جامعه شناسی خودمانی دیجیتالی(۳)

برترین ها: در سلسله گفتارهای "سبک زندگی دیجیتالی" در پرتال برترین‌ها، تلاش می‌کنیم تا کاربران محترم سایت را با چالش‌ها، فرصت و تهدیدات سبک زندگی دیجیتالی امروز که گریبان گیر طیف وسیعی از هموطنان شده است، آشنا کنیم و در این رهگذر، به جامعه شناسی خودمانی نسل اینترنت که نسل معتادان دیجیتال است، بپردازیم.

در گفتارهای قبلی،، غرب زدگی دیجیتالی و انتقاداتی به سبک زندگی آنلاین، مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این گفتار، به موضوع مهم سبک زندگی فیس بوکی می‌پردازیم. سبک زندگی بسیاری از ما، سبک زندگی فیس بوکی شده است و هر روز، با چک کردن اکانت ما در شبکه‌های اجتماعی و لایک و فالو و چت و امثالهم سپری می‌شود. سبک زندگی خاصی که سبب شده است، کم تر بخوابیم، کم تر ورزش کنیم و حتی کم تر کتاب بخوانیم.



ما خیلی‌ها را بر اساس آی دی و هویت دیجیتالی آن‌ها می‌شناسیم. برای خیلی از ماها، خیلی از انسان‌هایی که با آن ها در تماس هستیم، هویت دیجیتالی واضح تر از هویت واقعی در دنیای واقعی دارند. هویت دیجیتالی خیلی‌ها در فضای مجازی، با شادی و شعف و عکس‌های فتوشاپی و ادب و نزاکت و... همراه است. اما آیا واقعیت افراد و شخصیتان ها نیز این گونه است یا افراد، پشت هویت دیجیتالی خود پنهان شده‌اند؟

آیا سبک زندگی دیجیتالی، هویت واقعی افراد را از آن ها دور کرده است؟ این‌ها پرسش‌هایی است که قصد پاسخ دادن به آن را نداریم. اما در این گفتار، نگاهی داریم به سبک زندگی فیس‌بوکی. فیس‌بوک با بیش از ۱ میلیارد کاربر، یکی از پر جمعیت‌ترین کشورهای جهان است که البته، هویت دیجیتالی دارد. کسب و کاری که زوکربرگ جوان راه اندازی کرد، به واقعیتی غیر قابل انکار در سبک زندگی میلیاردها نفر از ساکنان کره زمین تبدیل شده است. واقعیتی که از آن می‌توان به واقعیت مجازی virtual Reality نام برد. واقعیتی که فیس‌بوک، اخیراً از یکی از محصولات خلاقانه‌اش (Occulus Rift) هم، رونمایی کرد.

ظهور زندگی فیس بوکی و سبک زندگی دیجیتالی


فوریه 2004 بود که سایت فیس بوک پا به عرصه وجود در پهنه جهانی وب گذاشت و تا اواخر سال 2007 میلادی، مورد استقبال فعالان کسب و کار قرار نگرفت، اما از نوامبر این سال، برنامه‌هایی برای ترغیب شرکت‌ها برای تبلیغات و حضوری پر رنگ در این مجموعه رو به رشد اجتماعی در دستور کار قرار داد. این سایت تا اوایل 2009، تنها 150 میلیون کاربر را جذب کرده بود، در حالی که این میزان تا آوریل سال 2015 میلادی به بیش از 1.2 میلیارد کاربر افزایش یافت. در نوامبر 2007، فیس بوک سیستم تبلیغاتی Beacon را معرفی کرد که ابزاری برای حضور قوی تر و گسترده تر شرکت‌ها، محصولات، انجمن‌ها، گروه‌های هنری، ورزشی و فعالیت افراد مشهور بود. این پایگاه هم اکنون بیش از یک میلیارد کاربر در اختیار دارد که البته حدود 10 درصد آن را اکانت های جعلی و بی هویت تشکیل می‌دهند. فیس بوک پایگاهی هست که اجتماعی شدن 1 در محیط مجازی را بر اساس قابلیت‌های فنی و کارکردی خود، ترغیب کرده و کاربران را برای گسترش ارتباطات واقعی خود در دنیای مجازی تشویق می‌کند.

به هر حال این شبکه‌ها که به شبکه‌های اجتماعی (Social Networks) مشهور هستند، در حال تغییر ساختار روابط اجتماعی افراد در جوامع امروزی هستند. گذار از رسانه‌های سنتی به رسانه‌های دیجیتال، الگوهای ارتباطی و حتی ادبیات ارتباطات انسان را دستخوش تغییرات اساسی کرده است. الگوهای ارتباطاتی و حتی زبان و ادبیات ارتباطات با گذار رسانه‌های سنتی به عصر دیجیتال تغییر کرده است. همان‌طور که پیش تر گفتیم، ما امروزه بیش تر پیامک می‌زنیم تا تلفن و دیدار حضوری و ارسال نامه و کارت تبریک به دوستان و آشنایان.

