هولیگانیسم فوتبالی، وقتی شورش را درمی آورند

همشهری تماشاگر: درباره هولیگان ها وداستان های مربوط به هولیگانیسم حتما بارها شنیده اید و خوانده اید. این پدیده که تنها مختص به فوتبال نمی شود و در سایر رشته های ورزشی هم به خوبی دیده می شود، یکی از بزرگترین معضلات اجتماعی است که گریبان ورزش و تماشاگران را گرفته است.

روز هشتم آذر ماه 1376 یکی از همین هولیگان ها آمد و تور دروازه ایران را پاره کرد و خیلی ها گفته اند که همان وقفه ای که او ایجاد کرد، فرصتی شد برای آنکه ایرانی ها خودشان را در زمین جمع و جور کنند و با روحیه ای بهتر به بازی ادامه دهند و نتیجه آنکه بازی 2- صفر باخته را با تساوی 2-2 عوض کردند.


آن هولیگان که در برنامه های بسیاری در استرالیا حضور خود را بارها اعلام کرده بود، در همان ملبورن کری کت گراند هم به شدت مورد اعتراض تماشاگران واقع شد. مصادذف شدن با سالروز بازی با استرالیا فرصتی را داد تا بار دیگر پرونده هولیگانیسم را باز و کمی درباره آن بحث کنیم.

هولیگانیسم

اوباشگری تنها به ورود به زمین فوتبال مربوط نمی شود. هرگونه عمل خلاف و ایجاد اختلال در یکی از ورزشگاه ها واژه هولیگان را بر روی فرد می گذارد. حتی وندالیسم و نقاشی کشیدن و سیاه کردن دیوارهای ورزشگاه یا اطراف آن نیز هولیگانیسم به حساب می آید. بنابراین نباید تصور کرد که هولیگان ها، اوباشی هستند که فقط وارد زمین می شوند.

برخورد

شاید انگلیسی ها بیشترین معضل را در این خصوص در فوتبال شان داشتند. در دهه ۱۹۸۰ وضعیت آنقدر خراب بود که رییس وقت باشگاه چلسی پیشنهاد داد که از فنس هایی در اطراف زمین استفاده شود که برق به آن متصل است تا اوباش به محض برخورد با این فنس ها دچار برق گرفتگی شوند! (البته از نوع خفیف نه مرگبار)


این تفکرات البته راه به جایی نبرد و مسئولان به این جمع بندی رسیدند که باید فرهنگ تماشاگران را تغییر دهند. از همین رو فوتبال انگلستان دوره ای را شروع کرد که طبقه اجتماعی تماشاگران تغییر کرد.

حالا دیگر از آن تماشاگران سنتی در ورزشگاه ها خبری نیست. اگر هم باشد، جرأت تکان خوردن ندارند! وضعیت به شکلی شده که فاصله تماشاگران با زمین بازی بسیار کمتر از آن چیزی است که تصورش را می کنید. این همان انگلیسی است که روزگاری هولیگان هایش زبانزد خاص و عام بودند.

ورزشگاه هیسل؛ تراژدی که فراموش نمی شود

برای کسانی که فوتبال را دنبال می کنند، روز ۲۹ مه ۱۹۸۵ فراموش ناشدنی است. وزی که بازی نهایی رقابت های جام باشگاه های اروپا بین یوونتوس و لیورپول در ورزشگاه هیسل بروکسل برگزار شد. خیلی ها برای تماشای بازی خود را به خانه رسانده بودند و پس از روشن کردن تلویزیون هایشان اولین صحنه ای که دیده بودند، درگیری هواداران یوونتوس با پلیس بود! درگیری ها و به طول کلی هولیگانیسم آن فاجعه بزرگ را به وجود آورد تا ۳۹ کشته و ۶۰۰ مجروح حاصل یک درگیری بزرگ فوتبالی آن هم در آن سطح باشد.

تاریخ

معمولا برای ریشه یابی به منظور درمان یک معضل اجتماعی، نگاه به تاریخ و جستجو می تواند راه حل هایی را پیش پایمان بگذارد. به هر حال باید پذیرفت که هر پدیده ای یک منشأ دارد که می توان با پیدا کردن آن منشأ راه درمان را نیز پیدا کرد.


