عصر حکمرانی مال ها؛ نبرد با بازار (۱)

مجله صدا - فریده عنایتی، زینب کوهیار، سمیرا قزوینی: می گویند، ابرمارکت ها مصرف گرایی را رواج می دهند و ارتباط میان فردی را کم می کنند، اما فعالان اقتصادی خیلی با این مفاهیم و تعریف ها موافق نیستند. در بازار، عرضه و تقاضا مهم است. حالا می خواهد این عرضه و تقاضا در ابرمارکت ها به مصرف گرایی بکشد و یا ارتباط آدم ها را کاهش دهد. این گزارش، نظرات جامعه شناسان، اقتصاددانان، فعالان اقتصادی و مسئولان را درباره پدیده ابرمارکت ها در کشور مورد بررسی قرار داده است.


حسین راغفر، اقتصاد دادن: مگامال ها، افزایش قیمت را به دنبال دارند.

جعفر قادری، عضو کمیسیون برنامه و بودجه مجلس شورای اسلامی: فروشگاه های بزرگ صرفه جویی های ناشی از خرید را در اقتصاد ایجاد می کنند.

حسن فروزان فرد، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران: فروشگاه های بزرگ امکان رقابت پذیری سالم تر را مهیا می کنند.

مهدی معصومی، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران: مال ها، چرخ اقتصاد را بهتر می چرخانند.

سعید معیدفر، جامعه شناس: مال ها و ابرمارکت ها درواقع همان «شیئی شدگی» است.

سعید درخشانی، رییس اتحادیه سوپرمارکت داران: تمام فروشگاه های بزرگ باید زیر نظر اتحادیه قرار بگیرند.

احمد صادقیان، عضو هیات نمایندگان اتاق تهران: ابرمارکت ها رقیب اصلی سوپرمارکت ها هستند.

سال ۸۸ که در اتوبان باکری مرکز خریدی بزرگ و عظیم افتتاح شد، تا چند روز اول، آنقدر مورد استقبال قرار گرفت که تنها صف های مردمی دیده می شود. بعد ازچند ماه که بودن فروشگاه بزرگ «هایپراستار» برای مردم عادی شد، آنجا علاوه بر مرکز خرید، تبدیل به سرگرمی و مکانی برای پیاده روی آدم های مشتاق شد. تا جایی که تابستان ها برای فرار از گرمای آفتاب و زمستان ها هم برای جلوگیری از نفوذ سرما، مکان خوبی برای پیاده روی به حساب می آمد. به عبارتی هم فال بود و هم تماشا.

برای آنهایی هم که عشق خرید کردن و دیدن برندهای شیک و گران قیمت داشتند، مکان خوبی به حساب می آمد. حتی برای آنهایی که دیگر حال و حوصله و یا وقت درست کردن غذاهایی ایراین مثل قرمه سبزی، قیمه و کوفته و... را نداشتند، هم خوب بود. چرا که در اینجا، از همه نوع غذا و خوراکی های مختلف پیدا می شد. حالا هم که دیگر تهران پر شده از این مارکت های بزرگ. مردمی که تا چندوقت پیش گمان می کردند، دیگر هایپراستار می تواند انتهای یک سوپرمارکت بزرگ باشد، این روزها از اتوبان ستاری و فاز دوم اکباتان که عبور می کنند، مکانی به مراتب بزرگ تر و حجم تر از هایپراستار می بینند.


مکانی که رویش بزرگ نوشته شده است «مگامال». یعنی مجتمع تجاری که می تواند در خود چندین مرکز شبیه هایپراستار را جا دهد. به این ترتیب، حالا تهران را «مال» ها فرا گرفته اند. «مال» هایی که تا چند وقت پیش تنها در کشورهای دیگر مثل دبی، چین و مالزی دیده می شد، اما حالا در پایتخت و شهرهای بزرگی مانند شیراز و اصفهان هم به چشم می خورد.

البته برخورد با این مال ها، زیاد هم مطلوب نبود. همان اول که هایپراستار افتتاح شد، شایعه هایی از اسرائیلی بودن آن به وجود آمد و حتی رسانه های تندرو تیتر زدند: «هایپراستار؛ تجارت مخفی رژیم اسراییل در ایران» است.

ابرمارکت ها؛ پیاده رو یا مرکز خرید

به گفته کارشناسان و جامعه شناسان، مراکز خریدی مثل مگامال و هایپراستارها، تبدیل به مکانی برای پیاده روی و قدم زنی افراد مختلف شده است. به طوری که حتی سه برابر مشتریان این مراکز، بازدیدکننده وجود دارد.

زمانی که حاشیه ها از اجنبی بودن و صهیونیستی بودن هایپراستارها تمام شد، در نهایت تنها بازدید مردم از این فروشگاه ها باقی ماند. به طوری که به گفته «مارک کوربیون» فرانسوی، مدیرعامل شرکت فروشگاه های زنجیره ای هایپراستار ایران، به طور متوسط ۱۵۰۰۰ مشتری در روز و در زمان اوج کاری ۱۰۰۰۰۰ بازدیدکننده به هایپراستار می روند. همچنین براساس گزارش های منتشرشده، تعداد کارمندان هایپراستارها، هزار نفر است و میانگین مشتریان در ماه، ۱۲۷۷۵۰۰ نفر است. به این ترتیب سه برابر مشتریان، افرادی هستند که برای قدم زدن به این مجتمع تجاری می آیند.

