پراید در ایران ۲۰ ساله شد

مجله همشهری جوان - سید سینا ناصری، آرش راهبر: شاید برای شما هم اتفاق افتاده باشد که وارد کوچه ای شده اید و موقع قدم زدن، بعد از دقایقی متوجه نکته خاصی در آنجا شده اید. آن هم اینکه این کوچه شبیه کوچه ای است که قبلا در جای دیگر دیده اید و احتمالا این شباهت نه به خاطر نوع معماری ساختمان ها و سنگفرش پیاده رو و چاله های آسفالت که به خاطر اتومبیل های جمع و جور و نام آشنایی است که گوشه و کنار خیابان پارک شده اند.

اتومبیلی هایی نقلی با نام پراید با ظاهری ساده که حالا نزدیک به 20 سال است چشم مان به دیدن شان عادت کرده و به ندرت پیش می آید جایی از ایرن چشم بچرخانید و یکی از آنها را نبینید. پراید، محصول اصلی شرکت سایپاست اما این محصول چطور وارد زندگی ما شد و اصلا از کجا آمده است.


«از ویژگی های نشان سایپا می توان به توازن ابعادی در طراحی زوایای ۱۲۰ درجه و بال های همسان و قابلیت حجم پذیری آن اشاره کرد. در نگاه اول نشان سایپا به شکل چرخ دهنده خودنمایی می کند که نماد اصلی صنعت و تولید است و با دقت بیشتر، تحرک و چرخش حول محور مرکزی با توجه به تقارن ابعادی آن در ذهن تداعی می شود. گستردگی و جهانی شدن از جهت گیری بال ها به اطراف قابل برداشت است و قرار گرفتن یکی از بال ها به سمت بالا نشانگر وریکرد نهایی سازمان در همسو کردن استعدادها در جهت تعالی سازمانی است.»

در مقدمه تاریخچه ای که برای پراید در سایت این شرکت درج شده است، توضیحاتی در مورد آرم این شرکت که توسط مرتضی ممیز با توجه به گنبد سرخ مراغه طراحی شده، نوشته شده است که با نگاهی به آن و بعد مشاهده مسیر فعالیت سایپا، از ابتدا تاکنون، اینطور به نظر می رسد که مدیران این شرکت دو عامل رشد و نوآوری را همیشه در فعالیت هایشان گوشه ذهن شان داشته اند یا حداقل سعی می کنند اینطور باشند.

شرکت سایپا در اوایل دهه ۱۳۴۰ با نام «شرکت سهامی تولید اتومبیل سیتروئن» در ایران تاسیس شد. این کمپانی خودروسازی، کارش را با تولید انواع مدل های ژیان آغاز کرد. از آن ژیان ها که معروف بود هنگام تصادف «چپ» نمی شوند!

۱۰ سال بعد نام این کمپانی به «شرکت سهامی ایرانی تولید اتومبیل» تغییر کرد که مخفف آن و نتیجه چسباندن حروف اول اول عبارت فرانسوی آن بود؛ Societe Annonyme Iranienne de Production Automobile که عبارت «سایپا» را ساخت. از این تاریخ تا ۲۰ سال بعد؛ یعنی اوایل دهه ۷۰، سایپا دو خودرو دیگر (وانت نیسان و رنو ۲۱) را روانه بازار کرد تا نوبت به شخصیت اصلی این داستان برسد: پراید.


از علی دایی تا مرضیه برومند

آن موقع، یعنی اواسط سال ۷۳، زمانی که پراید تولید و اندکی بعد وارد بازار ایران شد، شاید کمتر کسی فکرش را می کرد که این خودرو کم مصرف وارزان قیمت، بتواند پیکان دوست داشتنی را از دور رقابت خارج کند و کم کم به خودرو اول خانواده های ایرانی تبدیل شود. ایده اولیه پراید متعلق به کمپانی فورد آمریکا و مزدای ژاپن بود که بعدا کره ای ها در کمپانی کیاموتورز، آن را ساختند. نام پراید هم عبارتی لاتین به معنای غرور و افتخار است.

سایپایی ها تلاش کردند پراید را با دو مدل و دو نام نسیم (هاچ بک) و صبا (صندوق دار) معرفی کنند اما ملت همچنان این محصول را پراید صدا می زدند. پراید که خودرو مدرن و خوش استایل آن سال ها بود و کمپانی سایپا در اولین نوبت توزیع، تمام تیپ های اولیه آن را با نام «پراید کاربراتوری» وارد بازار ایران کرد، به سرعت در بین جوان ها محبوب و تبدیل شد به خودرو اسپرت خیابان ها.


