پس کِی نوبت زن‌ها برای ریاست‌ جمهوری می‌شود؟

همشهری: در جست‌وجو برای روشن شدن این موضوع که آیا در انتخابات، کاندیدا‌های زن از سوی هم‌جنسان خود برگزیده خواهند شد یا نه، با گروهی از زنان صحبت کرده‌ایم.

عباسعلی کدخدایی، سخگوی شورای نگهبان در جلسه پرسش و پاسخی در سال گذشته، درباره حضور زنان در انتخابات ریاست‌جمهوری توضیح داد: «قوانین بخشی از مسئله است، اما از نظر من، بخش عمده‌ای از آن بحث فرهنگی است. می‌توانیم همین سؤال را به این صورت مطرح کنیم که چرا در آمریکا بعد از ۳۰۰ سال هنوز رئیس‌جمهور زن نداریم. آیا بحث تفاوت بین زن و مرد بوده است؟ به‌نظر می‌رسد بیشتر این موضوع فرهنگی است. بگذارید مثال دیگری از داخل کشور خودمان بزنم. در همین انتخابات اخیر، تعداد خانم‌هایی که برای نمایندگی مجلس ثبت‌نام کردند و تأیید صلاحیت شدند بسیار زیاد بود. از بین آن‌ها تعداد ۱۶، ۱۷ نفر انتخاب شدند. یعنی خانم‌ها هم به‌خودشان رأی نمی‌دهند، اینجا که دیگر شورای نگهبان مقصر نیست.» همین صحبت‌های او باعث شد، در آستانه انتخابات این سؤال برایمان شکل بگیرد، اگر کاندیدای زنی از سوی این شورا تأیید صلاحیت شود، آیا ممکن است در چرخه تبعیض فرهنگی قرار بگیرد؟ آیا زنان به زنان رأی خواهند داد؟ نگاه زنان به این مسئله چگونه است؟ از این‌رو در گزارشی میدانی سعی کرده‌ایم در مختصاتی هر چند کوچک این موضوع را بررسی کنیم.

تزریق امید یا طرفداری از طیفی بزرگ

زهرا شجاعی، دبیر کل مجمع زنان اصلاح‌طلب به‌تازگی در مصاحبه‌ای درباره این اظهارنظر گفته است: «زنان نیمی از جمعیت جامعه هستند و در انتخابات، ملاک ویژگی‌ها و شاخص‌های افراد است. صرف زن بودن ملاک تعیین‌کننده‌ای نیست، بلکه این موضوع در کنار همه شاخص و ملاک‌های یک فرد برای پست ریاست‌جمهوری یا نمایندگی مجلس قرار می‌گیرد. اگر زن و مرد همه این شاخص‌ها را داشتند، آن زمان زن بودن ارجحیت پیدا می‌کند. اما زن ضعیف را به مرد قوی ترجیح نمی‌دهیم. زنان لایق و توانمند بسیاری شناسایی شده یا برخی هم خودشان نخواستند پا در عرصه سیاسی بگذارند. اما زنان از جهت بهره‌مندی از سرمایه اجتماعی، تزریق امید به جامعه، وقت گذاشتن و پاکدستی و... موفق‌ترند. البته این به‌معنای معصوم بودن زنان نیست.»

مسئله شایستگی است؟

بار‌ها این گزاره‌ها با گوش‌مان شنیده شده که پزشک مرد بهتر است یا وسواس‌هایی در این‌باره که آشپزتان را از مردان انتخاب کنید و حتی دندان‌پزشک، جراح، نیروی خدماتی، خیاط و... را از مردان برگزینید. اما آیا این موضوع درباره سیاستمداران، مدیران و رئیس‌جمهور هم صادق است؟ فرزانه که در رشته فلسفه اخلاق تحصیل کرده و کسب‌وکار خودش را در خانه دارد، معتقد است: «زن و مرد تفاوتی با یکدیگر ندارند. اگر در انتخابات با تفکرات و راهکار‌های یک زن موافق باشم، به او رأی می‌دهم». او می‌گوید در انتخاب این گزینه‌ها و کارنامه افراد است که مورد مطالعه و انتخاب قرار می‌گیرد.

گزینه‌های روی میز و زنان

اکرم که زنی خانه‌دار است به‌گونه دیگری به آن نگاه می‌اندازد. او می‌گوید بد نیست به گذشته خودمان نگاهی بیندازیم؛ «به‌نظرتان توانایی خیلی از زنان ما بیش از توانایی و عملکرد روسای جمهور در دوره‌های پیش نیست؟ به‌نظرم ما در یک دهه گذشته مسائلی را از سر گذرانده‌ایم که مدیریت یک زن حتما مانع از آن اشتباهات می‌شد.» فرحناز، اما بر وجه مادر بودن اشاره می‌کند. او با تأکید بر این نکته که حواس مادرانه مانع از کینه‌جویی، تفرقه و سنگ‌اندازی است، زنان را گزینه بهتری برای ریاست‌جمهوری می‌داند.