البته باز هم حتی با اینکه مردم از این ابرسوپرمارکت ها و هایپرها و مال ها استقبال می کنند، اما هستند گروهی که مخالف آنها هستند و این ابرمارکت ها راعامل کسادی کاسبی سوپرمارکت ها می دانند و معتقدند وجود چنین مکان هایی مردم را به مصرف گرایی و برندبازی سوق می دهد. البته در کنار برندهایی که در این مراکز دیده می شود، بیشتر کالاها با تخفیف های ویژه فروخته می شود و آدم ها را از رفتن به عمده فروشی ها بی نیاز کرده است.


سوپرمارکت داری نزدیک یک هایپرمارکت بزرگ تهران به خبرگزاری مهر گفته است: در گذشته تعداد مشتریانی که برای خریدهای خود به سوپرمارکت من مراجعه می کردند، بسیار بالا بود و همین مراجعه، سود بالایی را برای این مغازه رقم زده بود اما اکنون ساکنان منطقه ترجیح می دهند برای خریدهای عادی و روزمره خود از قبیل شیر و پنیر و نان، به این فروشگاه های بزرگ مراجعه کنند.

یکی دیگر از این سوپرمارکت داران هم مدعی است که معمولا در روزهای اول ماه که بیشتر کارمندان و بازنشستگان حقوق خود را از دولت یا محل کارشان دریافت می کنند، سوپرمارکت های منطقه با کسادی خرید مواجه هستند، چرا که مردم هم برای تفریح و هم برای خرید مایحتاج عمومی و کلی خود به هایپرمارکت ها مراجعه می کنند اما در روزهای میانی و پایانی ماه، بازار ما داغ تر از روزهای اول ماه است.

همچنین با اینکه در این مراکز، همه نوع کالا از داخلی و خارجی به چشم می خورد، اما عده ای معتقدند، وجود این ها، بازار تولید داخل را دچار اختلال کرده و مسئولان باید به این موضوع رسیدگی کنند.

البته سعید درخشانی، رییس اتحادیه سوپرمارکت داران در این باره می گوید: «هرکس، هرکاری که می کند، برای سود خودش است و امکان دارد کمکی هم به اقتصاد شود. اکثر این مال ها، با سرمایه گذاری خارجی تاسیس شده اند و که این سرمایه گذاران برای سود آمده اند، اما در کنار آن خدماتی هم ارائه می دهند. اینها بیشتر کارهای اقتصادی است، وقتی می خواهند سوددهی بیشتر شود، این کارها را می کنند تا مردم بیشتر به طرف آنها گرایش داشته باشند.

خوب این خدمات را ایرانی ها هم می توانند ارائه دهند، اما، آنها در سطح وسیع تر و ایرانی ها در سطح کوچک تری این خدمات را ارائه می دهند که به تناسب سوددهی آنها بیشتر می شود.»


برخلاف سوپرمارکت هایی که مخالف ابرمارکت ها هستند و آنها را عامل کسادی بازار خود می دانند، درخشانی معتقد است که اگر امکاناتی باشد که در سطح کل تهران این مال ها وجود داشته باشند، دیگر نیاز نیست که هرکس این مسافت را طی کند. چرا که به گفته او، این فروشگاه ها، در مناطق خاصی از تهران هسنند، هرکس برای خرید از اینمال ها باید مسافت زیادی را طی کند، بنزین مصرف کند، ماشین ببرد، در ترافیک بماند و وقتش تلف شود که می خواهد خریدی انجام دهد.

البته او این را هم می گوید که معمولا هر قوی ای که بیاید، ضعیف را از پا در می آورد.

درخشانی ادامه می دهد: «فروشگاه های بزرگ، سرمایه های کلان دارند. کم کم، این مال ها در نقاط دیگر شهر مستقر می شوند و اگر این اتفاق بیفتد، فروشگاه های کوچک از بین می روند و افت می کنند. سوپرمارکت ها فعلا به کار خود ادامه می دهند، اما چندسالی است که این مال ها، کارشان رونق گرفته است و سوپرمارکت ها از نظر کسب درآمدر اضی نیستند و می گویند که دخل و خرج با هم توازن ندارد. الان، خواربارفروشی ها که خود زیر نظر اتحادیه خواربارفروشان اداره می شود، سوپرمارکت ها، لبنیاتی ها و کلا فروشگاه های مواد غذایی هم لطمه خورده اند.»

