مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی، آری یا نه؟ (۲)

برترین ها: موضوع مالیات بر کسب و کارهای اینترنتی، موضوع نسبتاً جدیدی در مباحث اقتصادی به ویژه در اقتصاد دیجیتال (Digital Economy) می‌باشد. بر اساس ظرفیت و طبیعت فعالیت‌های مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT)، شناسایی و ردیابی چنین فعالیت‌هایی و منبع یابی برای آن جهت اخذ مالیات‌های سنتی، آسان نیست و این چالشی برای اقتصادهای اول دهکده جهانی می‌باشد. در گفتار قبلی به اهمیت کارآفرینی دیجیتالی و نقشان در اقتصاد جهان اشاره کردیم. در این گفتار، به بررسی شیوه‌های مالیات بر تجارت الکترونیک، به عنوان یکی از روش‌های مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی اشاره می‌کنیم.

مالیات بر کارآفرینی دیجیتالی: آری یا نه؟ (۱)

پیش از شروع بحث این ویدئو را ملاحظه کنید.


کالای دیجیتالی

وقتی صحبت کالای دیجیتالی می‌کنیم، شاید ناخود آگاه، به یاد پرتال دیجی کالا افتاده‌اید! بله! درست است. دیجی کالا هم نوعی کالای دیجیتالی است که در زمینه کارآفرینی اینترنتی فعالیت دارد و مجموعه موفقی هم هست. به هر حال، با پیشرفت اینترنت و کارا شدن ارتباطات، فرصت برای کالاهای قابل مبادلـه افـزایش یافتـه اسـت. اطلاعات به عنوان کالای جدید در تجارت الکترونیکی در نظر گرفتـه می‌شود. اطلاعـات اغلـب همان نرم افزار و محصولاتی است که به آن "تفریح آموزشی" مـیگوینـد و تولیـدات مبتنـی بـر دانش که میتواند دیجیتـالی و از طریـق شـبکه تحویـل و دریافـت شـود. بیـشترین دلالـت آن در انتشارات عمومی است، البته اطلاعات فراتر از کالای دیجیتالی است.

اغلب کالاهای فیزیکی، می‌توانند با اضافه کردن یک وسیله الکترونیکی، به هوشـمند تبـدیل شوند و کارکردهای آن‌ها قابل کنترل شود. برای مثال ماشین‌ها وابـزارآلات هوشـمند بـه کالاهـای نیمه دیجیتالی تبدیل می‌شوند. پول‌های الکترونیکی و شکل‌های متنوع ابزارهای مالی از سایر موارد محسوب می شوند. حتی فرایند بازار دیجیتالی می‌شود برای مثال، بـه جـای رفـتن بـه فروشـگاهها، مصرف کنندگان فروشگاه‌های الکترونیکی را بازدید می‌کنند.


پیام‌هایی نظیر بیان و دستور از طریق اینترنت ارسال می‌شوند زیرا این عمل می‌تواند بـا آگهـی و سـفارش در بازارهای فیزیکـی انجـام شود. هرآنچه را بتوان از طریق اینترنت ارسال ودریافـت کـرد پتانـسیل تبـدیل شـدن بـه کـالای دیجیتالی را دارد فقط کافی است به مواردی که از طریق پیـام الکترونیکـی ارسـال می‌شود فکـر کنید. نظیرنامه، کارتپستال، اخبار، دستورالعمل، آموزش، اطلاعات کـارت اعتبـاری، تحقیـق در مورد کالاها و نظایر آن. انواع کالاهای کاغذی می‌توانند با اسکن کـردن بـه کالاهـای دیجیتـالی تبدیل شوند.

