آیا داشتن استانداردهای بین المللی نشان دهنده کیفیت محصول است؟

استانداردهای بین المللی فریبتان ندهد

احتمالا تا به حال تبلیغات زیادی را دیده اید که گوینده با تاکید می گوید فلان محصول دارای مهر استاندارد است یا حتی تنها کالایی در آن رده است که گواهینامه استاندارد دارد. واقعا تا چه حد، داشتن این استانداردها کیفیت بالای محصول را نشان می دهد؟

احتمالا تا به حال تبلیغات زیادی را دیده اید که گوینده با تاکید می گوید فلان محصول دارای مهر استاندارد است یا حتی تنها کالایی در آن رده است که گواهینامه استاندارد دارد. گاهی علاوه بر مهر استاندارد داخلی، عرضه کنندگان محصول بر دریافت گواهینامه هایی مانند ایزو ۹۰۰۱ یا ایزو ۱۴۰۰۱ تاکید می کنند که در واقع استانداردهای بین المللی هستند. واقعا تا چه حد، داشتن این استانداردها کیفیت بالای محصول را نشان می دهد؟

سعی می کنیم در این مقاله شما را با ویژگی های استانداردهای بین المللی و انواع آن آشنا کنیم. البته اگر بخواهیم درمورد تمام استانداردهای جهانی توضیح دهیم به چندین صفحه و زمان نیاز داریم چراکه بیش از ۱۸۵۰۰ نوع استاندارد در سطح جهان وجود دارند که هریک کاربردی مشخص دارند اما پرکاربردترین و رایج ترین آنها، مواردی هستند که در ادامه به آنها اشاره می شود.

استانداردهای بین المللی

شاید اولین نکته ای که درمورد استانداردهای بین المللی جالب توجه می کند نام مخفف آن یعنی ایزو ISO باشد. ایزو مخفف کلمات سازمان بین المللی استاندارد (International Organization Standardization) بزرگ ترین توسعه دهنده و ناشر استانداردهای بین المللی است. ایزو درواقع شبکه ای از استانداردهای ملی متشکل از ۱۶۲ کشور جهان است و مقر و دبیرخانه آن در ژنو سوئیس قرار دارد.

تاریخچه تأسیس این سازمان به سال ۱۹۴۶ باز می گردد که نمایندگان ۲۵ کشور در جلسه ای در لندن با یکدیگر ملاقات کرده و تصمیم به ایجاد یک سازمان بین المللی برای ایجاد هماهنگی در بین استانداردهای صنعتی گرفتند و در نهایت در سال ۱۹۴۷ ایزو فعالیت خود را به طور رسمی در سوئیس آغاز کرد. از آنجا که سازمان بین المللی استاندارد در هر کشوری به زبان خاص آن کشور تلفظ می شد، بنابراین بنیانگذاران این سازمان تصمیم گرفتند از کلمه مخفف شده ایزو به عنوان یک نماد مشترک در تمامی کشورها استفاده کنند. نکته جالب توجه در مورد استانداردهای ایزو، این است که آنها کاملا داوطلبانه هستند! یعنی از آنجا که ایزو یک سازمان غیردولتی است، پس برای اجرای شرایط و قوانین خود نمی تواند از اختیارات قانونی استفاده کند یا اینکه بخواهد شرکتی را مجبور به اجرای این قوانین بکند؛ بنابراین اعضای شرکت ها خود تلاش می کنند تا این قوانین را اجرا کرده و موفق به دریافت ایزو شوند. هرچند که این استانداردها داوطلبانه هستند اما در بعضی از موارد به دلیل استقبال جهانی، داشتن نوع خاصی از استانداردهای ایزو جزو اصول مهم بشمار می رود؛ مانند ISO ۹۰۰۱ که در مدیریت کیفیت کاربرد دارد و داشتنشآن به امر مهمی تبدیل شده است.

تمام سازمان هایی که خواهان دریافت ایزو هستند باید حق عضویت خود را پرداخت کرده و شرایط دریافت استاندارد موردنظرشان را فراهم کنند تا موفق به دریافت استاندارد دلخواه خود شوند. استانداردهای ایزو امروزه در بازارهای جهانی کاربرد ویژه ای داشته و در تمام قراردادها و موافقتنامه های تجاری حضور دارند. دلیل این امر این است که استانداردها براساس نیاز بازارف تهیه شده و توسط کارشناسان در بخش های صنعتی و فنی تدوین می شوند. تا پایان سال ۲۰۱۰ حدود ۲۱۴ کمیته فنی در ایزو فعال بوده و به بررسی درخواست سازمان ها و شرکت های پرداخته اند. در ایران در سال ۱۳۳۲ اداره آزمایشگاهی زیر نظر اداره بازرگانی تأسیس شد که وظیفه کنترل کیفیت کالاهای تولیدی، وارداتی و صادراتی را برعهده داشت. ۷ سال بعد - ۱۳۳۹ - موسسه استاندارد ایران تاسیس شد و در همان سال به عضویت سازمان بین المللی استاندارد درآمد. این سازمان هم اکنون با نام موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران فعالیت می کند.

