۱۰ تصویر ماندگار از کامبک فرزندان ایران به وطن

برترین‌ها: 26 مرداد سالروز بازگشت اسرای جنگ هشت ساله ایران و عراق است. اسرایی که از آن‌ها تحت عنوان «آزادگان» یاد می‌شود. از صبح 26 مرداد 1369، بازگشت رسمی اسرای ایرانی به وطن آغاز شد. جنگ ایران و عراق، طولانی‌ترین جنگ متعارف کلاسیک در قرن بیستم بود. جنگ به صورت رسمی در ۳۱ شهریور ۱۳۵۹ برابر ۲۲ سپتامبر ۱۹۸۰ با حمله عراق به ایران آغاز شد. در این روز درگیری‌های پراکنده مرزی دو کشور با یورش هم‌زمان نیروی هوایی عراق به ده فرودگاه نظامی و غیرنظامی ایران و تهاجم نیروی زمینی این کشور در تمام مرزها به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد. این جنگ در نهایت پس از حدود ۸ سال در مرداد ۱۳۶۷ با قبول آتش‌بس از سوی دو طرف و پس از به جا گذاشتن یک میلیون نفر تلفات انسانی از هر دوطرف و ۱۱۹۰ میلیارد دلار خسارات به دو کشور خاتمه یافت. مبادله اسیران جنگی بین دو کشور از سال ۱۳۶۹ آغاز شد.

روزنامه اعتماد در مطلبی با عنوان «رنج آزادی» به قلم بنفشه سام گیس نوشت:

عکاسانی که روز 26 مرداد ۱۳۶۹، در نقطه صفر مرزی ایران و عراق حاضر بودند تا اولین تصویر از قدم گذاشتن اولین آزاده بر خاک ایران را ثبت کنند، یادشان مانده که نگاه آن همه جوان اسیر، پر بود از ترس. ترس و دیگر هیچ. 40 هزار رزمنده ایرانی، در همه سال‌های اسارت در سلول‌های بی‌نور و نم‌دار اردوگاه‌های عراق، ترس را نفس کشیدند......

نتایج تحقیقاتی که در سه دهه گذشته و بعد از آزادی اسرای ایرانی، برای بررسی میزان آسیب روحی و جسمی اسارت انجام شد، نشان داد رزمندگان ایرانی اسیر در اردوگاه‌های عراق، با کوله‌بار سنگینی از اختلالات روانی، افسردگی، اضطراب، کابوس‌های شبانه، ترس‌های خفته و بیدار، جمود عاطفی، زخم معده، کاهش شنوایی و بینایی، دردهای شدید استخوانی و مفصلی به خانه برگشته‌اند.

در ادامه، ۱۰ تصویر ماندگار از آزادی اسرای ایرانی جنگ هشت ساله را مرور می‌کنیم.

نیمه دوم سال ۱۳۶۹ و ۲ ماه بعد از بازگشت اسرا به وطن، ۱۵۱ رزمنده با سابقه اسارت، در سه مرکز روانپزشکی تهران مورد بررسی قرار گرفتند که ۹۴ نفراز مراجعان، به دلیل شدت اختلالات، بستری شدند.

شیوع برخی از بیماری‌ها در آزادگان حاکی از آن است که پوشش مراقبت‌های سلامتی در دوران اسارت وضعیت نامطلوبی داشته، شکنجه و آزار نه تنها در همان دوران باعث بیماری و غم برای اسرا شد تبعات اسارت حتی بعد از آزادی هم بر سلامت آزادگان تاثیر گذاشت.

حتی تا ۴۰ سال بعد از اسارت، اسرای جنگی دچار اختلال استرس پس از ضربه هستند که به صورت کابوس در خواب بروز می‌کند. بیماری گوارشی حتی تا ۴۰ سال بعد از اسارت باقی می‌ماند. اسرا دچار بیماری‌های عصبی ناشی از نقص تغذیه‌ای سیستم عصبی می‌شوند.

خانواده‌های نگرانی که عکس یکی از عزیزانی را که در جنگ، اسیر یا مفقود شده‌اند به شیشه اتوبوس‌ها می‌چسبانند و از آزاده‌ها می‌پرسند در جنگ یا اردوگاه اسرا او را ندیده‌اید؟ این یک روایت کوتاه از آخرین روزهای مرداد  سال ۶۹ است که آزاده‌ها سرافرازانه به خاک وطن بازگشتند و روایت‌ها درباره آن روز و آدم‌هایش تمام‌شدنی نیست.