پراید که ابتدا با قیمت ۶ میلیون تومانی وارد بازار شده بود در قدم بعد توانست با قابلیت هایی چون کم صدا و کم خرج بودن و تبلیغاتی که این خودرو را خودرو سفر معرفی می کرد، خودش را به خانواده های با درآمد متوسط تحمیل کند.

خیلی از عشق ماشین ها که با دیدن کولر قدرتمند و شیشه بالابر برقی پراید هیجان زده شده بودند، دوست داشتندن برای یک بار هم که شده سوار این ماشین شوند و اهل محل آنها را پشت فرمان این خودرو ببینند. این دوران اوج محصول پراید با اوج گیری تیم تازه تاسیس فوتبال سایپا همزمان شد.

نارنجی پوشان کرجی که سال ۱۳۶۸ باشگاه شان را ثبت کرده بودند، در سال ۱۳۷۲ با حضور بازیکنانی مثل علی دایی، همزمان قهرمان جام حذفی و لیگ دسته اول شدند تا در ایران اولین تیمی باشند که همزمان قهرمان دو جام می شوند.


تکرار قهرمانی در سال بعد و حضور در آسیا، سایپا و جدیدترین محصولش را بیشتر تبلیغ کرد. پراید سر از سریال های تلویزیونی هم درآوردو موضوع اصلی سریال «خوردو تهران ۱۱» شد. در این سریال که سال ۱۳۷۸ توسط مرضیه برومند ساخته شد، یک پراید سبز رنگ با پلاک تهران ۱۱ در هر قسمت دست یک نفر می افتاد تا محملی برای روایت یک قصه باشد. حتی همین سال ها هم بازی های کامپیوتری مانند سیزده بدر با پراید ساخته شده که باید سه سبزه قرار گرفته روی ماشین را به سلامت به پایان برساند.

پراید خانوادگی می شود

حالا زمان آن رسیده بود که سایپا، تغییراتی را در خودرو مردم پسندش، لحاظ کند تا با تنوع در محصولات، بازار را بیش از پیش در دست بگیرد. اولین تغییرات، مربوط به ظاهر خودرو می شد و البته آپشن هایی که گفته می شد در مدل های جدید اضافه شده است. از این رو، چند سال بعد از خودرو پراید استیشن رونمایی شد که مشتریانش اغلب خانواده های پرجمعیتی بودند که سفرهای متعدد، جزو جدایی ناپذیر زندگی شان بود.

پس از آن پراید ۱۴۱ بود کهوارد بازار ایران شد. ۱۴۱ با ظاهری متفاوت و آنتن برقی جدیدش بعدها به عنوان یکی از پرفروش های سایپا شناخته شد که عدد یک اول، نشانگر سایز خودرو، عدد چهار نشانگر ورژن و عدد یک آخر هم به نسل این خودرو اشاره می کرد.


البته اگر سیرتِ این مدل از پراید همانند صورتِ آن، با رینگ های اسپرت اش (!) زیبا بود، حتی می توانست در رده محبوب ترین ها هم باشد. در همین سال بود که اولین اتومبیل های پراید با موتور انژکتوری وارد بازار شدند و تحولی در صنعت خودروسازی داخلی ایجاد شد.

کم نبودند مشتریانی که فقط به خاطر اضافه شدن یک دکمه جدید در موتور پراید، قصد خرید این ماشین را می کردند؛ دکمه ای که همانند ریست کامپیوتر، با فشردن آن عملکرد موتور دوباره راه اندازی می شد و خیال خیلی ها را که دیگر مجبور نبودند ماشین نیازمند تعمیر را به تعمیرگاه ببرند، راحت می کرد. پراید در سال ۸۳ توانست گواهینامه صادرکننده نمونه کشور را از آن خود کند. سال بعد پراید اولین خط تولید اتومبیل دوگانه سوز را راه اندازی کرد و همراه با آن، خودرو جدیدش «روی» را به بازار ایران معرفی کرد.

عزیز هزار میلیارد تومانی

در سال ۸۱، سایپا به تولید روزی هزار دستگاه خودرو پراید دست پیدا کرد که در نوع خود رکورد مهمی به نظر می رسید. پراید در سال ۱۳۸۵ خط تولیدش را در ونزوئلا راه اندازی کرد که قدم بزرگی در راستای فعالیت های صادراتی بود. سال بعد، سال خوش یمنی برای سایپا بود که نشان می داد مدیران این شرکت، روزهای سخت و پرکاری را پیش رو دارند.