برای مثال بلیتهای هواپیما، کنسرت یا بیسبال نیازی به چاپ کاغذی ندارند. به جـای بلیت می توان با کارت شناسایی شخصی، عمل ذخیره و انتقال را به صورت الکترونیکی انجـام داده و برای رزرو می‌توان به سایت مراجعه و به صورت الکترونیکی وجه موردنظر را پرداخت. بـه طـور مشابه، فرم‌های بنگاه‌ها و دولت، که روزانه پرمی شود، می‌تواند دیجیتـالی شـود. درآمـدهای مالیـاتی می‌تواند به صورت الکترونیکی پرداخت شـود و تمـامی فراینـدهای نگهـداری اطلاعـات مخـارج، محاسبه مالیاتها، سیستم اظهارنامه الکترونیکی و پرداخت مالیاتها یا پیش پرداخت آنها حتـی بعـضی از کالاهای غیرکاغذی نیز، می‌توانند دیجیتالی شود. موزه‌ها، محــصولات خــود را بــا اســتفاده از پایگــاه داده، عکــس و صــدا بــه طــور روزانــه جمع آوری، توضیح و به صورت بروشور ارائه می دهند.

موزه‌های مجازی می توانند ایـن اطلاعـات را دیجیتالی و آن‌ها را در اینترنت برای جذب مشتری ارائه کنند. برخی کالاها یا خدمات فیزیکی متناظر دیجیتالی ندارند اما به شکل دانش یـا فراینـد وجـود داردند. به این معنا که آنها نمی‌توانند به شکل دیجیتالی تبدیل شوند. برای مثال شخص فروشنده در فروشگاه پوشاک که دانش و تجربـه قابـل تـوجهی در مـورد نـوع پارچـه، انـدازه و مـد از طریـق آموزش و تجربه طی سالهای مختلف به دست آورده است، ایـن اطلاعـات بـا ارزش مـی توانـد در قالب یک پرونده یا برنامه دیجیتالی در دسترس همه قرار گیرد.


تجارت الکترونیک موجب آسان تر شدن کارهایی نظیر پر کردن اظهارنامه‌ها، فرم‌های مالیاتی و پرداخت مالیات با هزینه کم تر برای مودیان و دولت می‌شود. در نتیجه می‌تواند یک عامل تشویقی برای شرکت‌ها باشد تا مالیات خود را به درستی و در زمان مشخص پرداخت کنند. ماده ۵ معاهده آزمایشی سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه می‌گوید: یک وب سایت خودش به خودی خود تشکیل یک مقر دائمی نمی‌دهد

به منظور کاربرد قاعده دائمی لازم است تا یک سرور در هر قلمرو مالیاتی برای یک دوره مشخص مستقر باشد.

پس، تجارت الکترونیکی هم تهدیدی برای مالیات گیری و هم کمکی برای دریافتان است. گسترش تجارت الکترونیک به خاطر ایجاد یک فضای رقابتی، موجب افزایش حجم معاملات و مبادلات و در نتیجه افزایش درآمدهای مالیاتی می‌شود. تجارب کشورهای مختلف نشان می‌دهد که کشورهای در تدوین سیاست مالیات بر تجارت الکترونیکی، بر سادگی قانون، قابلیت اجرایی و سازگاری با شیوه‌های قبلی تاکید می‌کنند. همچنین این کشورها نسبت به همکاری‌های بین المللی در مالیات بندی تجارت الکترونیکی، حمایت از این شیوه تجارت و اعمال نکردن مالیات مضاعف بر آن توجه خاصی داشته‌اند.


مالیات بر تجارت الکترونیک

مالیات بر تجارت الکترونیک به سه دسته طبقه بندی می‌شود:

۱- مالیات بر تجارت مشهود

این نوع مالیات مانند مالیات بر کالاهای مشهود در تجارت متعارف و فروشگاه‌های سنتی وضع می‌شود. در این مالیات، لزومی به تغییر روش‌های جمع آوری مالیات به دلیل ورود اینترنت وجود ندارد. میزان مالیات‌هایی که وصول می‌شود باید بدون توجه به تغییر ابزار و روش‌های فروش بر اساس حجم تجارت و سود خالص از فروش اینترنتی باشد. مثلاً مالیات بر خرید و فروش در سایت آمازون.

