از شبکه های اجتماعی چه جوری پول دربیاوریم؟

هفته نامه عصر ارتباط - مریم آریایی: «میزان فروش تجارت الکترونیکی از طریق شبکه های اجتماعی سه برابر بیشتر از فروش کل تجارت الکترونیکی جهانی است.» این نتیجه تحقیق موسسه بی آی اینتلیجنس است که در فصل پایانی 2014 منتشر شد و حکایت از رشد یکباره پدیده ای دارد که حالا به تجارت اجتماعی معروف شده و این را نه تنها آمار و ارقام بلکه تجربیات روزمره ما از خریدهای موفق و حتی ناموفق از شبکه های اجتماعی برایمان ملموس می کند.

تجارت الکترونیکی در شبکه های اجتماعی را می توان مهمترین رویدادی دانست که با توسعه شبکه های اجتماعی در جهان به وجود آمده و ترکیبی از فعالیت های اجتماعی مجازی یا بازاریابی و فروش آنلاین است. واقعیت این است که شبکه های اجتماعی و نفوذ هر چه بیشتر آنها در میان کاربران مختلف در تمام نقاط دنیا باعث شده است که این شبکه ها به ابزارهایی مناسب برای تبلیغات و تجارت الکترونیکی تبدیل شوند.

شبکه های اجتماعی به عنوان مخزنی از هویت ها و روابط، از سایت های کسب و کار قوی تر عمل می کنند و امکان جلب اعتماد از طریق شبکه دوستان و کشف عادات مشتریان و امکان تعامل بیشتر فروشنده با مشتری باعث شده تا کارکرد تجاری آنها مورد توجه قرار گیرد.


نقش مهم شبکه های اجتماعی در مارکتینگ و برندینگ گزارش یک موسسه تحقیقاتی در آمریکا نشان می دهد که ۵۰۰ خرده فروشی آنلاین برتر جهان در سال ۲۰۱۳ درآمدی برابر ۲.۶۹ میلیارد دلار از طریق ارجاعات از شبکه های اجتماعی به دست آورده اند که این میزان در مقایسه با سال ۲۰۱۲، رشدی بیش از ۶۰ درصد را تجربه کرده است.

همچنین آمار مربوط به سال ۲۰۱۴ نشان می دهد که بیش از ۹۷ درصد جستجوهای کاربران شبکه های اجتماعی Social Network به کسب و کارها و فروشگاه های اینترنتی مربوط است و نزدیک به ۸۰ درصد مدیران و صاحبان کالا باور دارند که شبکه های اجتماعی نقش بسیار مهمی در مارکتینگ و برندینگ آنها دارند.

پر رنگ شدن وجهه تجاری شبکه های اجتماعی به همین آمار محدود نمی شود؛ مطالعه جدیدی که با پشتیبانی فیس بوک انجام شده آمار خیره کننده دیگری را به رخ می کشد و نشان می دهد که فیس بوک ۲۲۷ میلیارد دلار به چرخه اقتصاد جهانی پول وارد کرده و ۴.۵ میلیون فرصت شغلی جدید به وجود آورده است.

آمارهایی که برای ما هم ملموس است

حالا دیگر وقتی صحبت از این آمار و ارقام می شود برای ما که عادت کرده ایم چند گام عقب تر از تکنولوژی حرکت کنیم هم این اطلاعات غریبه نیست و حداقل نسل آنلاین و به اصطلاح گوشی به دست جامعه ما، آن را به خوبی درک می کنند و تجربیات متنوعی در این زمینه دارند.

خرید و فروش در شبکه های اجتماعی هر چند با راه اندازی و گسترش نفوذ فیس بوک و توییتر در اکثر کشورهای دنیا رونق گرفته اما فراگیر شدن آن در جامعه ما به دلیل محدودیت های دسترسی به این شبکه های اجتماعی با تاخیر و بعد از گسترش نفوذ تلفن های همراه هوشمند و پیوستن بسیاری از افراد به اینستاگرام به عنوان یک شبکه اجتماعی همراه و بدون محدودیت، جدی شد.

حالا خرید و فروش آنلاین در این شبکه به اشتراک گذاری عکس از رونق نسبی برخوردار است و با وجود آنکه هنوز تجربه ای جدی از تجارت الکترونیکی در کشور ما وجود ندارد اما راه اندازی کسب و کار در شکبه های اجتماعی راهکار بسیاری از افراد به خصوص قشر جوان شده است.