از غیبت تا حضور

از بین ۲۰۰ نفری که در این نظرسنجی شرکت کردند، هیچ‌یک درباره اینکه در انتخابات حتما گزینه مردان را بر زنان ترجیح دهند، صحبتی نکردند. از آنجایی که تجربه حضور زنان در این کرسی آزموده نشده و تنها تجربه ما یک مورد در وزارتخانه بوده است، باید کمی در انتخاب چنین گزینه‌هایی صبور بود و این فرصت را برای آزمودن مدنظر قرار داد. شاید باید تابوی کاندیداتوری زنان در انتخابات ریاست‌جمهوری شکسته شود و آن‌ها نیز بتوانند کاندیدا شوند تا بخت خود را در این جایگاه بیازمایند و شایستگی خود را به شکلی عملی نشان دهند. نیاز به تجربه‌ای نو در این‌باره است. تجربه‌ای برای رشد سیاسی در جامعه‌ای که نیمی از آن را زنان تشکیل می‌دهند.

نزدیک‌کردن سویه‌های مردانگی و زنانگی

اینکه در جامعه گفته می‌شود زن احساساتی است و نمی‌تواند قضاوت کند و چیز‌های شبیه به آن‌که موجب می‌شود تا زنان را از بسیاری از انتصابات محروم کنیم بسیار ضدعلم و دور از واقعیت روانشناختی از ذهن انسان است.

حق انتخاب شدن

زنان واجد‌شرایط حق دارند مانند مردان، برای تصدی مناصب سیاسی و اجتماعی از جمله ریاست‌جمهوری داوطلب شوند، اما در ایران به‌دلیل وجود برخی دیدگاه‌ها، زنان واجد‌شرایط به‌طور جدی وارد عرصه نشده‌اند تا شانس خود را برای انتخاب شدن امتحان کنند. چه نگرشی موجب شده تا تفاوت جنسیت‌ها موجب شود انسان‌هایی با جنس ظریف زنانه، اما توانمند در قدرت مدیریت که نشان داده‌اند در بسیاری از پست‌های مهم در مقایسه با مردان موفق‌تر ظاهر شده‌اند، دور از عرصه انتخابات ریاست‌جمهوری بمانند؟

جداسازی مردانگی و زنانگی پایه علمی ندارد

پیش از آنکه بحث نپذیرفتن زنان درخصوص کاندیداتوری ریاست‌جمهوری مطرح باشد بحث حذف یک نیمه مهم از یک جامعه انسانی و مثابه انسان است؛ یعنی ما پیش از آنکه مرد باشیم یا زن، انسان هستیم و اتفاقا به‌رغم همه تأکیداتی که در روانشناسی بازاری دیده و در افواه روانشناسی زرد به وفور ساخته می‌شود، ساحت روانشناسی مرد و زن بسیار به هم نزدیک است و این افتراقاتی که روی آن تأکید بسیار می‌گذارند چندان پایه‌های علمی ندارد. همه ما به لحاظ روانشناختی یک‌سری مولفه‌های مردانگی و یک‌سری مولفه‌های زنانگی داریم که بسیار در هم فرو رفته است که جداسازی آن کار مشکلی است. این سخنان را از این بابت می‌گویم که اینکه در جامعه گفته می‌شود زن احساساتی است و نمی‌تواند قضاوت کند و چیز‌های شبیه به آن که موجب می‌شود تا زنان را از بسیاری از انتصابات محروم کنیم بسیار ضد‌علم و دور از واقعیت روانشناختی از ذهن انسان است».

ویژگی زنانه موجب شده تا زنان استاد برقراری ارتباط با دیگران باشند چرا که از وقتی خود را می‌شناسند به خوبی می‌آموزند که چگونه می‌توانند به بهترین شکل ممکن خود را به دیگران نشان دهند و آنچه در ذهن دارند را بیان کنند. آن‌ها گوش شنوای خوبی دارند و همین موجب می‌شود تا بتوانند جزئیات خوبی را از لابه‌لای حرف‌های گوینده بیرون بکشند و به‌موقع از آن در جهت پیشبرد منافع بهره ببرند؛ لذا بسیار می‌توانند موفق‌تر از مردان در پست‌های مدیریتی عمل کنند.

انکار سویه‌های زنانه

اگر زنان سویه‌های زنانگی خود را پر بار کنند و ظرافت‌ها و ریزبینی‌ها و چیزی که به‌عنوان زیبایی‌شناسی در آن‌ها دیده می‌شود و در کنار آن نگاه تاب‌آور و تحمل‌پذیر و نگاه معطوف به کسب قدرت مشروع و افزایش توان مدیریتی‌شان را مدنظر قرار دهند، بی‌تردید می‌توانند همچون بسیاری از کسانی که در کشور‌هایی که مثال زدم از عهده پست‌های مهم مدیریتی به خوبی بر‌بیایند و بتوانند از موانع قانونی و فرا‌قانونی و عرفی که بر سر راهشان وجود دارد که بخشی از این موانع ساخته ذهن خود زنان ایرانی است، عبور کنند.