کهن ترین شهر جهان را در خوزستان ببینیم

روزنامه توریسم: شوش، قلب تاریخی ایران است؛ پایتخت نخستین تمدن ایران زمین در 7 هزار سال پیش که تا قرن ها پس از آن هم جایگاه مهم خود را از دست نداد و هنوز هم مسکونی باقی ماندها ست؛ شهری که بی شک یکی از دیدنی ترین و غنی ترین ذخایر تاریخی این سرزمین زیبا است.

گرچه در سال های بسیار دور، باستان شناسان فرانسوی، گنجینه های باستانی شوش را با خود به موزه «لوور» بردند و برای همیشه حسرت به دل مردم ایران نشاندند؛ با این حال هنوز هم می توان شکوه باستانی این شهر را در جای جای آن تماشا کرد؛ از تپه آکروپُل تا زیگورات چغازنبیل و از آرامگاه دانیال نبی تا کاخ آپادانای داریوش. به گفته برخی پژوهشگران، شوش، قدیمی ترین شهر جهان است و هم چنان تمدن عظیم ایرانیان را بر تن دارد.


با این حال، تحقیقات باستان شناسی نشان می دهد که شکل گیری شوش به عنوان یک شهر پیشرفته در جهان باستان، مربوط به حدود پنج هزار سال پیش است. این شهر، پایتخت یکی از بزرگ ترین تمدن های دوره باستان، یعنی تمدن عیلامی بود که مهم ترین یادگارشان، زیگورات ۳۳۰۰ ساله چغازنبیل است.

در دوره هخامنشیان نیز شوش یکی از پایتخت های سیاسی و اداری این سلسله بود و حتی در دوره اشکانیان و ساسانیان نیز همچنان از مهم ترین شهرهای ایران به شمار می رفت و در دوره اسلامی اهمیت خود را در جنوب غرب ایران حفظ کرد؛ چنان که هنوز هم رودخانه کرخه را محلی ها مانند پیشینیان خود، پاس می دارند.

این رودخانه خروشان که از رشته کوه زاگرس سرچشمه می گیرد، در حوالی غرب شوش به آرامش می رسد تا به دشت خوزستان برسد و سیرابش کند. شاید جالب باشد بدانید که مورخان یونانی، همچون گزنفون و هرودوت هم این رودخانه را از گواراترین آب های ایران می دانستند. حتی بازتاب تقدس آب کرخه را می توان در کتیبه یافت شده در کاخ آپادانا، از آن اردشیر هخامنشی سراغ گرفت.

کهن ترین معبد ایران

ایران در گذر تاریخ، گذرگاه اقوام و ادیان خاص بوده و علاوه بر اسلام که مذهب اکثریت ایرانیان بوده است، پیروان بسیاری از مذاهب جهان از جمله یهودیان، زرتشتیان، مسیحیان، بوداییان، مدابیان و هندوان، صاحب معابدی در ایران بوده اند. با این حال اگر بخواهیم قدیمی ترین معبد موجود در شهر زیبای شوش را ببینیم، بی شک باید از زیگورات چغازنبیل دیدن کنیم.


این اثر سترگ که در فهرست میراث فرهنگی جهان به ثبت رسیده و بیرون از شهر شوش، جایی بین رودهای دز و کرخه و در میانه مزارع نیشکر هفت تپه جای گرفته، بنایی است آجری که ۳۳۰۰ سال پیش برای دو خدای بزرگ عیلام، ساخته شد و در ساختش، بیش از یک میلیون آجر به کار رفت.

عیلامیان، زیگورات خود را که نمادی از عروج رو به آسمان بود، در ۵۵ طبقه و با بلندای ۵۲ متر ساخته اند، اما طی صدها سال بعد، سه طبقه فوقانی آن فرو ریخت و دو طبقه دیگر زیر خاک مدفون شد. بدین سال، یکی از بزرگ ترین معابد جهان باستان به شکل سبد وارونه ای درآمد که در زبان لرهای منطقه چغازنبیل خوانده شد.

تا اوایل قرن بیستم، کسی نمی دانست که زیر این زنبیل وارونه، چه گنجینه بزرگی پنهان شده است. اما نهایتا کنجکاوی یکی از کارمندان شرکت نفت ایران و انگلیس که در آن حوالی کار می کرد، پای باستان شناسان به این شهر گشوده شد و زیگورات چغازنبیل از سال ۱۹۵۱ طی ۱۱ سال، به وسیله باستان شناسان فرانسوی از زیر خاک بیرون آمد و این سازه عظیم در سال ۱۹۷۹ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت.

