نگین کرمان؛ عمارت «فتح آباد»

وب سایت تابناک با تو - اشکان تقی‌پور*: باغ عمارت بیگلر بیگی(فتح آباد) باغی مربوط به دوره قاجار است که در ۲۵ کیلو متری شهر کرمان، روستای اختیار آباد واقع شده است.این باغ الگوی احداث باغ شاهزاده ماهان است.

در قسمتی از سریال جذاب «شهرزاد»، از زبان یکی از شخصیت‌های سریال که می‌توان ایشان را با توجه به کلیت داستان نقشی بیشتر منفی تلقی کرد، اظهارنظری منفی دربارهٔ کرمان گفته شد. پس از سفر ایشان به کرمان در سریال و در بستر سال‌های نخستین دههٔ سی هجری شمسی، شخص مذکور از آب و هوا و گرد و خاک کرمان در قالب فیلمنامه گلایه کرد.

این گلایه واکنش گروهی از مردم مهربان استان کرمان و حتی رجل سیاسی و اداری آن خطهٔ پهناور ایرانمان را برانگیخت. البته با احترام به همهٔ سلیقه‌ها و با توجه به طبیعت فیلمنامه و گفته‌های بعدی عوامل فیلم که هیچ گونه قصدی در بین نبوده و حتی در بخش‌های بعدی سریال از کرمان و مردمانش تعریف و تمجید هم به میان آمده است، ماجرا ختم به خیر شد.

به هر روی این ماجرا که به خیر و خوشی فیصله پیدا کرد، من را بر آن داشت تا در تهیهٔ گزارش‌های تاریخی، باستانی و اجتماعی نوشتاری و تصویری شهر به شهر میهن عزیزمان کار را با «کرمان» شهر کریمان آغاز کنم.

ایران ما در ردهٔ بالای فهرست ده کشور هزاره‌ای جهان قرار دارد. این جاودانه ماندن در گذر هزاره‌ها به هزاران سبب خرد و کلان است که یکی از مهم‌ترین آن‌ها را شاید بتوان در تنوع همراه با تعامل تاریخی اقوام ساکن این گسترهٔ بزرگ جغرافیایی جهان یافت.

اخیرا چه خوش گفتند و عالمانه، استاد دکتر داریوش شایگان که ایران تنها کشور واقعی خاورمیانه است. این «واقعی بودن ایران» به عنوان یک کشور بزرگ را می‌توان در لحظهٔ به لحظهٔ این هزاره‌ها، در تک تک بیت‌های شاهنامهٔ فردوسی بزرگ و کلام رودکی و سعدی و خیام و مولانا و عشق ورزی حافظ، علم و فضیلت ابوعلی سینا و خواجه نصیرالدین طوسی و ابوریحان بیرونی و ظرافت سرستون‌های تخت جمشید و نوشته‌های سنگ نگاره‌هایش و عظمت راستین شکوه معماری و فریاد بلند مسجد جامع یزد آن و سیاست ورزی مردانهٔ میرزا تقی خان امیرکبیر و قائم مقام فراهانی و حتی اقتدار خرابه‌های طاق کسری و ایوان مدائنی که اکنون آن سوی مرز جغرافیایی ماست و بر دانه دانه غبارهای نشسته یا پاک شده بر مزار شهیدان میهن در مزار‌هایشان آشکارا دید.

نیازی به چشم بصیرت هم نیست. تنها کمی و ذره‌ای انصاف و احساس کافی است تا لبخند رضایت را بر لب پدر عزیزی که پا‌هایش را سال‌ها پیش به مین دشمن نشانه رفته است، درک کنیم... یا هشت سال اشک چشم مادری برای جوان جاویدالاثر خود در راه دفاع از میهن و دین و شرف را دوخته بر در خانه ببینیم و پس از آن آه خرسندی او را که فرزندش اگر چه نیامد اما اعتبار و شرف دفاع از میهن و آرمان‌هایش را برای خانه و چشمان مادرش حتی به اندازهٔ یک تکه استخوان یا پلاک و‌گاه حتی یک لبخند در خواب از بهشت برین فرستاد.

گوشه‌های از این بزرگی را در جغرافیای ایران و مردمان آن می‌توانیم بیابیم.

در این مقال زمانی را به گشتی و گذاری در کرمان اختصاص داده‌ام، با حکایت عکس‌هایی که درست است حرفه‌ای نیستند اما عاشقانه‌اند و غرور آفرین، امید است از دیدن آن‌ها خرسند شوید.

کارمانیا (کرمان)، ایالت تاریخی ایران، در جنوب غربی کویر لوت و در جنوب شرقی ایران فعلی قرار دارد، جغرافی نویسان قدیم این ایالت را به پنج بخش کرمان، سیرجان، جیرفت، بم و نرماشیر تقسیم می‌کردند.