آن گونه که در تاریخ آمده، از زمانی که تماشاگران برای تماشای مسابقات ورزشی به ورزشگاه ها می رفته اند، هولیگانیسم هم شکل گرفته است. بنابراین هولیگانیسم موضوعی است که به تاریخ باستان بازمی گردد و نباید آن را در همین چند دهه اخیر جستجو کرد اما به طور کلی از آنجا که هولیگان ها در ۳ دهه اخیر همواره در حاشیه فوتبال انگلستان بوده اند، دیکشنری آکسفورد نام هولیگانیسم را در کنار فوتبال آورده است!

سرچشمه هولیگانیسم

برخی بر این باور هستند که بیشتر رفتارهای هولیگان ها بدون برنامه ریزی و تنها از سر تفریح، هیجان و هوا و هوس است. یکی از کارشناسان مسائل اجتماعی درباره هولیگانیسم فوتبالی گفته که رفتارهای این اوباش به جای اینکه به دنیای مدرن تعلق داشته باشد و کارهایشان امروزی باشد، بیشتر شبیه به رفتارهای قرون هفدهم و هجدهم میلادی و بلکه عقب تر است.

این جمله بدان معناست که این دست از هولیگان ها بدون هیچ برنامه ریزی رشد کرده اند و رفتارهای بیمارگونه شان هیچ نشانی از برنامه ریزی ندارد و کاملا بی هدف است. در بسیاری موارد هولیگان ها کسانی هستند که در وضعیت طبیعی قرار ندارند و به دلیل مصرف مواد مخدر و شرب خمر تعادل و کنترل خود را از دست داده اند.


رفتارشناسی

برای آنکه بتوان مقابل معضل هولیگانیسم به صورت ریشه ای عمل کنیم باید با شناخت رفتارها عوامل مختلف را بررسی کرده و در نهایت راه حل هایی ارائه کنیم. به عنوان مثال ممکن است یک نفر برای خرید یک لباس به یک فروشگاه مراجعه کند و با در نظر گرفتن قیمت آن و برنامه ریزی قبلی اقدام به خرید کند. در مقابل شاید شخص دیگری بدون برنامه ریزی و فقط به خاطر جنس یا رنگ، همان لباس را بخرد. در اینجا عمل خریدن به صورت مشابه انجام شده اما انگیزه ها و روش های خرید بین این ۲ شخص کاملا متفاوت است. در مورد رفتارهایی که هولیگان ها از خود به نمایش می گذارند نیز همین موضوع می تواند به خوبی صادق باشد.

جمع آوری اطلاعات

به دست آوردن اطلاعات برای تحقیق درباره هولیگانیسم و مقابله با آن نیازمند برنامه ریزی مفصلی است. در واقع بدون در دست داشتن مجموعه ای از اطلاعات نمی توان با اوباشگری در فوتبال روبرو شد. یکی از محققان اروپایی در این خصوص کلیه رفتارهای مربوط به باشگاه اشتوتگارت را در فصل ۸۰-۱۹۷۹ بوندس لیگا تحت نظر قرار داد.


او با ۸۵ مامور پلیس و ۵۱۰ مامور حراست ورزشگه گفتگو کرد و اطلاعاتی را از حرف های آنها جمع آوری کرد. در این میان ۶ نفر نیز به صورت مرتبط هواداران را زیر نظر داشتند و رفتارهای آنها را یادداشت می کردند. تمامی حرکت های هواداران چه مثبت و چه منفی در بازی های خانگی و همچنین بازی های خارج از خانه به دقت مورد بررسی قرار گرفت.

رفتارهای تروریستی

دنیایی که در آن زندگی می کنیم، دنیایی است که رفتار خشونت بار بسیاری را شامل می شود. این روزها تروریست ها در جای جای دنیا با قدرتی بیشتر از گذشته ۹در حال پیگیری امور و عملیات های خود هستند و در این بین فوتبال نیز یکی از اهداف آنها به حساب می آید. برخی بر این باور هستند که بحث هولیگانیسم اکنون به شکلی دیگر به عنوان تروریسم در حال ورود به ورزش و خصوصا فوتبال است. تروریست ها با استفاده از پتانسیل ها و ظرفیت های موجود در فوتبال می توانند بهره برداری های خاص خود را از آن داشته باشند؛ کما اینکه در سالیان گذشته نیز می شد رفتارهای متفاوت را از آنها در ورزشگاه های مختلف در دنیا مشاهده کرد.