این یعنی تغییر در الگوها و انتظارات ارتباطی و اطلاعاتی ما به زبان ساده. فیس بوک به عنوان یک پروژه دانشگاهی مطرح شد، اما امروزه تبدیل به یک پدیده شده است که در دسترس همه افراد در سراسر جهان قرار گرفته است. در واقع کاربران فیس بوک یا Facebookers جمعیتی به اندازه کشور چین دارند و محیطی را تشکیل داده‌اند که با میلیون‌ها مخاطب از سراسر جهان، رسانه ای تاثیرگذار را در اختیار صاحبان سرمایه و مراکز جاسوسی غرب پدیدار کرده‌اند. شبکه‌های اجتماعی به عنوان ابزارهای رسانه ای جدید، نسلی جدیدی از انسان‌ها را به وجود آورده است که هویت آن‌ها توسط ارتباطات و محتوایی که در محیط‌های مجازی تولید می‌کنند، شناسایی می‌شود.


در واقع در عصر موج سوم ۲ بر خلاف موج اول (عصر کشاورزی) و موج دوم (عصر صنعت)، هویت افراد بیش از آن که بر اساس مراتب خانوادگی، قومی، قبیله ای و نژادی تعیین شود، بیش تر در محیط‌های مجازی (Virtual Communities) قابل شناسایی و نمود است. شبکه‌های اجتماعی در محیط وب را می‌توان در قالب کارکردهای تعامل انسان با کامپیوتر ۳ مورد بحث و بررسی قرار داد. بر اساس آن چه آبراهام مازلو در تئوری سلسله مراتب نیازهای انسان بر شمرد، نیاز برای دوست داشتن و عشق، نیازی است که انسان همواره به دنبال آن بوده است و به نظر می‌رسد ابزارهای فناوری اطلاعات و ارتباطی امروزی را می‌توان ابزاری در ارضای این نیاز آدمی دانست. نیاز برای شناساندن علایق خود به دیگران و ترغیب دیگران به دوست داشتن علایق و نیازهای ما. امری که حتی میلیون‌ها انسان کره زمین را حتی در زمان‌هایی که نوت بوک در اختیار ندارند و از طریق اپلیکیشن های موبایل به سایت‌های اجتماعی متصل می‌شوند، به خود مشغول می‌کند.


متغیرهای مختلفی منجر به ترغیب کاربران به استفاده از ارتباطات کامپیوتر محور 4 (CMC) در دنیای امروزی شده است که از آن جمله می‌توان به ناشناس ماندن، دسترسی آسان و سریع، ارتباطات محافظت شده و غلبه کردن بر محدودیت‌هایی که در ارتباطات face-to-face ایجاد می‌شود، اشاره نمود.

شبکه‌های اجتماعی مانند فیس بوک، توییتر و اینستاگرام، در واقع تلاشی هستند برای حفظ انسان‌ها در محیطی دیجیتالی و صفر و یکی تا در محیطی که ارتباطات آسان و سریع و رایگان است، فعالیت کرده و آگهی الکترونیکی بیش تر ببیند و کلیک بیشتر و لایک و کامنت بیش تر بزارند و سهام امپراطوری های آنلاین را در بورس‌های نیویورک و توکیو و پاریس و لندن، افزایش دهند. به قول مونیگا لوینسکی، ما در عصر زورگیری‌های مجازی )Cyber bulling) زندگی می‌کنیم. عصری که نمایش بیش تر آگهی با هر روشی، اخلاقی یا غیر اخلاقی، کمیسیون تبلیغاتی بیش تری را به همراه می‌آورد!

اما قضیه فقط به این جا ختم نمی‌شود.

سبک زندگی دیجیتالی و چالش‌ها


مخاطرات این شبکه‌های نوظهور بر روی روان و فکر آدمی، هشدارهایی را برانگیخته است. خیلی از ماها به شبکه‌های مجازی تا شبکه‌های واقعی بیش تر علاقه داریم و از انگیزه بهتری برای استفاده از این ابزارها برای توسعه روابط اجتماعی خود برخورداریم. استفاده آسیب زا ۵ از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی آن، موضوعی است که از سال ۲۰۰۰ میلادی به این سو، مورد توجه محققان علوم روانی و ارتباطات قرار گرفته است. برخی از پژوهشگران معتقدند استفاده نامعقول از اینترنت و در حقیقت استفاده آسیب زا از اینترنت، مشکلاتی چون: تنهایی ۶ ، خشونت ۷ ، اعتیاد ۸ ، درون گرایی ۹ و افسردگی ۱۰ را برای شخص به همراه داشته باشد و این معضلی است که شبکه‌های اجتماعی می‌توانند در گسترش آن نقش موثری ایفا کنند). دانیل میلر، استاد انسان شناسی در دانشگاه کالج لندن اخیراً کتابی درباره داستان‌هایی از فیس بوک نوشته است که در آن، به ارائه داستان‌های کوتاهی از سرنوشت و سرگذشت و تجربه افراد مختلف در استفاده از این پایگاه پرداخته است. او معتقد است برای خیلی‌ها، فیس بوک یک ابر دوست ۱۱ به حساب می‌آید و بعضی‌ها این‌قدر غرق فیس بوک بازی هستند که بهتر است بنویسند Marrigae to Facebook!.