آنچه استانداردهای ایزو انجام می دهند

*توسعه، تولید و عرضه محصولات و خدمات کارآمد، ایمن و پاک

*تسهیل تجارت بین کشورها

*ایجاد عدالت در معاملات و افزایش اعتماد بین طرفین معامله

*فراهم کردن شرایطی مناسب برای دولت ها با ارائه قوانین مختلف در زمینه بهداشت، ایمنی و محیط زیست

*حفظ سلامت و زندگی مصرف کنندگان محصولات و خدمات

چرا استاندارد ضروری است؟

در مواردی ممکن است شما با محصولی آشنا شوید که کاملا نیاز و انتظارات شما را برآورده سازد اما محصول موردنظر دارای مهر استاندارد نباشد؛ مطمئنا پس از مدتی متوجه عدم کیفیت محصول خواهید شد و در شرایط بدتر متوجه خطرناک بودن آن برای سلامت خود و دیگران هم می شوید. اگر امروزه بیشتر محصولات، سیستم ها، ماشین آلات و دستگاه ها به خوبی کار کرده و خطری ندارند، به دلیل وجود مهر استاندارد در زمان ساخت آنهاست. بنابراین وجود مهر استاندارد مزایای زیادی در زمینه های اقتصادی، اجتماعی، تکنولوژی و زیست محیطی دارد.

زمانی که محصولی تولید می شود، در اولین مرحله، تولیدکننده برای اینکه توان رقابت با دیگر محصولات را در بازارهای جهانی داشته باشد باید از تکنولوژی جدید بهره برده و محصولات باکیفیت به بازار ارائه کند. همین تلاش تولیدکنندگان برای تولید محصولات با کیفیت باعث می شود که از ماشین آلات جدید و با آلودگی کمتر استفاده کنند تا محصولات تولیدشده نیز دارای کیفیت بالاتری باشند؛ در نتیجه آسیب کمتری متوجهمحیط زیست خواهد شد. بنابراین مصرف کنندگان به این جمع بندی می رسند که محصول دارای مهر استاندارد از نظر کیفیت و ایمنی، کالایی باصرفه و بهتر است. در زمان معاملات تجاری نیز اگر محصولی دارای استاندارد بین المللی باشد، خریداران با اطمینان بیشتری دست به معامله زده و محصولات موردنیاز خود را تهیه می کنند.

همچنین برای حفظ محیط زیست و نجات زمین و زندگی بشر، حضور استاندارد در تولید کالا و خدمات امری حیاتی است چرا که از آلودگی آب، خاک، هوا و انتشار گازها و تشعشعات خطرناک جلوگیری کرده و اجازه تولید محصولاتی را که به محیط زیست آسیب می رسانند نمی دهد.

پرکاربردترین استانداردها

اکثر استانداردهای ایزو ویژگی مشخصی داشته و برای محصول یا موارد خاصی به کار می روند اما در این بین ایزو ۹۰۰۰ (درمورد کیفیت) و ایزو ۱۴۰۰۰ (درمورد محیط زیست) به عنوان استانداردهای مدیریت عمومی شناخته شده و بیشتر از دیگر استانداردها کاربرد دارند. یعنی اینکه این نوع استانداردها را می توان به هر سازمان دولتی، خصوصی، کوچک و یا بزرگ اعطا کرد؛ به شرطی که الزامات موردنیاز را برای دریافت ایزو ۹۰۰۰ در مدیریت کیفیت و ایزو ۱۴۰۰۰ در مدیریت زیست محیطی رعایت کرده باشند. از مهم ترین استانداردهای بین المللی می توان به موارد زیر اشاره کرد:

*استاندارد سری ایزو ۹۰۰۰

این استاندارد در سال ۱۹۸۷ تدوین شد و کوششی برای ایجاد سیستم های مدیریت و تضمین کیفیت بود. مجموعه این استاندارد فرایند تولید کالا یا خدمات را مورد بررسی قرار می دهد. برخلاف آن چه گاهی در تبلیغات به نظر می رسد این استاندارد به هیچ وجه به یک کالای خاص تعلق نمی گیرد بلکه به مجموعه فرایندهای تولید اعطا می شود. ایزو ۹۰۰۰ در سراسر دنیا به شدت مورد استقبال قرار گرفته است.

*استاندارد سری ایزو ۱۴۰۰۰

این استاندارد در سال ۱۹۹۶ تهیه شد و به مدیریت سیستم های زیست محیطی مربوط می شود. ایزو ۱۴۰۰۰ هم به فرایند تولید کالا توجه داشته و به سازمان هایی اعطا می شود که برنامه های عملی برای سالم و پاکیزه نگه داشتن محیط زیست به کار برده باشند.

*استاندارد ایزو ۲۲۰۰۰

این استاندارد مربوط به تمام سازمان ها و مراکزی است که در زنجیره غذایی فعالیت دارند؛ تولیدکنندگان مواد اولیه خوراکی، عوامل حمل و نقل، خرده فروشان و... کسانی هستند که می توانند به این استاندارد دست یابند. درواقع استاندارد ایزو ۲۲۰۰۰ باعث اطمینان از ایمن و سالم بودن غذا از فرایند تولید تا مصرف می شود.

*استاندارد OHSAS۱۸۰۰۱

این استاندارد مربوط به شرایط ایمنی و بهداشتی مشاغل است که در سال ۱۹۹۸ تدوین شده است. هدف از اجرای این استاندارد به وجود آوردن شرایطی است که سازمان به راحتی خطرات مرتبط با ایمنی و بهداشت کارکنان را تشخیص داده و آنها را برطرف کند.