حیات در شبکه های اجتماعی پس از مرگ

روزنامه عصر ارتباط - میثم لطفی: «میراث دیجیتالی» از حدود یک دهه قبل به دغدغه اصل ساکنان هزاره سوم تبدیل شده است تا مشخص شود پس از فوت هر شخص اموال غیرمادی او چگونه و برچه اساس در اختیار بازماندگان قرار می گیرند. این اموال داده های شخصی، خاطرات مجازی، گفت و گوهای اینترنتی، اطلاعات پزشکی، عکس های شخصی، ایمیل ها، رمزهای عبور، شناسه های کاربری و... را شامل می شوند و در شرایطی که شبکه های اجتماعی به عضو جدانشدنی زندگی روزمره تبدیل شده اند، تعیین تکلیف حساب کاربری در آنها زمانی که فرد از دنیا می رود، اهمیت زیادی پیدا می کند.

مشکل در این زمینه زمانی مطرح می شود که پس از مرگ هر فرد باید حجم گسترده داده های به جا مانده از او را مدیریت کرد تا نحوه انتقال آن به بازماندگان مشخص شود. به طور میانگین هر خانواده در طول سال 5 تا 10 گیگابایت اطلاعات تولید می کند و براین اساس وارثان داده ها حجم گسترده ای از اطلاعات را پیش روی خود می بینند که برای دسته بندی و منظم کردن آنها مشکلات فراوانی وجود دارد. نکته دیگر این است که به محض انتشار گزارش فوت، بسیاری از ارایه دهندگان خدمات اجتماعی به طور خودکار ورود به حساب کاربری فرد را غیرممکن می کنند و بر این اساس وارثان دیجیتالی نمی توانند به اطلاعات موجود دسترسی داشته باشند.


البته باید گفت که با وجود تصویب قوانین مختلف، بسیاری از سرمایه های دیجیتالی قابل انتقال نیستند و برای مثال ۲ شرکت آمازون و اپل به صورت صریح اعلام کرده اند که فقط یک نفر اجازه استفاده از محصولات دیجیتالی آنها را دارد و بر این اساس سرویس ها و کالاهای ارایه شده از سوی این شرکت ها فقط توسط خرید از مورد استفاده قرار می گیرد و امکان انتقال آنها با محتویات دیجیتالی به فرد ثانوی ممکن نیست. با همه این صحبت ها، تاکنون فکر کرده اید که پس از فوت هرشخص چه کسی اجازه دسترسی به اطلاعات ذخیره شده در شبکه های اجتماعی را دارد و آیا با قوانین موجود، زمانی که فردی از دنیا می رود بازماندگان اجازه ورود به حساب کاربری او را در شبکه های اجتماعی دارند؟

دنیای دیجیتالی پس از مرگ

زمانی که یک فرد از دنیا می رود، در صفحه شخصی او در فیس بوک اطلاعات جدیدی انتشار نمی یابد، توییت جدید از او به اشتراک گذاشته نمی شود، آدرس های او در سرویس های پست الکترونیکی کارایی خود را از دست می دهند و... این اتفاقات فوت مشترک شبکه اجتماعی در دنیای مجازی را هم تایید می کند. اگر شخصی پیش از فوت خود رمز عبور را در اختیار اطرافیان قرار داده باشد، آنها می توانند به اطلاعات موجود در حساب کاربری دسترسی داشته باشند و پس از گذشت مدتی آن را غیرفعال کنند.

این اتفاق می تواند از سوی شرکت های ارایه دهنده خدمات اجتماعی هم صورت می گیرد و برای مثال، شخصی که عضو شبکه اجتماعی Google Plus است پیش از فوت خود وارد سرویس Google Will می شود و در آن فرمی را پر می کند تا براساس اطلاعات آن، اگر فرد برای دوره های زمانی سه ماه، شش ماه یا یک سال سراغ حساب کاربری خود نرفت، گوگل آن را غیرفعال کند. با این کار گوگل می تواند از زنده بودن یا نبود افراد اطمینان حاصل کند و در صورت تایید قبلی، اطلاعات حساب کاربری را در اختیار بازماندگان بگذارد. دیگر شبکه های اجتماعی نیز هرکدام تا اندازه ای این قابلیت ها را در اختیار مشترکان خود قرار می دهند و دسترسی محدود یا کامل برای وارثان دیجیتالی فراهم می آورند.