در شبکه های اجتماعی خبری از نماد اعتماد نیست

در کسب و کارهای آنلاین در حوزه ستایت ها، راهکاری با عنوان نماد اعتماد الکترونیکی در نظر گرفته شده تا فروشگاه های اینترنتی با آن اعتبار پیدا کنند؛ با تمام نواقص و مشکلاتی که درباره این مجوز دولتی وجود دارد اما به ه رحال به عنوان یک راه حل برای قانونمند کردن این عرصه و رها نشدن کاربران ایرانی در این فروشگاه ها در نظر گرفته شده که درباره شبکه های اجتماعی مصداقی ندارد و کمتر صفحه خرید و فروشی است که خود را ملزم به داشتن سایتی کند که چنین نمادی را از وزارت صنعت، معدن و تجارت دریافت کرده است.

بنابراین نگاه به شبکه های اجتماعی به عنوان فرصتی تازه برای رونق کسب و کار و ایجاد فرصت های شغلی آن هم بدون نیاز به سرمایه قابل توجه گرچه یک نگاه مدرن و منطبق با روند جهانی است اما از آسیب های این نوع تجارت هم نمی شود غافل بود؛ تجربه واریز پول و عدم دریافت محصول یا دریافت محصولی متفاوت با آنچه به ما نمایش داده شده، تجربه بعیدی نیست.

انبوه صفحه های فروش پوشاک برند، لباس های ترک، طلا و جواهر و زیورآلات بدلی، صنایع دستی، آشپزی، محصولات پزشکی و تناسب اندام و ... با تعداد دنبال کنندگان چند هزار نفری، نظرات مثبت و منفی و تبلیغاتی که در شبکه های اجتماعی خواسته و ناخواسته به سوی ما روانه می شود، وسوسه خرید را در هر کاربری بیدار می کند که در صورت عدم رعایت اصول از سوی کاربر می تواند به راحتی او را در معرض سوءاستفاده و کلاهبرداری قرار دهد.

تجربه های مثبت و منفی از تجارت اجتماعی

همانطور که در ابتدا گفتیم هر کدام از ما که مدام در جریان دنبال کردن تازه های شبکه های اجتماعی به خصوص شبکه همراه اینستاگرام هستیم یا به واسطه دوستان و آشنایان خود در گروه های تجاری پیام رسان های موبایلی عضویم، ممکن است تجربیات مثبت و منفی از مراجعه به این نوع فروشگاه های مجازی داشته باشیم.

خانم خانه داری می گوید که برای میهمانی خود کیک و دسر از اینستاگرام سفارش داده بود و روال اینطور بوده که پولی را به حساب فروشنده واریز کرده و چند ساعت بعد محصول را با کیفیت نسبی، هر چند نه صددرصد مطلوب جلوی در منزل تحویل گرفته است اما تاکید دارد که وقتی پول را واریز می کرد گمان می کرد که شاید سفارش او آورده نشود و ریسک کرده اما به هر حال به عنوان یک تجربه به آن نگاه می کند.

دختر دانشجویی که یک صفحه فروش محصولات صنایع دستی راه اندازی کرده و اوقات فراغت خود را به قبول سفارشات محدودش می گذراند، می گوید: «مدت ها بود کهص فحه های مشابه را دنبال می کردم و ابتدا تصورم این بود که با ورود به این کار یک کسب و کار عالی و پردرآمد به دست می آورم اما برای من شبیه سراب بود چون هزینه زیادی برای مواد اولیه کارم صرف کردم اما با وجود کیفیت بالای کار و دریافت هزینه کار تمام شده بعد از ارسال به مشتری، سود چندانی نکردم چون فکر می کنم صفحه هایی که با ترفندهای جذب فالوور، بازدیدهای بالایی برای خود می خرند موفق ترند؛ حتی اگر پشت تبلیغات شان محصولی غیرواقعی باشد یا اصلا به تعهدشان عمل نکنند.»

ترفندهایی که این دختر دانشجو می گوید، خود داستان دیگری است که با یک جستجوی ساده می شود به عناوین زیادی مشابه آن رسید. «فروش فالوور ۱۰۰ درصد واقعی، تحیول در کمتر از ۲۴ ساعت، بدون نیاز به پسورد شما» و البته «ترفندهای افزایش رایگان فالوور و لایک» نمونه هایی است که با یک جستجوی ساده به آن برمی خوریم.

خانم جوان دیگری، یک پالتو خریده که از خرید خود ابراز رضایت می کند و سعی می کند تا نشانی صفحه ای که از آن خرید کرده را در اختیار دیگران قرار دهد اما فرد دیگری از تجربه تلخ واریز وجه به حساب یک مزون لبلاس زنانه به امید دریافت سفارش خود می گوید که بعد از آن فقط با یک خط اعتباری خاموش و یک نشانی نادرست مواجه شده و صفحه ای که دیگر حذف شده است.

