فیس آف؛ تغییر چهره با تیغ جراحی

ماهنامه دانشمند - سمیرا مصطفی نژاد: داشتن صورت زیبا و حفظ این زیبایی آرزوی بسیاری از انسان ها در جهان است، اما گاه زمانی که زندگی روی ظالمانه اش را نشان می دهد، چنین آرزویی تبدیل به رویای داشتن فقط یک چهره عادی می شود. حوادث غم بار و وحشتناک ممکن است در هر لحظه، زندگی انسان های زیادی را در گوشه و کنار جهان تحت تاثیر خود قرار دهد و زندگی افراد و خانواده آنها را از روند عادی خارج کرده و زیر و رو کند. اگرچه در یک دهه اخیر، امکان ترمیم بخشی از چنین آسیب هایی به واسطه جراحی پلاستیک، ترمیمی و پیوند صورت در کنار فناوری های پیشرفته رایانه ای به وجود آمده است، اما با این وجود، نباید از درمان پرهزینه و پیچیده آن که نیازمند تخصص فراوان است، غافل بود.

جراحی های تغییر چهره، یا پیوند کامل یا نیمه کامل چهره، قدمت چندانی ندارد، اولین پیوند صورت جزئی در سال 1384/2005 روی زنی به نام ایزابل دینوآر انجام شد و اولین جراحی پیوند صورت کامل در جهان نیز در سال 1389/ 2010 به همت تیمی از جراحان اسپانیایی روی مردی انجام گرفت که قربانی یک سانحه تیراندازی شده بود. آخرین و مهم ترین نمونه آن نیز در 25 آبان 1394 در نیویورک به دست جراحی به نام ادوارد رودریگرز، روی آتش نشانی که در عملیات دچار سانحه شده بود و کل صورتش را از دست داده بود، انجام شد. در این جراحی پیوند کامل که عنوان پیچیده ترین جراحی پیوند صورت در جهان را یدک می کشد، صورت کامل و جمجمه مرد جوانی که دچار مرگ مغزی شده بود به صورت پاتریک هاردیسون، آتش نشان 41 ساله آمریکایی پیوند زده شد.


فناوری، دستیار جراح

چنین جراحی هایی به دلیل اینکه انجام آنها در دوران شکوفایی فناوری های رایانه ای محقق شده است؛ از ابزارهایی حیاتی چون مدل سازی سه بعدی پیشرفته، مدل سازی رایانه ای و چاپ سه بعدی به عنوان ابزارهای راهنما در پیش از جراحی و حین ن بهره می برند. در این جراحی نیز رودریگرز، برنامه جراحی پیوند ویژه ای را با حضور ۱۰۰ متخصص تنظیم کرد. در این برنامه با استفاده از تصاویر اسکن صورت اهدا کننده و گیرنده، مدل سازی های رایانه ای و همچنین مدل های سه بعدی از صورت ها به عنوان راهنمای جراحی با استفاده از چاپگر سه بعدی آماده شدند تا تیم جراحان با استفاده از آن بتواند صورت ها و استخوان ها را به دقت با یکدیگر تنظیم و پیوند دهند.

در جراحی های پیوند صورت چه قرار باشد بخشی از اسکلت صورت به فرد گیرنده پیوند بخورد و چه قرار باشد تنها پوست و ماهیچه ها پیوند زده شوند، اسکلت صورت گیرنده و اهداکننده پیش از آغاز جراحی باید به طور دقیق درک شود زیرا در نهایت، این برجستگی ها و بی نظمی های اسکلت صورت هستند که ظاهر نهایی و عملکرد بافت نرم چهره را تعیین می کنند. در این مدل سازی ها به شبکه اعصاب صورت نیز توجه می شود، زیرا این اعصاب هستند که حرکت و احساس را در صورت ایجاد می کنند، از این رو با استفاده از فناوری نوظهوری که از آن برای تصویربرداری مسیرهای عصبی مغزی استفاده می شود، مدل سازی شبکه عصبی صورت اهداکننده و دریافت کننده انجام می شود.