رییس اتحادیه سوپرمارکت داران می گوید: «بنده از وضعیت فروشگاه های غیرمواد غذایی اطلاعی ندارم. سوپرمارکت به جایی می گویند که حداقل ۷۰ متر باشد و گاهی به ۷۰۰۰ متر هم می رسد. دولت می گوید، تعدادی از این سوپرمارکت ها یکی شوند و یک فروشگاه بزرگ در حد ۵ یا ۶ هزار متر تشکیل دهند. در ایران بعید می دانم، چنین اتفاقی بیفتد. البته، این موضوع قبل از انقلاب هم مطرح بود که جواز ۵ تا ۶ مغازه کوچک مثل خواربار و لبنیات را باطل کنند و با ادغام آنها یک سوپرمارکت تاسیس کنند. خوب یک تعداد خیلی کم و انگشت شماری این کار را کردند، بعد هم که انقلاب شد، تا مدتها بحث این بود که اصلا سوپرمارکت نباید باشد و ما مدتها تلاش کردیم تا سوپرمارکت را ثبت کنیم.»

به هر حال، چه سوپرمارکتی ها راضی باشند و چه نباشند، مدیرعامل شرکت فروشگاه های زنجیره ای هایپر استار ایران می خواهد، طی بیش از ۱۰ سال، حداقل ۳۵۰ میلیون دلار سرمایه گذاری کند. سرمایه گذاری که درنهایت می تواند منجر به افتتاح ۱۰ فروشگاه دیگر مثل هایپراستار شود.

به هر حال، ایران دومین کشور بزرگ خاورمیانه و هجدهمین کشور پهناور جهان محسوب می شود که با جمعیت ۷۷میلیون نفری اش شانزدهمین کشور پرجمعیت دنیا است. همچنین یک چهارم جمعیت حکشور ۱۵ تا ۲۴ سال سن دارند و به عبارتی جوان محسوب می شوند. همه این فاکتورها باعث شده تا سرمایه گذاری هایی مانند مال ها در ایران با چشم انداز خوبی صورت بگیرد. به همین دلیل هم «کوربیون» گفته، درنظر دارد تا فروشگاه هایی را در شیراز، اصفهان و مشهد افتتاح کند. او همچنین ادامه داده: «به علت ارزانی زمین در شیراز، فروشگاه مان بزرگ تر از تهران خواهدبود، در اصفهان نیز پروژه با ۱۰ هزار مترمربع ساخته خواهدشد که مردم را از فاصله ۱۰۰ کیلومتری فروشگاه برای بازدید جذب خواهد کرد و در مورد فروشگاه مشهد نیز امیدوارم دو برابر اندازه تهران باشد.»


البته تمام این موارد تنها به هایپراستار ختم می شد و قبل از این بود که مگامال بزرگ فاز دوم شهرک اکباتان ساخته شود. احتمالا با افتتاح این مگامال، «دوردور کردن»های مردم البته با پای پیاده در اینجا هم بیشتر می شود. چرا که طبق آنچه که در سایت این مرکز نوشته شده است: «مگامال» به عنوان مکانی برجسته برای خرید، تفریح و سرگرمی است که در منطقه ای منحصر به فرد، کاملا توسعه یافته و دارای زیرساخت های خدماتی، اجتماعی و فرهنگی مناسب با چشم انداز فضای پارک احداث خواهدشد و برای حداقل ۱۷۰۰ نفر اشتغال زایی می کند.»

مگامال اکباتان، زیرنظر گروه هولدینگ نگین ساخته شده است. این هولدینگ، در حال حاضر متشکل از دو گروه تجاری و اقتصادی نگین و انگاره است که از سال ۱۹۸۹ میلادی مصادف با ۱۳۶۸ شمسی فعالیت می کند. دفتر مرکزی این هولدینگ در شهر کوالالامپور کشور مالزی واقع شده است. این هولدینگ شعب فعال و گسترده ای در خاورمیانه (جمهوری اسلامی ایران و امارات متحده عربی) استرالیا و چین دارد. تمرکز اصلی هولدینگ بر سرمایه گذاری های مشترک و امور تجاری و اقتصادی بین خاورمیانه و آسیا پاسفیک متمرکز شده است.

این مگامال تهرانی ها در زمینی به مساحت ۱۹ هکتار طراحی شده است. از ویژگی های دیگر موقعیت مجتمع، دسترسی آسان به بزرگراه های تهران است. در شمال و جنوب پروژه به ترتیب بزرگراه های تهران- کرج و جاده مخصوص و در شرق مجتمع بزرگراه شهید ستاری قرار دارد که از طریق این بزرگراه امکان دسترسی به بزرگراه های حکیم، همت و نیایش هم وجود دارد. مسیر مترویی این مرکز هم حساب شده انتخاب شده است. چرا که فاصله کوتاهی با ایستگاه مترو تهران- کرج و ایستگاه خط چهار مترو تهران دارد.

حتی دارای مسیر اختصاصی ورودی به طبقه همکف مجتمع است. به هرحال، این خط مترو طولانی ترین خط متروی تهران است که دارای ۲۲ ایستگاه بوده و از شرقی ترین نقطه تهران، میدان شهید کلاهدوز (انتهای خیابان پیروزی) آغاز و در مجتمع هم تمام می شوید. این پروژه سرمایه گذاری مشترک سازمان سرمایه گذاری و مشارکت های مردمی شهر تهران (شهرداری منطقه پنج) و شرکت Neguin Trading Sdn. Bhd مالزی است.