کاربران مرحوم در شبکه های اجتماعی

شبکه های اجتماعی مختلف قوانین متفاوتی را در این زمینه وضع کرده اند و با اجرای سیاست های خود مشخص می کنند که اموال دیجیتالی فرد پس از فوت چگونه مدیریت می شود. برای مثال، توییتر در سیاست های اصلی خود اعلام کرده است که امکان دسترسی به پروفایل شخصی مرحوم وجود ندارد و بازماندگان نمی توانند وارد حساب شخصی او شوند. این شبکه اجتماعی پس از فوت هرشخص حساب کاربری او را غیرفعال می کند و براساس قراردادی که با بسیاری از دولت ها منعقد کرده است، فهرست افرادی که فوت می کنند برای آنها ارسال می شود تا به این صورت زندگی او در توییتر هم به پایان برسد.

در فیس بوک شرایط به صورت متفاوت دنبال می شود. اگر صحت هویت اعضای خانواده فردی که از دنیا رفته است تایید شود، فیس بوک به آنها امکان می دهد صفحه شخصی وی را غیرفعال کنند. در این شرایط شما می توانید با ارسال گواهی فوت مرگ او را تایید کند و مجوز لازم برای غیرفعال کردن صفحه او را در اختیار بگیرید. فیس بوک همچنین این امکان را فراهم می کند تا پروفایل افراد مرحوم به عنوان یک فضای یادبود مورد استفاده قرار گیرد. بر این اساس پس از تایید گزارش فوت، می توانید در لینک ویژه ای که ارایه شده است آگهی ترحیم را روی صفحه شخصی وی منتشر کنید.

ارثیه دیجیتالی

شبکه های اجتماعی انواع اطلاعات را در خود جا داده اند و از عکس های شخصی گرفته تا متن گفت و گوهای اینترنتی، بیت کوین، رمز عبور و نوشته ها در آن موجود است. بعضی افراد در شوخی های روزمره خود می گویند وقتی از دنیا رفتند، بهتر است اطلاعات آنها در شبکه های اجتماعی به طور کامل از بین برود تا اطرافیان متوجه نشوند او چه اقداماتی انجام داده است.

در حالت تئوری، شما در زمان حیات خود می توانید دستورالعمل تعریف شده از سوی شبکه اجتماعی را دنبال کنید تا این اتفاق پس از مرگ حاصل شود. اما باید توجه داشت که مساله به اینجا ختم نمی شود. بخش جدی تر قضیه زمانی مطرح می شود که کاربر اطلاعات بانکی یا داده هایی که با زندگی آفلاین او در ارتباط است را در شبکه اجتماعی ذخیره می کند و قرار است که قانون برای واگذاری آنها به بازماندگان تصمیم بگیرد. براین اساس باید توجه داشت که اجازه دسترسی به حساب کاربری در شبکه های اجتماعی به معنی اختیار تام برای ورود به حساب بانکی یا دیگر سرویس ها نیست و به همین دلیل باید قوانین و ضوابط مشخص تر و دقیق تر وضع شود.

وارثان دیجیتالی

افرادی که در یک خانواده زندگی می کنند، ترجیح می دهند دارایی های شخصی آنها پس از مرگ در اختیار اعضای خانواده قرار گیرد. اما برای تعیین تکلیف اموال دیجیتالی شرایط به گونه دیگر بررسی می شود و نسبت به اینکه در کدام نقطه از کره خاکی زندگی می کنید، این وضعیت تغییر می کند. برخی شبکه های اجتماعی قانونی به تصویب رسانده اند که به موجب آن اطلاعات مرحوم در اختیار شخصی قرار می گیرد که گواهی فوت را برای شرکت مربوطه ارسال کرده باشد.

در برخی از ایالت های آمریکا قوانین دولتی نیز در این زمینه به تصویب رسیده است تا به موجب آن با فوت هر شخص حساب کاربری او غیرفعال شود، دسترسی برای اعضای خانواده وجود داشته باشد، اطلاعات مدیریت شوند یا اینکه شرکت ارایه دهنده خدمات اجتماعی به صورت خودکار صفحه شخصی فرد را غیرفعال کند.

در ایالت دلور آمریکا در سال ۲۰۱۴ میلادی، قانونی به تصویب رسید که به موجب آن وارثان می توانند مدیریت حساب های کاربری شخص متوقفی در انواع شبکه های اجتماعی از جمله فیس بوک، توییتر، اینستاگرام و حتی پست های الکترونیکی را در اختیار بگیرند و از دستگاه های دیجیتالی شخصی او استفاده کنند. این قانون که با نام «دسترسی امانی یکپارچه به دارایی های دیجیتالی» شناخته می شود، برای نخستین بار در ایالات متحده آمریکا به بازماندگان امکان می دهد تا بتوانند به صورت قانونی اطلاعات موجود در حساب کاربری شبکه اجتماعی شخصی را که از دنیا رفته است در اختیار بگیرند و صفحه او را مدیریت کنند.