۲- مالیات بر تجارت نامشهود

تجارت نامشهود، به خدمات آنلاین یا خدمات ارائه شده روی سرورها می گویند. به طوری که مشتریان این سرورها ممکن است خدماتی نظیر اطلاعات، خواسته و در برابر آن نیز پول پرداخت کنند. مالیاتی که بر این نوع تجارت وضع می‌شود بر اساس پرداخت یا جریان پول است. مثلاً مالیات بر پردازش ابری (cloud computing) در این وادی قابل بررسی و ارزیابی می‌باشد.

۳- مالیات بر اطلاعات دیجیتالی

اطلاعات دیجیتالی شده به انواع نرم افزارها، کتاب‌ها، موسیقی و تصاویری اطلاق می‌شود که از طریق وب به فروش می‌رسد. در بررسی مشکل‌های احتمالی در مورد دریافت مالیات در اقتصاد الکترونیکی، بایدان را از ابعاد مختلف مورد مطالعه قرار داد. اولی رفتارهای قانونی و غیر قانونی مالیات دهندگان است که باید به آن ها تمایز قائل بشیم. به دلیل ویژگی‌های نهادی و فنی اینترنت نظیر تمرکز زدایی، بدون نام بودن، تجارت بدون رسید و حذف واسطه‌ها، توانایی تولید نامحدود کالاهای دیجیتالی، حضور نداشتن مقالات مالیاتی کشورها در شبکه و نظایر آن، فرار مالیاتی با کم‌ترین ریسک میسر است.

در چنین شرایطی، رسیدن به اهداف سیاست مالی و عدالت مالیاتی مشکل خواهد بود. وضع مالیات بر تجارت الکترونیکی بر اساس مفاهیم سنتی، به دلیل ویژگی های خاص حاکم بر فضای دیجیتال مشکل است. نبود مرزهای جغرافیایی در تجارت الکترونیک، مسائل حقوقی را مطرح می‌کند که روش‌های قدیمی با آن چالش‌ها مواجه نبودند. چون آدرس وب، منعکس کننده واقعی شخص نیست و به راحتی نمی‌توان کشوری را که مالیات به آن تعلق می‌گیرد یا باید مالیات بد مشخص کرد.

علاوه بر این به قول لی پیتر (۵)، تجارت الکترونیک در حصار مرزهای فیزیکی نیست و افراد می‌توانند در کشورهای مختلف اقدام به تجارت کنند. بی نام بودن معاملات اینترنتی در برخی مواقع، مشکلاتی را در حصول مالیات ایجاد می‌کند. مثلاً اگر ویکی پدیا برای دریافت اطلاعات، از مخاطب هزینه ای دریافت کند و مالیاتی بپردازد، در این حوزه قابل تشخیص می‌باشد.

چالش نظام‌های مالیاتی


مهم‌ترین چالش نظام مالیاتی در رویارویی با تجارت الکترونیکی عبارت‌اند از:

۱- مساله گزینش مکان: نظام مالیاتی سنتی، به گونه ای طراحی شده است که ساز و کارهای مالیاتی بر اساس مکان فیزیکی پرداخت کننده مالیات است. در حالی که در تجارت الکترونیکی، عاملان تجارت قادرند در مکان فیزیکی بسیار محدودی قرار گرفته و در گسترده بسیار وسیعی به انجام تجارت اقدام کنند.

۲- ماهیت محصولات: تجارت الکترونیکی به برخی از انواع کالا مانند روزنامه، کتاب و سی دی و نظایر آن این امکان می‌دهد که به صورت دیجیتالی در وب منتشر شوند. بنابراین در تجارت این کالاها، جا به جایی محسوس نیست و نمی‌توان با نظام مالیاتی سنتی برایان‌ها مالیات وضع کرد.

۳- فعالیت‌های واسطه ای: با توجه به امکانات جدید بازاریابی اینترنتی، مساله مالیات بر فعالیت‌های واسطه ای به وجود می‌آید. در دنیای اینترنتی، این امکان وجود دارد که افراد کالاهای فروشی خود را از طریق سایت‌های مزایده معرفی کنند و خریداران نیز کالاهایی مورد نیاز خود را از همین مزایده‌ها بخرند. مانند ای بی.

