طرح جدید خدمت سربازی و همه جزئیاتش

مجله همشهری جوان - مهران باقی: محدود شدن معافیت های پزشکی، افزایش سن پدر مشمولی که تک پسر است به 70 سال تمام، افزایش مدت خدمت به 24 ماه تمام. در شرایطی که معافیت های مختلف هر سال سخت تر از سال قبل می شد و امید مشمول های در آستانه اعزام به خدمت سربازی برای معاف شدن کمتر، خبر فروش خدمت سربازی به مشمولانی که غیبت طولانی دارند، مثل بمب در سرتاسر جامعه ترکید و تبدیل شد به مهمترین خبر هفته.

اتخاذ این تصمیم از سوی دولت و ستاد کل نیروهای مسلح شاید برای آنهایی که قید تنبلی را زده اند و پیه قریب به دو سال خدمت کردن در نهادهای مختلف نظامی را به تن مالیده اند، خوشایند نباشد ولی قطعا برای آن دسته از مشمولان غایبی که طی سالیان اخیر همواره منتظر اتفاقی برای مشخص شدن وظیفه خدمت شان بوده اند، بهترین خبر ممکن است؛ رهایی از بلاتکلیفی و بیکاری بعد از چند سال. ضمن اینکه اتخاذ چنین تصمیمی به نفع دولت و نیروهای مسلح هم هست و مشکل کمبود بودجه را ولو برای یک سال، به شکل هوشمندانه ای رفع می کند.


از آنجایی که تصمیم دولت به فروش خدمت سربازی به مشمولان غایب عملی است متهورانه و ایضا از آنجایی که خدمت سربازی و قوانین و آیین نامه های مربوط به آن طی دو دهه اخیر همواره از پربحث ترین موارد بوده و دستخوش تغییرات بسیار زیادی شده است، نگاهی می اندازیم به همه تصمیمات مهم این عرصه در سال های پس از انقلاب و آنچه که منجر به اخذ این تصمیم از سوی دولت و ستاد کل نیروهای مسلح شده است.

از باجگذاری تا آش خوری، از پختگی تا سوختگی

در نظام فئودالی قرون وسطی از روستاییان خواسته می شد یکی از مردان خانواده را که در سن مناسبی برای خدمت نظامی بود، به پادشاه یا فرمانروای محلی معرفی کنند تا در شرایط بحرانی از آنها استفاده شود. به مردانی که به این صورت به ارتش وارد می شدند، «باجگذار» می گفتند و آنها را در پیاده نظام به کار می گیرتفند.

کسانی که از آمدن به خدمت خودداری می کردند، یاغی شناخته می شدند. بسته به قانون هر کشور، هر کدام از این سربازان متعهد بود که از یک تا سه ماه در خدمت ارتش بجنگد.

امروزه در اکثر کشورهای اروپایی «خدمت وظیفه عمومی» وجود ندارد و ورود به ارتش در این کشورها داوطلبانه است اما داستان خدمت وظیفه عمومی اجباری در واقع از همین اروپایی ها شروع شده و خدمت وظیفه مدرن که شامل نام نویسی یا سربازگیری از شهروندان برای خدمت در ارتش است، در هنگام انقلاب فرانسه تشکیل شد تا جمهوری فرانسه بتواند در برابر یورش های سلاطین اروپا دوام بیاورد.

این سیستم در خاورمیانه قدیم به گونه دیگری رواج داشت و شیوه آن به شکلی سختگیرانه بود که به آن «برده داری نظامی» می گفتند.

در ایران هم لایحه خدمت اجاری نظام وظیفه در سال ۱۳۰۳ خوریدی توسط پهلوی اول به مجلس شورای ملی تقدیم شد و علی رغم مخالفت ملاکان آن دوره و روحانیون وقت، به تصویب رسید و تقریبا با اعمال تغییرات کمی، تا به امروز هم ادامه پیدا کرد اما در دوران بعد از انقلاب و به خصوص با اتمام جنگ تحمیلی، موضوع اجباری بودن خدمت سربازی همیشه محل مجادلات فراوانی بوده و موافقان و مخالفان بسیار زیادی داشته است.