پیش از آغاز رقابت های جام جهانی ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی شایعاتی منتشر شد که القاعده قصد دارد عملیاتی را به هنگام برگزاری بازی تیم های آمریکا و انگلستان ترتیب دهد؛ مسئله ای که باعث شد پلیس آفریقای جنوبی واکنش نشان دهد و رییس پلیس این کشور به صراحت بگوید که آماده برخورد با هرگونه عملیات تروریستی در کشورش به هنگام برگزاری مسابقات است. یا حتی پیش از شروع بازی های المپیک ۲۰۰۸ در پکن، تهدیدهایی از این گروه به دست مقامات چینی رسیده بود که آنها را بر آن داشت بیش از قبل به فکر تدابیر امنیتی بازی ها باشند.


فرهنگ های متفاوت

می توان به جرأت ادعا کرد که داستان اوباشگری هم مثل خیلی چیزهای دیگر فرهنگ به فرهنگ متفاوت است. مثلا اوباش انگلیسی با هولیگان های ایتالیایی متفاوت اند و رفتارهای متفاوتی را ارائه می دهند. بنابراین کشور به کشور، قوم به قوم و حتی شهر به شهر، عملکرد هولیگان ها متفاوت است. در اینجا نگاهی کوتاه به برخی حوادث و رفتارهای آشوب طلبانه هولیگان ها در کشورهای مختلف داریم.

مرض انگلیسی

این همان اسم دیگر «هولیگانیسم در فوتبال» است که چندی است توسط دیگرانی همچون برخی صرب های نژادپرست به سرتاسر جهان مخابره می شود. راه اندازی جنگ بین دو گروه از هواداران تیم های رقیب و به هم ریختن شهرها، شکستن شیشه های مغازه ها و ایجاد رعب و وحشت برای مردم بیگناهی که تنها خواسته شان از فوتبال، تفریح است و تماشای یک بازی خوب، کار اصلی آنهاست؛ کاری که باعث ایجاد دردسر برای پلیس می شود و زحمت راننده های خودروهای آب پاش و یگان های ضد شورش پلیس را زیادتر می کند. ته ته ماجرا را هم که دربیاورید، سررشته بیشتر همین تشکیلات سازمان یافته در کشورهای غیرانگلیسی به دار و دسته های مخوفی بازمیگردد که تمیزترین کارشان همین گند زدن به بازی های فوتبال است و دلمشغولی اصلی شان پولشویی و جابجا کردن مواد مخدر و انواع و اقسام کارهای مافیایی.


از اینها که بگذریم باید گفت که سال های سال بود که انگلیسی ها سردمدار هولیگان پروری و هولیگان بازی در دنیا بودند تا اینکه بعد از رخ دادن فاجعه هیسل در بلژیک که در اثر وحشی بازی هولیگان های مست و افسارگسیخته انگلیسی و عدم توانایی میزبانی آن بازی در کنترل ورزشگاه و ورود بیش از ظرفیت تماشاگر به آن رخ داد، سلطه آنها بر جهان هولیگانیسم به سر آمد.

اتحادیه فوتبال اروپا (یوفا)، انگلیسی ها را ۵ سال و لیورپولی ها را یک سال بیشتر از حضور در بازی های اروپایی منع کرد تا ریشه این رفتارها را بخشکاند، اما رفتارهایی خشن تر و افسارگسیخته تر از رفتارهای انگلیسی ها از زیر خاکسترهای نهفته در شرق اروپا سربرآورد و جهان فوتبال را تحت تاثیر خود قرار داد و به همه ثابت کرد که هولیگانیسم در فوتبال تنها متعلق به انگلیسی های صاحب فوتبال نوین نیست.