بی‌احساسی در اسارت در درصد قابل توجهی از اسرا شیوع داشت. بعضی از اسرا می‌گفتند حتی اگر خانواده‌های‌مان را پشت سیم‌های خاردار ببینیم هیچ گونه احساسی به ما دست نمی‌دهد. اینگونه اسیران به نوعی یخ‌زدگی عاطفی دچار می‌شدند.

اسرا برای رهایی از هیجان خیالبافی می‌کردند. در خواب، رویای آزادی و نان و آب می‌دیدند. بسیاری اسرا آرزو می‌کردند روزها به شب تبدیل شود تا بخوابند و از فشارها و استرس‌های روانی آنها کاسته شود.

روانپزشکان اعلام کردند شکنجه شدن رزمنده در اردوگاه‌های عراق، شاهد شهادت همرزم بودن در حین اسارت، مدت اسارت، تحمل دوران اسارت به شکل فردی یا در جمع، شدت بیماری در دوران اسارت بر بروز و شدت اختلالات روانپزشکی پس از آزادی تاثیرگذار بوده است.

دکتر زهتابچیان درباره حال‌و‌هوای آزاده‌ها بعد از بازگشت به میهن به روزنامه خراسان می‌گوید: «آن‌قدر به این آزاده‌ها ظلم شده بود که کاملا مطیع بودند. وقتی به آن‌ها می‌گفتیم به صف شوید در عرض چند ثانیه صف تشکیل می‌دادند. وقتی با آن‌ها صحبت می‌کردیم و از آن‌ها دلیل اش را می‌پرسیدیم، می‌گفتند اگر در زمان اسارت، سرمان، در صف کج می‌شد افسران بعثی با پوتین گردن‌مان را می‌شکستند. آن‌ها از لحاظ روحی ‌و ‌روانی حتی وقتی در پادگان کرمانشاه بودند، باور نمی‌کردند آزاد شده‌اند. این حالت‌ها در خانواده‌ها هم بود و حرف‌مان را باور نمی‌کردند.

گروه محققان به سرپرستی احمد علی نوربالا، در نتایج تحقیقی با عنوان «بررسی اختلالات عصبی روانی شایع در گروهی از آزادگان» اعلام کردند: «شایع‌ترین اختلالات، اختلالات انطباقی، افسردگی اساسی، صرع، اختلال استرس پس از سانحه، اختلال ارگانیک و روانی عضوی است. ۲۹.۴ درصد دچار اسکیزوفرنی، ۱۷.۶ درصد دچار افسردگی اساسی و ۱۱.۸ درصد دچار اختلال دو قطبی شده‌اند.»

محققان تحقیق تاکید کردند که اولین لحظات اسارت؛ مواجهه اسیر با آزادی از دست رفته و گرفتاری در چنگال دشمن بدون هیچ راه گریز، دل کندن از همه تعلقات فردی؛ خانواده، دوستان و وطن، بی‌اطلاعی از آینده و نحوه برخورد دشمن، چنان سنگین است که می‌تواند به آشفتگی تعادل روانی اسیر منجر شود. همچنین یادآور شدند که در دوران تحمل اسارت، چنانچه اسیر نتواند خود را با وضع موجود تطبیق دهد، به فرسودگی خواهد رسید؛ به اضمحلال روانی و جسمی، به ناتوانی روحی و بروز اختلال روانی...

در آن روزها خانواده‌ای هم بودند که آمده بودند و به دنبال کسی جز پسرشان بودند. می‌گفتند پسر خودشان شهید شده است. اهل مینودشت بودند و وقتی بررسی کردیم دیدیم پسرشان زنده است و در بین آزاده‌هاست. وقتی به آن‌ها گفتیم اصلا باورشان نمی‌شد. مسئولان در آن زمان اجازه دادند آن پسر یک دقیقه پدرش را ببیند تا شرایط دوباره بررسی شود. نمی‌دانید وقتی یکدیگر را دیدند چه حالی داشتند. بعضی از آزاده‌ها تک فرزند یا تک پسر بودند.