عمده مخالفان اجباری بودن خدمت سربازی معتقدند به جای استفاده از همه نیروهای جامعه که هر کدام توانایی و تخصص به خصوصی دارند، در نهادهای نظامی، باید ارتش کاملا حرفه ای بنا کرد. در چنین شرایطی هم از تخصص سایرین در جای بهتری استفاده می شود و هم نیروهای نظامی ساز و کار حرفه ای تری به خود می گیجرند.

موافقان اجباری بودن سربازی هم با اشاره به توطئه های مدام دشمنان و وجود همیشگی خطر تجاوز به کشور، خدمت به نظام در لباس سربازی را از اوجب واجبات می دانند.

به دلیل همین موافقت ها و مخالفت ها، قوانین و آیین نامه های مربوط به این حوزه یکی از پرتغییرترین موارد قانونی در کشور بوده و جزییات و بندهای مختلف هر چند وقت یک بار دچار تغییرات ریز و درشت بسیاری شده است.


تبعیض یا تعقل، مسئله این است

در دوران بعد از جنگ و در ایام سازندگی، اولین جرقه های فروش خدمت سربازی زده شد و افرادی که در آن دوران مشمول خدمت بودند، با پرداخت مبلغ نسبتا زیادی توانستند از خدمت زیر پرچم معاف شوند. این رویه چند سال بیشتر دوام نیاورد و با اصرار مجلس مبنی بر تبعیض آمیز بودن آن و تاکید مخالفان این طرح بر اصل «خدمت سربازی برای همه افراد جامعه» خیلی زود منتفی شد.

از آن سال ها تا به امروز، مسئله باز هم پیچیده تر شد و هر ساله تغییرات زیادی را به خود دید. از آنجایی که نفس اجباری بودن خدمت برای جماعت جوان چندان خوشایند نیست، هر مشمولی به فکر راهی برای معافیت از خدمت سربازی افتاد و مشمولان شروع کردند به زیر و رو کردن بندهای مختلف قوانین و آیین نامه های نظام وظیفه تا روزنه ای برای معافیت پیدا کنند.

کم کم سر و کله اقدامات عجیب پیدا شد، از ضرر زدن به بدن از طریق چاق یا لاغر شدن عامدانه و مفرط، ضعیف کردن چشم و تظاهر به جنون برای اخذ معافیت پزشکی گرفته تا طلاق صوری والدین و سایر روش های عجیب و غریب دیگر به موازات استفاده از این حفره های حقوقی، سر و کله باندهای متخلف هم پیدا شد.

اعطای انواع و اقسام معافیت های جعلی در ازای گرفتن مبالغ هنگفت شیوه ای بود که با پایان قضیه فروش خدمت سربازی آغاز شد و تا امروز هم ادامه دارد و حتی ترکش های آن به جامعه فوتبال هم رسیده است.

وجود همین نواقص در قانون که منجر به اشاعه تقلب و جعل می شد، مسئله کمبود بودجه همیشگی نیروهای مسلح، کاهش محسوس و شدید جمعیت جوان و کمبود نیروی انسانی در نیروهای مسلح، سخت تر شدن شرایط معافیت و طولانی شدن هر ساله مدت خدمت و در نتیجه عدم رغبت جوانان و بخصوص تحصیلکرده ها برای اعزام شدن به خدمت باعث شد طی دو دهه اخیر، کارشناسان بسیار زیادی در مورد لزوم اصلاح قانون کنونی نظام وظیفه که مصوب آبان ماه ۱۳۹۰ بود، هشدار بدهند؛ مضاف بر اینکه دو مسئله مهم کمبود بودجه و کمبود نیروی انسانی طی چند سال گذشته بیشتر از قبل در نیروهای مسلح نمود پیدا کرده و بخصوص با آسان شدن ورود به دانشگاه طی این سال ها و لوث شدن سندی به نام «مدرک» علمی؛ نیروهای مسلح با مشکلات جدیدی روبرو شده اند؛ چرا که نسل سربازان «صفر» یا بدون مدرک دانشگاهی تقریبا رو به انقراض است و در بسیاری از نهادهای نظامی، سر و کله افسران وظیفه درجه دار دارد در پست هایی که طی یک قرن اخیر مختص غیرتحصیلکرده ها بود، پیدا می شود. به این مشکلات کمبود بودجه را هم اضافه کنید تا دلیل اتخاذ این تصمیم از سوی دولت و ستاد کل نیروهای مسلح بیشتر در ذهن تان موجه به نظر برسد.

