ایرانی های خارج، نوروز را بیشتر دوست دارند

ماهنامه تبار - هانیه درویش: دستفروش ها کل خیابان را گرفته اند. آدم ها هم لا به لای شلوغی ها سرک می کشند که ببینند می توانند از این شهرآشوبی که درست شده خریدی داشته باشند؟ نزدیکی های عید است و کاسبی دیگر فقط مخصوص مغازه ها نیست. از ماهی قرمز گرفته تا سمنوی عید و سیر را حراج کرده اند و به ارزان ترین قیمت می فروشند. اتفاقا مشتری های زیادی هم دارند. آنهایی که ترجیح می دهند سفره هفت سین شان را سَرسَری بخرند و روی میز بچینند، طرفدار این سفره ها هستند. همین هفت سین صادر شده از چین که حتی سنت و رسم کهن ما را هم به نفع خودشان مصادره کردند. آن طرف قضیه هم وجود دارد. یک جست و جوی ساده در شبکه های اجتماعی و یا اینترنت شما را به انبوهی از سفره آرایی هایی می رساند که از سفره هفت سین به این راحتی ها نمی گذرند. ظرف نقره با ربزه کاری های طلا سفارش می دهند و معتقدند هفت سین باید باشکوه چیده شود. خلاصه که دنیای دوگانه ای است این نزدیکی های عید. هر کس ساز خودش را می زند و عید را با همه تناقض ها و دوگانه هایش به ما نزدیک می کند.


ایرانی های مقیم خارج نوروز را بیشتر دوست دارند

ایرانی که باشی با آمدن بوی بهار به فکر ترتیب دادن تدارکات لازم برای نوروز و سفره هفت سین می افتی. لازم هم نیست فقط در ایران باشید تا این حس و حال به سراغ تان بیاید. در قلب آمریکا هم یک ایرانی برایش مهم است که سال جدید طور دیگری شروع شود. اگرچه جشن هالووین و کریسمس جای خودشان را بین ایرانی ها باز کرده اما نوروز هم همچنان محبوب کسانی است که تغییر و تحول و نو شدن را به هر چیزی ترجیح می دهند. نوشدنی که از آخرین روزهای زمستان شروع می شود. از مغازه ها و فروشگاه های لباس فروشی تا مغازه های لوازم خانگی. لوازم خانه هم که از بزرگ تا کوچک قابل تعویض و تزیین است. خانم های خانه در کنار خریدهای شب عید همیشه به فکر تهیه وسایل سفره هفت سین شان هم هستند.


می توان به جرات گفت سفره هفت سین در اولین روز از بهار در خانه هر ایرانی ای پهن می شود و همه اعضای خانواده هر کجا که باشند سعی می کنند در لحظه سال تحویل خودشان را سر این سفره برسانند. البته این موضوع انگار برای ایرانی های مقیم دیگر کشورها اهمیت بیشتری دارد. چرا که در ایران عده ای هستند که بی تفاوت به این موضوع سال جدید را آغاز کنند. بی تفاوت بودنی که گاهی دلیل آن می تواند تنبلی و بی حوصلگی باشد که در این روزها در حال افزایش است و گاهی هم ممکن است بی توجهی به سنت ها و ارزش های ایرانی و جایگزین کردن آیین های غربی، به خصوص در بین نسل جوان باشد.

سفره هفت سین های چینی، ارزان و جمع و جور

اینکه اجزای سفره هفت سین و نماد آن اجزاء چیست و از کجا آغاز شده و چگونه به ما رسیده است شاید زیاد مهم نباشد. هرچقدر هم که فلسفه وجودی اینکه چرا هفت سین می چینیم و هفت شین نمی چینیم را ندانیم، باز آنقدر این رسم و رسوم جذاب هست که از آن انرژی بگیریم و دنبال چون و چرایش نباشیم البته این جذابیت برای بعضی ها هم بی اهمیت شده. مثلا اینکه خیلی ها ترجیح می دهند به جای کاشت سبزه دست ساز خودشان که می توانند شاهد جوانه زدن و رشد و سبزشدن آن باشند، از سبزه های آماده در گل و گیاه فروشی ها و یا شاید بساط هایی که دم عید حسابی بازارش داغ است خرید کنند؛ یا به جای چیدن سیب و سنجد و سیر با آن رنگ و بوی طبیعی بر سفره از نوع پلاستیکی شان که اغلب از محصولات بی کیفیت چینی هستند استفاده کنند.