اگر به دیدن زیگورات بروید، می توانید همان نزدیکی ها، بقایای شهر باستانی «دور- اونتاش»، خرابه های چند معبد کوچک و مقبره خانوادگی شاهان عیلام را نیز ببینید.

فاصله این اثر سترگ با شوش، ۲۲ کیلومتر است. در بخشی از این مسیر، از میانه مزارع نیشکر و جنگل هایی عبور می کنید که مسکن گوزن زرد ایرانی است و از دیدن مناظر اطراف آن نیز نهایت لذت را می برید.

قلعه ای بر فراز آکروپل

در شوش و اطراف آن، محوطه های باستانی بسیاری از هزاره های پیش از میلاد تا سده های میانی اسلامی وجود دارد. مهم ترین آنها، تپه آکروپل است که مشرف به شهر و در فاصله نسبتا کمی از مقبره دانیال نبی قرار گرفته است.

این تپه، لایه های تمدنی بسیاری از دوره های عیلامی، هخامنشی، پارتی ساسانی و اسلامی را در خود جای داده است. بسیاری از آثاری که در لایه های مختلف این تپه کشف شده اند، اکنون در موزه لوور پاریس نگهداری می شوند؛ فرانسویانی که این آثار را کشف کردند، بالای تپه، قلعه بزرگی را بنا کردند که از آنها در برابر قبایل مستقر در اطراف شوش حفاظت کند و در عین حال، بتوانند کاوش های خود را دور از چشم مردمان محلی، به انجام برسانند.


آنها برای ساخت این قلعه، از آجرهای چند هزار ساله دوره عیلامی استفاده کردند و آسیب زیادی به آثار تاریخی آکروپل روا داشتند؛ همین موضوع نشان می دهد که هدف آنها از کاوش در شوش، نه اکتشافات علمی، بلکه دستیابی به آثار عتیقه برای پرکردن خزانه های موزه لوور بوده است!

در نزدیکی تپه آکروپل، بقایای کاخ زمستانی داریوش اول هخامنشی، معروف به آپادانا قرار دارد که ۲۵۰۰ سال پیش به دستور او ساخته شده است. این کاخ، بیش از ۱۰ هزار مترمربع مساحت دارد و دارای بیش از ۱۱۰ فضای معماری است. مهم ترین این آثار، یک سرستون سنگی به شکل گاو و به وزن ۱۲ تن است و دیگری، کاشی های خشتی نقش برجسته با تصویر سربازان گارد جاویدان هخامنشی است.

پرسه در موزه شوش

درپایین تپه آکروپل و داخل یک باغ نسبتا کوچک، موزه باستان شناسی شوش قرار دارد. در این موزه، برخی آثار تاریخی به دست آمده از محوطه های تاریخی شوش نگهداری می شود، اما یکی از زیباترین اشیاء موجود در موزه، کاشی های نقاشی شده لعابی با طرح هایی مثل شیر بالدار و گل نیلوفر است که متعلق به دیوارهای داخلی کاخ آپادانا بوده و عکاسی از داخل موزه ممنوع است.


بعد از بازدید از موزه، گشتی هم در محوطه آن بزنید و از موزه سرباز دیدن کنید؛ جایی که مجسمه های بسیار نفیسی در محفظه های شیشه ای، جلوی دید عموم قرار گرفته است؛ از جمله تندیس ملکه «ناپیراسو» مربوط به ۳۴۰۰ سال قبل و درب یک تابوت که مربوط به دوره اشکانی است.

بسال های بسیار دور، «رومن گیرشمن» باستان شناس ارزنده فرانسوی اوکراینی الاصل، به ایران دعوت شد تا ضمن کاوش های لازم، پرده از رازهای ناگشوده تاریخ بردارد. بسیاری از بناها و مجسمه ها و سایر آثار کشف شده از دل خاک که در موزه شوش و موزه ایران باستان نگهداری می شوند، حاصل زحمات چهل ساله گیرشمن و همسرش در ایران بوده است.