این کمپانی خودروسازی که لقب سودآورترین شرکت بورسی تاریخ بورس ایران را از آن خود کرده بود، در سال ۸۶ با صادرات پراید به ونزوئلا، آمریکای لاتین و سوریه، هم فعالیت های خارجی اش را ادامه می داد و هم با تولید تندر ۹۰ و پراید ۱۳۲ در داخل برای رقا خط و نشان کشید.سال ۷۸ از خودرو کاملا ایرانی تیبا، رونمایی شد. همزمان خط تولید زانتیا ۲ راه اندازی و اعلام شد که از این پس، خودروهای پراید با ترمز ABS روانه بازار می شوند.

طی این سال ها، سایپا همینطور که مشغول رشد و توسعه محصول اصلی اش؛ یعنی پراید بود، فعالیت خود را در دیگر زمینه ها هم ادامه می داد. خودروهایی چون رنو ۲۱، وانت نیسان، کاروان، ریو، تندر ۹۰، اتوبوس های شهری و تا همین اواخر، تیبا و پراید وانت از تولیدات این شرکت خودروسازی طی ۲۰ و چند سال اخیر شرکت سایپا هستند.

قرار بود تولید پراید با ورود تندر ۹۰ و خروج پیکان کم کم، کم شود اما توقف تولید پیکان و عدم ورود سریع تندر، نه تنها رشد تولید پراید را کم نکرد، بلکه میزان تولید آن را در نیمه دهه ۱۳۸۰ به سالی حدود ۴۰۰ هزار دستگاه رساند که تقریبا نصف محصول صنعت خودرو ایران بود که با توجه به ادعای احمد قلعه بانی، مدیرعامل وقت سایپا که می گفت برای ساخت پراید ۸ میلیون تومانی، ۴.۵ میلیون عومان هزینه می شد،

سود هر دستگاه پراید ۳.۵ میلوین تومان می شد که با ضرب آن در عددی حدود ۴۰۰ هزار به رقم ۱۴۰۰ میلیارد تومان سود سالیانه می رسید. پراید حالا قیمتی حدود ۲۰ میلیون تومان دارد و سایپا حدود ۳۰۰ هزار دستگاه از آن را در سال تولید می کند؛ اتومبیلی که حالا نه مزدا، نه فورد و نه کیاموتورز دیگر ساختش را دنبال نمی کنند، اما هنوز در اینجا خریده می شود و ملت سوارش می شوند.


درباره ماشینی که زمانی مایه غرور بود و حالا سرشکستگی

پیکان زمانه

آن روزها پیکان، اتومبیل اسطوره ای ایرانی ها، بدجور از چشم همه افتاده و حوصله ها را سر برده بود. اوایل دهه ۱۳۷۰ را می گویم؛ همان روزهایی که اولین تصاویر تولید آینده سایپا در رسانه ها منتشر شد و ولوله ای در میان طبقه متوسط به راه انداخت. کیاپراید، با قیافه ای جذاب (متناسب با روزگار خودش) و ظاهری بسیار جدیدتر از پیکان، چشم ها را خیره کرد و سایپا هم به نیت ایرانیزه شدنش دست به کار جالبی زد و فراخوان بزرگی برای نامگذاری آن راه انداخت.

از شما چه پنهان که بندههم با اشتیاق تمام دنبال اسم ایرانی برای این اتومبیل گشتم و کتاب های مرتبط را زیر رو کردم. دست آخر هم دو اسم «سمند» و «پرند» را برای سایپا پست کردم که از نظر من برای دو مدل صندوق دار و هاچ بک آن مناسب بود.

چند ماه بعد نام های «نسیم» و «صبا» از میان خیل نامه هایی که ارسال شده بود برگزیده شد و «سمند» ما هم سال ها بعد سر از کمپانی رقیب؛ یعنی ایران خودرو درآورد! البته نسیم و صبا هیچ وقت در دهان مردم نچرخید و همان پراید ذهن ها را تسخیر کرد تا معلوم شود برای جماعت ایرانی بهتر است از همان اول محصولی را با نام جدید معرفی کرد.


مهمان جدید بازار ایران خیلی زود رقیب کهنه کارش یعنی پیکان را روی پل برد و ضربه فنی کرد و مترادف با نامش مایه غرور و سرافرازی سایپا شد تا خط تولید داخلی به ساخت این ماشین عادت کند. هزار هزار پراید کره ای وارد ایران شد و در یکی دو سال اول، سواری خوبی به مردم داد.

خیابان های تهران هم رفته رفته پیکان ها را پس زدند تا سوگلی جدید را بیشتر در دل خود جای دهند. به زودی پرایدهمان ماموریت پیکان یعنی «به امید روزی که هر ایرانی یک پراید داشته باشد» را برعهده گرفت و به قول مدیران صنعت خودرو تبدیل به «گاو شیرده» خودروسازی ایران شد.