در زمان ساسانیان (آخرین سلسلهٔ قدرتمند پادشاهی باستانی ایران پیش از ظهور اسلام) کرسی این ایالت سیرجان بود. پس از فتح ایران به دست مسلمانان و چیرگی خلافت اعراب، بسیاری از مردم کرمان به سیستان و خراسان و کوهپایه‌ها پناه بردند... ساکنان کوهستان‌ها نزدیک به سه قرن استقلال خود را حفظ کردند و چون کرمان از مرکز خلافت دور بود، زیر بار خلافت حکام عرب نرفتند. البته طبق معمول و بر پایهٔ تحقیقات آکادمیک و بدون تعصب، بحث اسلام را در شکل دینی پذیرفته شده در آن زمان در دیارمان و چیرگی ظالمانهٔ اعراب را به ویژه در زمان خلافت امویان و تا حد بسیاری عباسیان که ارتباطی با اسلام و آزادگی آن ندارد، در تجزیه و تحلیل تاریخی از هم جدا می‌کنیم.

مردم کرمان در طول تاریخ دستخوش حوادث بسیار شدند که از دردناک‌ترین و معروف‌ترین آن‌ها روایاتی است که از قتل‌ها و خونریزی‌های آغا محمد خان قاجار، بنیان گذار سلسلهٔ قاجاریه، پس از اشغال این شهر گفته‌اند و نوشته‌اند.

نام قدیم کرمان، گواشیر (بردشیر) ماخوذ از اردشیر بوده است زیرا در روایات تاریخی بنای آن را به اردشیر ساسانی هم نسبت داده‌اند. در دوران باستان و سلسله‌های هخامنشی و ساسانی کرمان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. در منابع معتبر تاریخی همچنان آمده است که کرمان از مسیرهای مهم تجاری دوران باستان به ویژه دروهٔ ساسانیان بوده است. کاروان‌ها فارس را به سوی هند ترک می‌کردند و در مسیر جای‌هایی در شرق فارس مانند آباده، بردنکان و جاهک توقف می‌کردند و سپس به سوی کرمان و نواحی آن سو‌تر رهسپار می‌شدند.


همچنین مکرر در منابع ذکر شده است که بیشتر بازرگانان و پیشه وران فارس در سواحل خلیج فارس و در کرانه‌های کرمان می‌زیستند که راه‌های آن‌ها به دبیل در سند و کرانه‌های هند و چین ختم می‌شد. در این دوران با فراز و فرودهایی تجارت ایران و بیزانس (روم شرقی) برقرار بود.


وجود مهرهایی با نام کرمان در آق تپه ما را متقاعد می‌کند که پارس با دور‌ترین نواحی شاهنشاهی روابط بازرگانی و اقتصادی داشته است. هم اینک نیز اکثر هم میهنان زردشتی ایرانی ما که حافظان تاریخ و آیین‌های نیک نیاکان باستانی ما هستند، نسل پس از نسل، در دو استان کرمان و یزد ساکن هستند و بسیاری نیز در طول تاریخ در قامت نام پارسیان از ایران و این دو استان به هندوستان مهاجرت کرده‌اند.

اکنون نیز استان کرمان، پهناور‌ترین استان ایران، از لحاظ کشاورزی (پسته) و معادن (مس) و صنایع دستی (فرش و پته و صنایع مس) و آثار و بناهای گردشگری و تاریخی و میراث معنوی اهمیت فراوان دارد.


با توجه به وسعت استان کرمان، جاذبه‌های اجتماعی و مردم‌شناسی آن و متقابلا از سوی دیگر آسیب‌های اجتماعی در جغرافیای آن در طول تاریخ مشهود بوده است.


در تصاویر به برخی از آثار و بناهای تاریخی و مذهبی مهم شهر کرمان و اطراف آن شامل: بازار تاریخی شهر که خود در برگیرندهٔ حمام تاریخی گنجعلی خان و مکان‌های جذاب تا یخی همچون ضرابخانه و بادگیر تاریخی و مسجد است، عمارت و باغ شاهزاده از دوران قاجار که نمونهٔ زیبا و طبقاتی هنر باغ ایرانی است در حومهٔ شهر، امارت و باغ فتح آباد از دوران قاجار، آرامگاه عارف گرانقدر شاه نعمت الله ولی در ماهان و همچنین زوایایی از زندگی و گذران روزگار مردم مهربان این دیار در بازار و دیگر جای‌های فضای شهر می‌پردازیم.


لازم به ذکر است که تمدنی با قدمتی بیش از پنج هزار سال در جیرفت و حوزهٔ رود هلیل رود در استان کرمان وجود دارد که از شگفتی‌های روزگار کهن است که شواهد فراوانی از آن به جا مانده است.

امید است، در برنامه‌های تفریحی و گردشگری خود و خانواده‌مان، دیدن ایرانمان را در وهلهٔ نخست به دیگر جای‌های گیتی برتری دهیم... نخست شناسنامهٔ تاریخی و فرهنگی خود را ورق بزنیم و پس از شناخت خویشتن خویش و خویشان و تبار خویش، به تورق حال و روز دیگر ممالک دنیا بپردازیم.

در ادامه تصاویری از عمارت «فتح آباد» کرمان را میبینیم:

* کار‌شناس ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی ایران، مؤلف و مدرس دانشگاه