، 2700 سال پیش از میلاد به پایتختی شوش بنیان گذاشته شد؛ چیزی در حدود 1500 سال پس از تشکیل این شهر!

قنات های ایرانی

یازده قنات ایرانی که هر کدام ویژگی منحصر به فردی دارند در فهرست میراث جهانی قرار گرفتند. قنات قصبه گناباد، قنات بلده فردوس، قنات های حسن آباد مهریز و زارچ یزد، قنات ابراهیم آباد اراک، قنات مزد آباد میمه و قنات وزوان در بخش میمه اصفهان. قنات دو طبقه اردستان، قنات جوپار، قنات اکبرآباد و قنات قاسم آباد بروات در کرمان، یازده قناتی هستند که نشان از نفوذ این صنعت باستانی در سراسر پهنه ایران قدیم دارند.

لوت

دشت لوت یا بیابان لوت، یکی از گرم ترین نقاط کره زمین با ثبت دمای رکوردی 70 درجه سلسیوس، بیست و ششمین بیابان وسیع جهان با وسعتی در حدود 52 هزار کیلومتر مربع است. لوت در لغت به معنای برهنه و فاقد هر چیز است که این برهنگی از هر سازه بشری و آلودگی، آن را به یکی از دست نخورده ترین مکان های جهان بدل کرده است.