تعقل بر اساس لایحه بودجه

این همان خبری است که با قرار گرفتن روی خبرگزاری ها، مانند بمب در جامعه منفجر شد. یک بار دیگر با دقت آن را بخوانید. دولت در لایحه بودجه سال ۹۴ پیشنهاد تازه ای در رابطه با معافیت دوره خدمت سربازی به مجلس ارائه حکرده است. دولت در بند «ط» تبصره ۱۶ بودجه پیشنهادی خود پیشنهادی مبنی بر فروش دوره سربازی مشمولانی که ۱۰ سال غیبت دارند را به مجلس داده است. در این بند بودجه چنین آمده که «به دولت اجازه داده می شود تا کلیه مشمولان خدمت وظیفه عمومی که بیش از ده سال غیبت دارند را با پرداخت جریمه مدت زمان غیبت، معاف نماید.»


همچنین قرار است تمام درآمدهای حاصل از اعطای معافیت های مشمولان مذکور به حساب درآمد عمومی کشور موضوع ردیف ۱۵۰۱۲۸ نزد خزانه داری کل کشور واریز و تا سقف ده هزار میلیارد (۱۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰) ریال آن در قالب ردیف ۱۳۵-۵۳۰۰۰۰ بابت تقویت بنیه دفاعی نیروهای مسلح مطابق موافقتنامه متبادله با سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور هزینه خواهد شد. آیین نامه اجرایی این بند مشتمل بر تعرفه های گروه های مختلف تحصیلی و مدت زمان غیبت به پیشنهاد وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح به تصویب هیات وزیران خواهد رسید.»

بسیار خوب، از آنجایی که تعداد مشمولانی که غیبت طولانی دارند، مدام در جامعه رو به افزایش است و جامعه عملا از استفاده از تخصص این افراد محروم است و این افراد هم از داشتن برخی حقوق اجتماعی نظیر خروج از کشور یا اشتغال رسمی محروم هستند، اعطای معافیت به این افراد در ازای مبالغ بالات حداقل برای مدتی کوتاه، از چند جهت مفید است.

اول اینکه به این مشمولان اجازه می دهد تا از حقوق عادی شهروندی برخوردار باشند و به صورت رسمی و درست وارد بازار کار شوند. دوم اینکه با توجه به مبلغ بالای جریمه غیبت و تعداد زیاد غایبین، درآمدی که از فروش این قضیه نصیب نیروهای مسلح می شود را به رقم قابل توجهی می رساند که این درآمد هم بار سنگینی از روی دوش دولت برمی دارد، هم به نیروهای مسلح سود می رساند. ضمن اینکه محدود کردن چنین تصمیمی به سال ۹۴ و عدم تصمیم گیری در مورد ادامه پیدا کردن یا نکردن آن باعث می شود تا خلق الله با خیال راحت قید سربازی رفتن را نزنند و به انتظار خرید خدمت سربازی در سالیان بعد، راحت و آسوده در جامعه تردد نکنند.