تجربه کشورها

در اتحادیه اروپا، قانون مالیات بر ارزش افزوده توسط آقای زیمنس به منظور غلبه کردن بر مسائل بعد از جنگ طرح ریزی و به دولت المان معرفی شد. سایر کشورهای اروپایی به مرور زمان به مزایان مالیات بر ارزش افزوده پی بردند و این نظام مالیاتی را به اجرا گذاشتند. اتحادیه اروپا به منظور حل مساله مالیات در تجارت الکترونیک، درژوئن سال ۲۰۰۰، طرح اصلاحی خود را ارائه کرد تا از این طریق مقدمات اجرای قانون مالیات بر ارزش افزوده فراهم شود. آمریکا طرح اتحادیه اروپا را به دلیل ویژگی خاص خود مورد نقد قرار داد. بر اساس این طرح، اتحادیه اروپا تمام فروشندگان که کل مبلغ فروشان ها سالیانه بیش از صد هزار یورو باشد باید در یکی از کشورهای اروپایی شرکت خود را به ثبت رسانده و مالیات بدهند.

البته فروشندگان غیر اروپایی، که فروش سالیانه آن ها کم تر از ۱۰۰ هزار یورو باشد، نیازی به ثبت در یکی از کشورهای اروپایی ندارند. به گزارش صدا اقتصاد، طبق اعلام معاون اقتصادی وزارت اقتصاد، هنگام تدوین و تصویب قانون مالیات بر ارزش افزوده در ایران در سال ۱۳۸۷ نرخ استاندارد به صورت واحد و ۳ درصد تعیین شد که در مقایسه با نرخ‌های موجود آن زمان در سایر کشورهای مجری مالیات بر ارزش افزوده در پایین‌ترین حد قرار داشت. در قانون برنامه پنجم توسعه اقتصادی مقرر شد، نرخ مالیات بر ارزش افزوده از سال ۱۳۹۰ سالانه ۱ واحد درصد افزایش یابد و در سال ۱۳۹۴ به ۸ درصد برسد. علیرغم این پیش بینی، در قانون بودجه سال ۱۳۹۳، نرخ مالیات بر ارزش افزوده ۸ درصد تعیین شده است.

آنطور که در قانون بودجه آمده است از این امسال یک درصد از این مالیات برای بخش سلامت هزینه می‌شود. بر اساس گزارش دفتر تحقیقات و سیاست‌های مالی وزارت اقتصاد، در ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا در زمان معرفی مالیات مذکور، نرخ مالیات استاندارد به صورت واحد انتخاب شده بود. نرخ مالیات بر ارزش افزوده در زمان معرفی در ۱۹ درصد از کشورها (۵ کشور از ۲۷ کشور) بیشتر از ۲۰ درصد، ۴۱ درصد از آن‌ها (۱۱ کشور از ۲۷ کشور) بین ۱۵ الی ۲۰ درصد، ۱۹ درصد بین ۱۰ الی ۱۵ درصد و مابقی نرخ‌های ۱۰ و کمتر از ۱۰ درصد را اعمال کردند.

متوسط نرخ مالیات بر ارزش افزوده در اتحادیه اروپا در سال ۲۰۱۴ معادل ۲۱ درصد است. در این ارتباط در ۷ کشور، نرخ مالیات بر ارزش افزوده ۲۱ درصد، در ۱۰ کشور نرخ‌ها بالاتر از ۲۱ درصد و در ۱۰ کشور نیز نرخ‌ها پایین‌تر از ۲۱ است. طبق این گزارش، در نظام مالیات بر ارزش افزوده ایران، نرخ‌های کمتر از نرخ استاندارد تعریف نشده است. این در حالی است که در اکثر کشورهای عضو اتحادیه اروپا (۱۹ کشور از ۲۷)، نرخ‌های کمتر از نرخ استاندارد نیز وجود دارد.

به هر حال، آن چه مشخص است، اهمیت مالیات بر ارزش افزوده در کسب و کارهای دیجیتالی می‌باشد.

در بخش بعدی این گفتار، به ارائه تجارب کشورهای در این عرصه خواهیم پرداخت.