روش سوپرلیگ ترکیه

در سوپرلیگ ترکیه و برای جلوگیری از افزایش تنش ها و درگیری ها، بنا بر صلاحدید مسئولان، بازی های مهمی همچون دربی های استانبول بدون حضور تماشاگران تیم میهمان برگزار می شود! نمونه اش بازی حساس گالاتاسرای و فنرباغچه است که تماشاگران تیمی که میهمان است حق ورود به ورزشگاه را ندارند. یعنی در ورزشگاه تله کام، هواداران فنرباغچه نمی توانند حضور پیدا کنند و در شوکرو ساراچ اوغلو هم طرفداران گالاتاسرای حق ورود نخواهند داشت.


اگرچه این روش منجر به آرام ماندن جو ورزشگاه ها شده اما مانع هولیگانیسم و رفتارهای اوباش نشده است. فقط کافی است که تیمی در ورزشگاه خانگی بازنده شود تا همه چیز برای بر هم خوردن نظم دست کم در اطراف ورزشگاه مهیا شود. این تازه مربوط به کارها و اعمالی که طرفداران در سطح شهر مرتکب می شوند، نیست.

شرقی ها می آیند

هشتم دسامبر ۲۰۱۰؛ اسلواکی. هواداران دیوانه اسپارتاک مسکو با انداختن بمب های آتش زا به درون زمین چمن، بازی تیم شان مقابل زیلینا اسلواکی در دور گروهی لیگ قهرمانان اروپا را برهم زدند. آنها در حالی که در زمین حریف با نتیجه ۲- یک پیش بودند، همه چیز را خراب کردند.

دود ناشی از بمب آتش زای پرتاب شده، تمام ورزشگاه را دربر گرفت تا داور آلمانی بازی را متوقف کند. یک هفته قبل از این بازی، روسیه در یک رأی گیری پرحاشیه، میزبانی جام جهانی ۲۰۱۸ را به دست آورده بود و مشخصا تعداد زیادی از بازی های آن جام در مسکو، در شهر همین اسپارتاکی ها برگزار خواهد شد.

صربستان

موج جدیدی از هولیگانیسم در اروپا بعد از جنگ بالکان و بلندآوازه شدن بدنامی های دلیژهای ستاره سرخ بلگراد به راه افتاد. رقابت شدید آنها با کروات ها و البته رقابت شدیدتر کروات ها بین خودشان، رونق بیش از پیش تشکیلاتی همچون تورسیدا (هواداران هایدوک اشپلیت) و بد بلو بویز (پسران بد آبی - هواداران دیناموزاگرب) را موجب شد.


چند سال پیش گروه دوازده نفره از هواداران فوتبال زادار کرواسی به اتوبوس حامل هواداران تیم پارتیزان بلگراد حمله کردند و نتیجه اش بر جای ماندن تعدادی دست و پا شکسته روی دست پلیس کرواسی بود.

چند روز بعد و در همان دسامبر گذشته، هواداران لجام گسیخته دینامو یا همان پسران بد آبی، با سنگ و چوب و بمب های آتش زا به اتوبوس تماشاگران تیم پائوک سالونیکی یونان حمله کردند و بسیاری از آنها را به بیمارستان فرستادند.

یورو ۲۰۱۲

یکی از بدترین مسائل مطرح شده درخصوص رقابت های جام ملت های ۲۰۱۲ که در لهستان و اوکراین برگزار شد، موضوع نژادپرستی و البته رفتارهای هولیگان ها بود. اگرچه این مسابقات تقریبا به خیر و خوشی تمام شد اما پلیس ضد شورش هر ۲ کشور نقش عمده ای در حفظ آرامش در ورزشگاه ها داشتند. موضوع هولیگانیسم در اروپای شرقی به معضلی بسیار جدی تبدیل شده است.

پایان بندی

به نظر می رسد تنها راه برخورد با هولیگانیسم پیشگیری از پیدایش هولیگان های بیشتر است. در واقع باید به نوعی مانع از ورود آنها به ورزشگاه شد و شاید به عبارت دیگر بهتر باشد که کاری کنیم آنها خودشان با میل خودشان به ورزشگاه نیایند! تغییر فرهنگ تماشاگران و ورود جوانان بافرهنگ به ورزشگاه ها می تواند محیط آلوده را از بین برده و فضای سالم تری را برای برگزاری مسابقات فوتبال فراهم آورد.