پس دولت در این برهه با در نظر گرفتن همه جوانب، تقریبا درست ترین تصمیم ممکن را اتخاذ و چند هزار میلیارد ریال پول بی زبان راکد در جامعه را به شکل هوشمندانه ای زنده کرد تا مشمولان غایب، دولت و ستاد کل نیروهای مسلح به طور یکسان و همزمان از آن سود ببرند.

جزییات فکر شده

جزییات این طرح هم به خوبی برنامه ریزی شده و غایبان مشمول این طرح با در نظر گرفتن مواردی نظیر زندگی در داخل یا خارج از کشور، مدت غیبت و سن و سال، باید مبلغی بین ۲۰ تا ۵۰ میلیون تومان به سازمان نظام وظیفه عمومی بپردازند و قال قضیه را بکنند. مبلغ جریمه و نحوه اجرای این طرح هم براساس آیین نامه ای خواهد بود که از سوی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح تهیه و پس از تایید ستاد کل به تصویب هیات وزیران می رسد. راستی، در کشور حدود یک میلیون و پانصد هزار مرد وجود دارد که متولد سال ۱۳۵۵ به بعد هستند و تکلیف وضعیت نظام وظیفه شان هنوز مشخص نیست.

با ویژگی های دیگر آیین نامه جدید آشنا شوید

آخرش چی میشه؟

مثل هر اتفاق دیگری، آنقدر درباره بحث فروش سربازی حرف زده شده که همه بقیه آیین نامه پیشنهادی را فراموش کرده اند. شما اینجا با نکات کمتر بیان شده این شیوه جدید آشنا می شوید؛ البته اگر تصویب شود!

بخشش اضافه خدمت

طبق این آیین نامه، مدت شش ماه اضافه خدمت مشمولان بین ۲۷ تا ۵۰ ساله ای که تا ۲۲ بهمن ماه امسال خودشان را به سازمان نظام وظیفه معرفی کنند، بخشیده خواهد شد.

منطقی تر شدن معافیت های پزشکی

در واقع سخت تر شده است و به راحتی قبل نمی توان معافیت پزشکی گرفت. تعدادی از بیماری هایی که ابتلا به آنها قبلا معافیت دائم در پی داشت، در آیین نامه جدید تنها به معافیت از رزم منجر می شود و مبتلایان به این بیماری ها باید به کارهای سبک دفتری و اداری مشغول شوند و صرفا از انجام حرکات رزمی و نظامی معاف هستند؛ ضمن اینکه موضوع قد، چاقی و لاغری به طور کل از دایره معافیت ها حذف شده.


کمک به دولت

قرار است نیروهای مسلح سالانه بین ۲۶ تا ۲۷ هزار سرباز به دولت واگذار کندن تا این سربازان ضمن رفع مشکل کمبود نیروی انسانی در بدنه دولت، در بخش های مختلف تولیدی، جهاد کشاورزی و امداد به دولت کمک کنند.

البته این قضیه با توجه به کمبود کاملا محسوس نیروهای وظیفه در نهادهای نظامی کمی تا قسمتی عجیب و نشدنی به نظر می رسد؛ چرا که عطف به توضیحات قبلی، هم اکنون در برخی نهادهای نظامی به دلیل کمبود سربازان فاقد تحصیلات دانشگاهی، بسیاری از تحصیلکرده ها راهی برجک های نگهبانی و انجام امور دژبانی شده اندا که سابق بر این تنها مختص سربازان سردوشی بود.

نخبگان

معافیت مهم نخبگان همچنانادامه دارد و مشمولان دارای مدرک کارشناسی ارشد و بالاتر ازتآن می توانند با مراجعه به بنیاد همبگان نیروهای مسلح یا یکی از پژوهشکده های زیرمجموعه آن، کسر خدمت دریافت کنند. البته نه به همین راحتی بلکه با انجام یک پروژه آزمایشگاهی، تحقیقاتی یا پژوهشی که برای ستاد کل نیروهای مسلح کارآیی داشته باشد. مدت زمان کسری این پروژه ها هم به کیفیت و حجم آن بستگی دارد.