آنها مرگ را ترجیح می دهند

بهمن گویورون، جراح پلاستیک ایرانی مقیم آمریکا و عضو انجمن جراحان پلاستیک و انجمن پزشکی آمریکا، درباره جراحی پیچیده می گوید: «افرادی که به آسیب دیدگی های شدید بدنی و صورت مبتلا نیستند، اهمیت کیفیت زندگی را دست کم می گیرند. بسیاری از قربانیان مبتلا به از شکل افتادگی شدید صورت، وقتی فکر می کنند که باید تا پایان زندگی شان به همین شکل باقی بمانند مرگ را به زندگی ترجیح می دهند. این جراحی انقلابی در تکنیک های جراحی پلاستیک در جهان است که در آینده نزدیک به عملی روزمره و عادی عمل پیوند کلیه، قلب و دیگر اندام های بدن تبدیل خواهد شد.»

ترمیم یا زیبایی؟

گویورون که خود با بهره گیری از تکنیک جراحی جوان سازی و ترمیم پیشانی موفق به کشف درمانی جدید برای میگرن شده است، درباره دلیل اینکه چرا بیشتر مردم جراحی پلاستیک و ترمیمی و زیبایی را یکی می انگارند و روش ها و مواد به کار گرفته شده در جوان سازی صورت و بدن را تنها در انحصار زیباتر شدن و نه درمانگری می دانند، می گوید: «این دیدگاه ریشه در علاقه عمومی انسان به زیبایی دارد، زیرا انسان ها به صورت طبیعی به هرچیزی که با ظاهر جوان تر و جذاب تر سر و کار داشته باشد، علاقه بیشتری دارند.»


گویورون برای مثال به کارآیی های درمانی داروی بوتاکس، یا سم بوتولینو A اشاره می کند. به گفته او این ماده که همه آن را به عنوان ابزاری برای از بین بردن چین و چروک صورت و بدن می شناسند، در درمان سردردهای میگرنی، اسپاسم های عضلانی، اسپاسم مثانه، تعریق شدید بدن، ترشح بیش از حد بزاق، اسپاسم مری و بسیاری از دیگر اختلالات و بیماری ها کارآیی دارد. اما جراحی پلاستیک ترمیمی و تکنیک های بازسازی آن نقشی حیاتی تر از جوان سازی و زیباسازی در زندگی انسان ها دارد.

به گفته گویورون هر گونه تغییر شدید در ظاهر انسان زجرآور است. علاوه بر این، در سوانح شدید ممکن است علاوه بر تغییر شکل و از بین رفتن ظاهر فرد، درد شدید نیز وجود داشته باشد که از بین بردن آن با کمک جراحی از دیگر جنبه های موثر جراحی ترمیمی به شمار می رود. گویورون درباره روند پیشرفت تکنیک های جراحی ترمیمی و بازسازی متناسب با فناوری های روز جهان به کارآیی چاپ سه بعدی و شبیه سازی های رایانه ای اشاره می کند که توانسته اند در جراحی های پیوند جزئی یا کی صورت درک بهتری از حجم صورت و بدشکلی های ایجاد شده در آن را در اختیار جراحان قرار دهند. او همچنین شبیه سازی رایانه ای را ابزاری توصیف می کند که علاوه بر آموزش بیمار در زمینه جراحی که قرار است روی او انجام شود، می تواند روند کلی عمل و جزییات آن را پیش از آغاز و حین اجرا در اختیار تیم جراحان قرار دهد.

گویورون معتقد است جراحی مشابه آنچه روی آتش نشان آمریکایی انجام شده، با کشف روش های بهتر و پیشرفته تر فرونشانی سیستم ایمنی که برای بیماران کمترین آسیب را خواهدداشت، به زودی به جراحی های رایج تر و ساده تر تبدیل خواهند شد. با این همه، پیشرفت این جراحی های ترمیمی تا حدی نخواهد بود که در آینده ای نزدیک، پیوند اندام های پیچیده تری مانند سر را امکان پذیر کند.

او با اشاره به برنامه جراح ایتالیایی، سرجو کاناوارو که قصد دارد در سال ۲۰۱۷ اولین پیوند سر در جهان را انجام دهد، می گوید پیوند سر به معنی انتقال مغز و اندام های کامل و زنده صورت است که این کار در آینده نزدیک عملی نخواهد بود.