اما اخبار حوادث و کلاهبرداری ها از این راه، مسئولیت کاربران را در مواجهه این بازار جدید بیشتر می کند؛ چنانچه در هفته های اخیر رییس پلیس فنای تهران بزرگ از شناسایی و دستگیری چهار کلاهبردار شبکه های اجتماعی خبر داده و گفته۸ است: «متهم اصلی بازداشت شده به بیش از یک میلیارد ریال کلاهبرداری از این طریق فعالیت در شبکه های اجتماعی و فضای مجازی اعتراف کرده است. به گفته او چهار کلاهبردار دستگیر شده درخصوص این پرونده ۲۰ تا ۲۵ سال سن دارند که با انجام تبلیغات دروغین در شبکه های اجتماعی، اقدام به کلاهبرداری از مردم می کردند. به دنبال این اتفاق های مشابه، پلیس فتا در رابطه با فروش دروغین اجناس در شبکه های اجتماعی هشدار داده و تاکید دارد که هرگز از این شبکه ها خرید نکنیم.»

سرهنگ اصغر باقریان، رییس پلیس فتا غرب استان تهران در این زمینه می گوید: «بزهکاران سایبری با استفاده از تبلیغات غیرواقعی و دروغین، کاربران را نسبت به خریداری اجناس صوری خود ترغیب کرده و پس از جلب اعتماد آنها، مبالغ هنگفتی را به بهانه فروش کالاهای نو یا دست دوم از آنها کلاهبرداری می کنند.»

یادآوری چند اصل برای اعتبارسنجی

اما با رعایت اصول و چند راهکار می شود به جای گرفتار شدن در آسیب های این بازارهای نوظهور، حتی از مزایای آنها بهره مند شد. اول اینکه پیش از خرید از شبکه های اجتماعی درباره آن تحقیق کنید؛ پیج های معتبر عموما آدرس پستی، تلفن و مشخصات خود را به طور دقیق درج می کنند. دقت کنید که نشانی ها و تلفن ها قابل پیگیری باشند. مدت زمان فعالیت یک صفحه را کنترل کنید؛ ممکن است حجم انبوهی از محصولات در یک صفحه وجود داشته باشد اما همه در یک روز، آپدیت شده باشند. بنابراین حجم بالای مطالب و عکس ها نشاندهنده قدمت صفحه مورد نظر نیست و البته از طرف دیگر دقت کنید که پیج به روز باشد و یک صفحه رها شده نباشد.

در بسیاری از موارد ما از طریق شبکه های دوستی خودمان وارد یک فروشگاه اجتماعی می شویم؛ مثلا با هدایت یک دوست به صفحه ای هدایت شده یا عضو گروهی در پیام رسان های موبایلی می شویم و با اعتبار دوستان خودمان به آن فروشگاه اعتماد و اقدام به خرید می کنیم اما باید بدانیم که ورود به حریم شخصی و آگاهی از ارتباطات افراد، یک ترفند این فروشگاه ها برای جذب مشتری است.

تعداد بازدیدکنندگان یک صفحه هم ملاک خوبی برای تعیین اعتبار آن نیست زیرا همانطور که گفته شد ترفندهایی برای افزایش بازدید وجود دارد که ممکن است صفحه ای که ما را جذب خود کرده با استفاده از آن ترفندها بازدیدهای چند هزار نفری اش را به رخ ما بکشد.

الستفاده از خلأ فروشگاه های حقیقی موجود و محدودیت های قانونی خود نشانه ای از امکان وجود سوءاستفاده است. فروش اجناس غیرقانونی، نامتعارف و غیرمرسوم یا حتی کالاهای مرسوم و متعارف اما با تفاوت فاحش قیمت در بعضی صفحه ها به چشم می خورد که در مواجهه با آنها بهتر است اصل را بر غیرقابل اعتماد بودن آنها گذاشت.

بازخوردها و کامنت ها هم نمی تواند معیار درستی برای سفارش یک کالا باشد. کاربران باید این نکته را مد نظر داشته باشند که تمام بازدیدها و رتبه بندی ها قابل اعتماد نیستند و احتمال ساختگی بودن آنها چه در جهت تبلیغ یک محصول و چه در جهت عکس و تخریب آن وجود دارد.

اطمینان از وجود مکان فیزیکی فروشندگان یک نکته مهم دیگر است و البته خطری که حتی در صورت وجود فضای فیزیکی وجود دارد این است که یک مغازه یا آپارتمان صرفا برای مدت کوتاه تبلیغ اجاره شده باشد.

با این همه پدیده رو به رشد تجارت در شبکه های اجتماعی را نمی شود انکار کردو خواه ناخواه شاهد رشد سریع آن در جامعه خواهیم بود. در این میان نکته ای که بیش از همه باید به آن توجه کرد، مسئولیت اجتماعی است که همزمان با فعالیت در این شبکه های اجتماعی متوجه کاربران است.