کارشناسان بر این باورند که قانون مذکور تا اندازه ای وضعیت کاربران در شبکه های اجتماعی را ساماندهی می کند. برای مثال، در سال ۲۰۱۲ میلادی یک نوجوان کانادایی به نام آماندا تود، پس از آنکه در فیس بوک مورد آزار فراوان قرار گرفت، خودکشی کرد. آزار و اذیت ها حتی پس از مرگ او نیز ادامه داشت، اما اعضای خانواده نمی توانستند حساب کاربری وی در شبکه اجتماعی فیس بوک را غیرفعال کنن و یا کامنت هایی را که نوشته می شود از بین ببرند.

در اتفاق دیگر، یک مادر آمریکایی ساکن ایالت اورگان آمریکا از شبکه اجتماعی فیس بوک شکایت کرد تا صفحه شخصی پسرش را که در سال ۲۰۰۵ میلادی بر اثر سانحه تصادف با موتور سیکلت ازدنیا رفته بود غیرفعال کند که البته این شکایت هم راه به جایی نبرد.


نحوه واگذاری اموال دیجیتالی

کاربران پیش از آنکه خدمات یک شبکه اجتماعی را مورد استفاده قرار دهند، باید از قوانین و ضوابط آن به طور کامل آگاهی داشته باشند. برخی از این شبکه ها در قوانین خود به نحوه مدیریت اموال دیجیتالی پس از مرگ اشاره کرده اند و برخی دیگر نیز از قوانین کلی دولتی تبعیت می کنند. با وجود این، برخی سرویس های اینترنتی از جمله Cirrus Legacy و Chronicle of Life وجود دارند که در آنها می توانید تمامی رمزهای عبور و شناسه های کاربری در سرویس های مختلف را به صورت کاملا ایمن به آنها بسپارید.

این سرویس ها قوانینی در اختیار دارند که به موجب آن از اطلاعات شخصی شما نگهداری می کنند و براساس فرم اولیه که پر می کنید، می توانند تحت شرایط خاص اطلاعات را در اختیار فرد معرفی شده از سوی شما قرار دهند. گوگل نیز سرویسی را با نام Will ارایه کرده است که قابلیت مشابه را در اختیار کاربران می گذارد تا اطلاعات شما در شبکه اجتماعی این شرکت یا دیگر خدمات آن پس از مرگ برای بازماندگان ارسال شوند. کاربر می تواند در این قبیل سرویس ها شخصی را که پس از مرگ به اطلاعات دیجیتالی او دسترسی دارد مشخص کند. فردی که از این طریق به اطلاعات دیجیتالی دسترسی پیدا می کند، می تواند آن را مورد استفاده قرار دهد یا حساب کاربری در شبکه اجتماعی را به طور کامل غیرفعال کند.

البته همه این موارد در شرایطی صورت می گیرد که کاربر شبکه های اجتماعی از مدت ها قبل سرویس های مذکور را مورد استفاده قرار داده باشد. به هر حال باید این مساله را پذیرفت که هرچه جلوتر می رویم زندگی حقیقی به دنیای مجازی وابسته تر می شود تا آنجا که بسیاری از کارشناسان به این نتیجه رسیده اند که نمی توان انسان های امروزی را از خدمات مجازی و ابزارهای دیجیتالی جدا کرد. بر این اساس همان طور که در زمینه مدیریت اموال حقیقی پس از مرگ قوانین فراوان تعیین شده است، باید ضوابطی برای مدیریت اموال دیجیتالی در نظر گرفته شود و اعضای خانواده یا دوستان بتوانند به آنچه در دنیای مجازی از خود به جا می گذاریم دسترسی داشته باشند.

این امر ممکن است باعث شود برخی کاربران تصمیم بگیرند پیش از مرگ بخشی از اطلاعات شخصی را پاک کنند تا بازماندگان امکان کنترل آنها را نداشته باشند. بعضی از کاربران ترجیح می دهند هیچ دارایی غیرمادی از خود به جا نگذارند و بعضی دیگر هم دسترسی صدردصد بازماندگان به اطلاعات شبکه های مجازی پس از مرگ را بلامانع می دانند. اما آنچه مهم به نظر می رسد، در اختیار گرفتن قوانین ویژه و کاربردی است تا به واسطه آن بتواند در این زمینه بهتر عمل کرد.