هزاران سال زیبایی

شاید وقتی اسمی از خوزستان به زبان بیاید، تداعی کننده سرزمینی گرم، دارای نخل و مردمانی با چهره ای آفتاب سوخته باشد، اما دعوت به دیدن قله کوه های بسیار زیبا، دامنه های سرسبز و آثار بسیار تاریخی و زیبا، از ویژگی های منحصر به فرد طبیعت خوزستان به شمار می رود. وجود ارتفاعات بلند، جنگل های سرسبز بلوط، آبشارها و مناظر زیبای طبیعی، جاری بودن رودخانه های کرخه، کارون، مارون، زهره، دز و ده ها رود روان، چشم اندازه خیره کننده ای به این استان زرخیر بخشیده است.

رودخانه پرپیچ و تاب کارون که بر پهنه دشت وسیع خوزستان روان است، جلوه ای منحصر به فرد در طبیعت خوزستان دارد؛ در حالی که جزیره های کوچک سنگی و پرواز پرونده ها در فضای این جزیره ها، زیبایی ویژه ای به کارون داده است. تالاب بین المللی شادگان، تالاب میانگیران و چشمه های آب معدنی گراب و گلگیر، خوزستان را به یکی از مهم ترین مکان های گردشگری کشور تبدیل کرده است.

علاوه بر این، تمدن و آثار برجای مانده از حکومت عیلامیان در شوش، اشکانیان در مسجد سلیمان، ساسانیان در شوشتر و دزفول و بهبهان و رامهرمز و تمدن دوره اسلامی در نقاط مختلف خوزستان، گویای تاریخ ارزنده و پربار این سرزمین کهن است.

چگونه برویم؟

گردشگران معمولا از طریق اهواز به شوش می روند. فاصله این شهر تا اهواز ۱۲۰ کیلومتر است که آن را حداکثر در دو ساعت می توان پیمود. در ترمینال اهواز واقع در سه راهی خرمشهر، اتوبوس و مینی بوس حتی تاکسی برای عزیمت به سمت شوش مهیا است. البته اگر با خودروی شخصی یا خودروی کرایه ای به شوش بروید و صبح زود از اهواز حرکت کنید، امکان تماشای دیدنی های این شهر طی یک روز و بازگشت به اهواز در غروب همان روز وجود دارد.

نگاهی به میراث همه مردم جهان

داستان شناسی اولیه شوش، به مقبره دانیال نبی در این شهر بر می گردد. «بنجامین تودلایی» جهانگردی که برای دیدن این مقبره به شوش سفر کرده بود، پی برد خرابه هایی که در جوار این مقبره قرار دارند، بقایای شهر باستانی شوش است که توصیف آن در تورات آمده است.


امکان ندارد بخواهید دیدنی های شوش را ببینید و آرامگاه دانیال نبی از قلم بیفتد، گنبد سفیدرنگ و کله قندی این آرامگاه از نقاط مختلف شهر قابل دیدن است. این مقبره در ساحل شرقی رود زیبای «شاوور» و رو به روی تپه ارگ و کاخ آپادانا قرار دارد.

شهر شوش، امروزه به نام شوش دانیال خوانده می شود. دانیال از پیامبران بنی اسراییل است که در قرن هفتم پیش از میلاد زندگی می کرد و همراه با دیگر یهودیان، توسط بخت النصر، پادشاه بابل به اسارت گرفته شد، اما چون توانست یکی از خواب های بخت النصر را به درستی تعبیر کند، از اسارت رهایی یافت و همراه با گروهی از هم کیشان خود به شوش مهاجرت کرد.

او در این شهر ماند و همان جا درگذشت و مقبره اش تبدیل به زیارتگاه مردم شد. مقبره دانیال با گنبد مخروطی شکل خود، نماد شهر شوش و یکی از نمادهای تاریخ استان خوزستان است.

دانیال نبی، یکی از پیامبران بنی اسراییل بوده که ۷۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در دربار هخامنشیان به مقام و منزلتی بالا رسید و تا پایان عمرش در ایران ماند. او سال ها در پایتخت زمستانی هخامنشیان در شوش ساکن شد و سال ها بعد، جنازه اش را مومیای کردند. اما بعد از ظهور اسلام، او را از صندوق مومیایی بیرون آورده، غسل دادند و به خاک سپردند.

بنایی که امروز به عنوان آرامگاه این پیامبر ابراهیمی می شناسیم، در دوره قاجار به این شکل ساخته شد که با معماری بومی جنوب ایران و خوزستان بسیار همخوانی دارد.