واردات سفره هفت سین، آن هم سفره های کوچک و آماده که هزینه چندانی ندارد این روزها باعث نگرانی خیلی ها شده است. همان هایی که معتقدند ظروف سفره هفت سین جزو صنایع دستی به حساب می آیند و بی اهمیتی به آن می تواند این هنر را کم کم از یاد ببرند. البته این سکه یک روی دیگر هم دارد. بعضی ها هم هستند که با هزینه گزاف و سفارش ظرف ها آنچنانی، این سنت را دستمایه چشم و هم چشمی و فخرفروشی می کنند و حاضرند پول های کلانی هم خرج این امور کنند تا سفره هفت سین شان با رنگ سال و سبک و سیاق چیدمان خانه شان که می تواند کلاسیک، سنتی یا مدرن باشد مطابقت داشته باشد.

بالاخره عید است و دید و بازدید و مهمانی بازی. اگرچه که ممکن است رفت و آمدها قطع شده باشد و خیلی ها به دلایل متعددی با هم رفت و آمد نکنند، اما چیزی که در این چند سال جذابیت را بیشتر کرده فضای مجازی است و عکس هایی که از سفره هفت سین به اشتراک گذاشته می شود. اصلا مگر می شود با سفره هفت سین سلفی نینداخت و در اینستاگرام و گروه های بی شمار تلگرامی نفرستاد. همین یک دلیل خوب است برای عده ای که دوست دارند سفره های هفت سین خاص داشته باشند و برای آن سنگ تمام بگذارند.

شهرستانی ها برای هفت سین بیشتر خرج می کنند

اما آیا این کم حوصلگی ها و کم اهمیتی ها برای برپایی سفره های هفت سین و در مقابل آن، شور و هیجان و هزینه هایی که برخی دیگر برای این سفره دارند به میزان درآمد و سطح مالی افراد بستگی دارد؟ منصوره کمالی نژاد با سابقه بیست و هشت سال فعالیت های هنری و تجربه هشت ساله ای که با فروش لوازم هفت سین در ماه آخر سال داشته است می گوید: شب عید که می شود همه اقشار جامعه در تکاپوی خریدن لوازم سفره هفت سین هستند.

این سنت رابطه مستقیمی با دارا و ندار بودن ندارد. بعضی ها واقعا دلشان می خواهد برای این سفره سنگ تمام بگذارند. مردم همچنان هرسال توقع شان بالاتر می رود و شاید هر سال در تدارک هفت سین جدیدی باشند که البته این نوسازی هر ساله را فقط در اقشار با درآمد بالا می توان دید که باز هم اگر برای هفت سین قبلی هزینه کرده باشند، آن را یا به کسی هدیه می دهند یا مثلا به عنوان آجیل خوری از آن استفاده می کنند. اخیرا هم شاهد فروش بی شمار کارهای تزیینی و هنری و فروش آن از طریق اینستاگرام هستیم. البته قیمت یک سفره هفت سین با ظرف هایش بالا می رود. قیمت سفالی ها از ۸۰ تا ۲۰۰ هزار تومان است. البته این قیمت کارهاییست که عکس و اصلش فری با هم ندارند و روی آن کار شده است. مطمئنا می توان کارهایی از این دست را با قیمت پایین تر، ولی نه با ظرافت و کیفت مطلوب پیدا کرد و حتی گاهی هم می شود همین کارها را با قیمت های دو و سه برابر در ویترین مغازه ها و هم زمان با شلوغی شب عید دید.


به هر حال به جز آن عده که خود را درگیر این سنت ها نمی کنند و سال به سال از این سنت ها فاصله می گیرند مابقی همه در تکاپو هستند. از سال ۹۰ هم این تکاپو بیشتر شد. درواقع مردم خیلی به زیباتر کردن و تک بودن سفره های هفت سین شان اهمیت می دهند و گاهی شده است که سفارش کار ۷۰۰، ۸۰۰ هزار تومانی می دهند. بالا و پایین شهر هم ندارد. مثلا امسال گران ترین سفارش کارها را از پایین ترین مناطق شهر تهران داشتم. مشتری های شهرستان هم زیادند. به خصوص از شهرستان های جنوبی مثل اهواز، بندرعباس، کردستان، بروجرد، کیش و قشم. این شهرها در خرج کردن برای سنت ها و اشیاء خاص و هنری دست و دلبازترند. شاید هم به نسبت سایر شهرها بیشتر درگیر سنت ها هستند. تهران ها هم دقیقه نودی هستند و معمولا پانزده روز آخر سال را به این خریدها اختصاص می دهند.