حالا از ورود پرایدبه خط تولید سایپا ۲۰ سال می گذرد و در این مدت رکورد بفروش ترین ماشین تاریخ را درایران به دست آورده و هر سال یک چهره از همان مدل قدیمی راهی بازار می شود اما با نگاهی گذرا می توان دریافت که درست در همان مسیری می رود که پیکان رفت.

در شرایطی که مدل های ساخت کشورهای صاحب صنعت خودروسازی حداکثر پنج سال در بازار می مانند، پراید بعد از گذشت ۲۹ سال از معرفی اش به دنیا اکنون ماشینی بسیار ملال آور و کهنسال به نظر می رسد و اگر رقابت در بازار ایران برابر بود، حالا حتی در بازار قراضه فروشی ها هم مشتری پیدا نمی کرد.

طنز روزگار را ببین که پراید در شرایطی هنوز در بازار ایران تولید و فروخته می شود که سال هاست کره ای ها آن را با نام «ریو» به بازار جهانی شناسانده اند و مدل جدید آن را هم همین حالا با شکل و شمایلی امروزی و جذاب عرضه می کنند. ظاهرا غرور بیجا دیگر جایی در صنعت خودروسازی ندارد.

این خودرو استثنایی چطور وارد ایران شد و حالا چطور صادر می شود؟

چه بود پراید؟ چه کرد پراید؟ چه شد پراید؟!


شاید برایتان جالب باشد که بدانید جناب پراید از آن اتومبیل هایی است که کشورهای زیادی را گشته و از ابتدای روز تولدش در یک جا بند نشده است. به اصطلاح پراید از آن ماشین های دنیا دیده به حساب می آید. نام اولیه این ماشین «مزدا ۱۲۱» بوده. بله، باورش یک مقدار سخت است ولی پراید در اصل ژاپنی است و طراحی و تولید آن از ۱۹۸۶ شروع شده و تا ۱۹۹۳ ادامه داشته است.

از طرف دیگر، در آمریکای شمالی هم این خودرو توسط شرکت اسم و رسم دار فورد با نام «فورد فستیوا» تولید و فروخته می شده. بعد از آمریکاگردی هم این ماشین مجددا به آسیا برگشت و از ۱۹۸۷ تا ۲۰۰۰ در شرکت کیاموتورز کره جنوبی تولید می شده است. بالاخره هم در سال ۲۰۰۱ خط تولید آن به سایپای خودمان منتقل شد و از آن روز به بعد پراید متولد شد و با سبقت گرفتن از پیکان، تبدیل شد به قوت غالب ایرانیان.

با وجود اینکه پراید سال هاست که فقط در ایران تولید می شود اما جزو محصولات صادراتی مان هم به حساب می آید و سالی چند دستگاه به کشورهای دیگر ترانسفر می شود و خیلی ها در خارج از کشور هم طعم رانندگی با آن را چشیده اند. یعنی بعضی از آدم ها در بعضی از کشورها همینطور نشسته و منتظرند تا پرایدشان از گمرک برسد و در آنجا با فوق و شوق فراوان برایش مرغ یا خروسی قربانی کنند یا تخم مرغ زیر لاستیکش بگذارند (!) و با کور کردن چشم حسودان تنگ گنظر، سوارش شوند.

در این سال ها مناطق مختلف دنیا از ما پراید خریده اند و مشتریان این محصول باورنکردنی بوده اند. کشورهای دوست و همسایه مان مثل عراق، آذربایجان، سوریه، ترکمنستان و کشورهای دوست و غیرهمسایه مان مثل مصر، ونزوئلا، غنا، سودان، مکزیک، کامرون و اکراین.


این دوستان هر ساله حداقل یکی دوتا پراید برای نمونه (در شکل ها و طرح های متفاوت) می برند و اگر خوششان آمد باز هم سفارش می دهند. در این مدت بحث قیمت در این کشورها همیشه مطرح بوده است، به عنوان مثال در دوره ای که قیمت پراید در کشورمان ۲۰ میلیون تومان بود، پراید صادراتی به عراق حدود ۱۷ میلیون تومان برای آنها آب می خورد. البته به قول دبیر انجمن خودروسازان، پراید صادراتی در برخی موارد خیلی از آپشن های جدید را ندارد و مالیات بر ارزش افزوده هم به آن تعلق نمی گیرد.

حالا اینکه این وسط منظور از آپشن، کیسه هوای دو سرنشین جلو و ترمز Abs است یا شیشه بالابر برقی و روکش صندلی، دقیقا معلوم نیست ولی مهم این است که درست است خارجی ها پول کمتری می دهند، ولی در عوض پراید فول آپشن سوار نمی شوند!