آری! خیلی از ماها هشت ساعت خوابیم و هشت ساعت کار می‌کنیم و دو سه ساعت با همسر و نزدیکان و بقیه را به شبکه‌های اجتماعی و اینترنت می‌پردازیم. فی‌الواقع با این شبکه‌ها عجین شده‌ایم و ادعای میلر درباره ما صحیح است. کارت تبریک‌ها یا کارت دعوت‌های زیادی دیده‌ام که نشانی اینترنتی عروس و داماد بر روی شبکه‌های اجتماعی نیز بر روی آن درج شده بود!! خیلی تعجب نکنید! عصر دیجیتال است و به زودی همین کارت هم تا ده سال یا بیست سال آینده برای شما ارسال نمی‌شود و از طریق یک event اینترنتی در شبکه‌های اجتماعی از مراسمات با خبر می‌شوید!! فلورانس دتلور، پیرزن ۱۰۲ ساله ای است که از وی به عنوان مسن‌ترین فیس بوک باز دنیا نام می‌برند و او اخیراً با بنیان‌گذار این پایگاه دیدار کرد ۱۲ . این خانم خیلی خوش شانس است که سنش سه رقمی شده است و تازه به جمع باشگاه معتادان عصر دیجیتال راه یافته است. آن هم در سن صد و دو سالگی. نه در سن ده سالگی!!


به هر حال شهروندان امروز دهکده جهانی، فارغ از سن و نزاد و ملیت، هویت دیجیتالی در این شبکه‌ها دارند و زمان‌های زیادی را به چرخیدن و گشت زدن در این محیط اختصاص می‌دهند. این حضور آنلاین و فعالیت در دنیای مجازی، اگر گذری و اعتیاد آور نباشد، به نظر می‌رسد تأثیرات مخرب بر روی روح و روان افراد ندارد. اما مسئله اینجاست که خیل عظیمی از کاربران شبکه وب، نمی‌توانند وقت کمی را به این شبکه پر زرق و برق و مهیج اختصاص دهند. دکتر شیلا کیگان، از متخصصان معروف علوم روان شناسی در انگلیس معتقد است استفاده طولانی مدت از اینترنت حتی می‌تواند موجب نقض عملکرد مغزی شود. وی معتقد است افرادی که ساعات بسیار زیادی از عمر خود را صرف کار با اینترنت می‌کنند، مغزشان در شیوه تفکر و تمرکز دستخوش تغییرات جدی می‌شود که آسیب مزمن مغزی یکی از عوارض آن می‌باشد ۱۳ .

در واقع شبکه‌های اجتماعی که یکی از دلایل تمایل روز افزون افراد به استفاده از اینترنت و محیط دیجیتال هستند را باید در فهرست دلایل مؤثر در توسعه اعتیاد و آسیب‌های مغزی در دنیای امروزی نیز گنجاند. اعتیادی که در واقع پیچیده تر و فراگیر تر از اعتیادهای سنتی مانند اعتیاد به الکل و سیگار است. رئیس سازمان نظام روانشناسی خراسان جنوبی، در مصاحبه با یکی از خبرگزاری‌ها گفته بود ۱۴ : افرادی که دچار اعتیاد به اینترنت می‌شوند، بسیار سخت‌تر از معتادان مواد مخدر آن را ترک می‌کنند. در واقع اعتیاد به اینترنت طوری است که بسیاری از دانش‌آموزان به طور مخفیانه و به‌دوراز چشم والدین ساعت‌ها از وقت خواب خود را پشت میز آن می‌نشینند، در نتیجه روز بعد در کلاس درس خواب هستند. البته تنها خواب آلودگی بعد از اتصال مکرر به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، تنها ناهنجاری پیش روی نیست.

سعی کنیم، وقت کم تری را به زندگی دیجیتالی خود بپردازیم و زمان بیش تری را صرف زندگی در زندگی واقعی و غیر مجازی خود بکنیم. سخت است، اما غیر ممکن نیست!