اولین عید عروس و دامادها هم معمولا از اهمت خاصی برخوردار است. خیلی از خانواده های داماد در اولین نوروز برای عروس شان سفره هفت سین می برند و خیلی از عروس ها هم بعد از رفتن به خانه بخت برای اینکه نشان دهند عروس باسلیقه ای هستند بهترین سفره هفت سین را در اولین سال زندگی مشترک شان پهن می کنند. برای همین همه طیف آدمی برای سفارش سفره هفت سین پیدا می شود.

خریدن یا نخریدن ماهی قرمز

اما دوگانه های نزدیک عید تنها به سفره های هفت سین و گرانی و ارزانی آنها ختم نمی شود. یک ماجرای همیشگی هم وجود دارد که مربوط به ماهی قرمز سفره هفت سین می شود. چالش همیشگی درباره اینکه باید ماهی قرمز بخریم یا نه. البته آنهایی که خرید ماهی گلی را تحریم کرده انداز گروه های مختلفی هستند. بعضی از آنها مرگ زودهنگام ماهی را بهانه می کنند و معتقدند این کار جفای بزرگی به این حیوان است.ماهی هایی که عمر یک هفته ای دارند اما اگر در شرایط درست زندگی کنند می تواند عمر طولانی تری داشته باشند. به همین دلیل هم هر سال یک ماه مانده به عید برای نخریدن ماهی قرمز تبلیغ می کنند.

عده ای دیگر هم معتقدند که اصولا گذاشتن ماهی قرمز سر سفره هفت سین نه ایرانی است و نه اخلاقی. طبق گفته این افراد، در گذشته هیچ سندی مبنی براینکه ایرانی ها ماهی قرمز سر سفره هفت سین می گذاشتند وجود ندارد و تنها رسم متداول در این مورد، خوردن سبزی پول و ماهی شب عید است. این دسته از افراد به تابلوی نقاشی کمال الملک استناد می کنند که سفره هفت سین را نقاشی کرده اما در آن اثری از تنگ و ماهی نیست.


دسته سومی هم وجود دارند که از دریچه بهداشت به موضوع ماهی قرمز نگاه می کنند. آنها می گویند: نه تنها تماس دست کودک با بدن ماهی قرمز می تواند در انتقال بیماری به کودک موثر باشد، بلکه آلودگی هایی که از طریق فضولات ماهی وارد آب می شود هم می تواند باعث ایجاد برخی از انواع بیماری های پوستی شود.البته موافقان خرید ماهی قرمز بر این نکته پافشاری می کنند که انتقال بیماری از ماهی قرمز به انسان در حد یک شایعه بی اساس است و هیچ سندیتی ندارد.

واقعیت این است که با تمام دوگانگی هایی که در مورد ماهی قرمز وجود دارد تابه حال تصمیم واحدی در این باره گرفته نشده است. خیلی ها حضور ماهی سر سفره هفت سین را نشانه جنب و جوش می دانند و به هیچ وجه راضی نمی شوند تا این موجود دوست داشتنی از سفره های هفت سین حذف شود. البته ناراحت کننده است وقتی می شنویم که هر سال نزدیک به عید پنج میلیون ماهی قرمز خریداری می شود که در مدت کمی می میرند.

ماهی ها به دلیل شرایط نادرست پرورش و نقل و انتقال و تکان شدید، اغلب سکته می کنند و بیمار می شوند. برای همین است که عمر کمی دارند. دانستن اینکه ماهی قرمزها هم سکته می کنند می تواند بزرگترین تراژدی سفره هفت سین هر سال ما باشد.

در نهایت اما سفره های هفت سین هم مثل هر پدیده ای در حال تغییر و دگرگونی است. یک زمانی سبزه های طرح دار مد می شود و ماهی های فایتر به جای ماهی گلی جایشان را سر سفره ها بازی می کند. از یک طرف دیگر هم ظرف ها عوض می شود و گران و ارزانی آنها ملاک شروع یک سال خوب می شود. اما هرچه که هست اتفاق خوبی است این تغییر و تحولات. تغییر و تحولاتی که می گوید نوروز هنوز ارزش خودش را دارد و فراموش نشده و آدم ها برای زیباتر کردن آن همچنان تلاش می کنند.