فضا؛ آخرین خط مقدم سرمایه‌گذاری

روزنامه شرق: براي اينکه روز ازدواجتان شهابي از آسمان بالاي محل برگزاري مراسم عبور کند، چقدر حاضريد بپردازيد؟ يک شرکت تازه‌تأسيس در زمينه «تفريحات فضايي» که قصد دارد از سال آينده، عبور شهاب از آسمان به درخواست مشتري را ارائه دهد، تنها يکي از کارآفرينان «صنعت جديد فضايي» است که توجه سرمايه‌گذاران را جلب کرده است.

استارت‌آپ ژاپني ALE که شش ميليون دلار از سرمايه‌گذاري «انجل» جذب کرده است، قصد دارد ماهواره‌هاي کوچک حاوي گلوله‌هاي رنگي را به فضا بفرستد تا به درخواست مشتري، آنها را به درون جو زمين شليک کند و براي آنها شهاب خلق کند. اين شرکت و شرکت‌هاي مشابه آن اگرچه کوچک هستند، اما نشانگر تغيير صنعت فضايي‌اند.

دنياي سرمايه‌گذاري «فضا» را مي‌توان به دو گروه بزرگ تقسيم کرد: «فضاي قديم» صنعتي که تحت سلطه دولت‌ها قرار دارد و با بودجه عمومي تأمين مي‌شود و «فضاي جديد» که سرشار از استارت‌آپ‌هايي با ايده‌هاي جديد است. «ريچارد راکت»، بنيان‌گذار شرکت «نيواسپيس گلوبال» که در زمينه تأمين داده‌هاي فضايي فعاليت مي‌کند، مي‌گويد: «فضاي جديد دنيايي کارآفرينانه است که هدفش کاهش هزينه‌ها و تلاش براي انجام کارها به روشي بي‌باکانه است؛ کاري که نيازمند تفکر خلاقانه است».

به گفته «راکت»، در حالي ‌که تجاري‌سازي سفرهاي فضايي مدت‌هاست به پروژه‌اي پوچ تبديل شده است، بخش عمده شرکت‌هاي فضايي نوآور در واقع مشغول کار روي ساخت و پرتاب ماهواره‌ها هستند. «استوارت مارتين»، مدير اجرائي يک مرکز رشد در انگلستان که قصد دارد به رشد استارت‌آپ‌هاي فضايي کمک کند، به اين نکته اشاره مي‌کند كه اگرچه ماهواره‌هاي قديمي «به اندازه اتوبوس بودند و صدها ميليون دلار ارزش داشتند»، اما امروزه ماهواره‌ها مي‌توانند ارزان، کوچک و «چندبارمصرف» باشند. «مارتين» مي‌گويد: «طيف گسترده‌اي از انواع مختلف شرکت‌ها وجود دارند که ماهواره‌هايي با ابعاد يک نان‌برشته‌کن (تستر) مي‌سازند و مي‌خواهند خيلي سريع هم آنها را پرتاب کنند».

به گفته «ميکا والتر-رنج» رئيس بخش تحليل و تحقيقات شرکت آمريکايي «اسپيس فانديشن» در حال حاضر حدود هزارو ٥٠٠ ماهواره فعال در فضاي اطراف زمين حضور دارد که تعداد آنها به سرعت در حال افزايش است. رشد اين صنعت از ديد مديران شرکت‌هاي تأمين سرمايه پنهان نمانده است، اما طبيعت بسياري از اين شرکت‌هاي فضايي جديد اين است که کوچک، پرخطر و در مراحل اوليه هستند.

اين شرکت‌ها عموما با سرمايه‌گذارهاي جسورانه پشتيباني مي‌شوند و اغلب تنها ثروتمندترين سرمايه‌گذاران خصوصي توانايي حمايت و سرمايه‌گذاري در آنها را دارند. با وجود اين، براي آنهايي که مي‌خواهند خلاق باشند، راه‌هاي ديگري جهت پيوستن به اين مسابقه فضايي وجود دارد. در ادامه، روندهاي کليدي اين بازار سريع‌الرشد را که بايد آن را دنبال کنيد، بررسي مي‌کنيم.

ابرداده‌ها

فراواني حضور ماهواره‌ها در فضا باعث توليد يکي از باارزش‌ترين کالاها در اقتصاد جهاني امروز شده است: داده. تحليلگران اقتصادي مدت‌هاست براي توصيف حجم عظيمي از اطلاعات که متقاضيان بازارها مي‌توانند در زمان جست‌وجو براي مشتريان جديد از شبکه‌هاي اجتماعي استخراج کنند، از اصطلاح «کلان‌داده» (Big Data) صحبت مي‌کنند. اکنون آنها از «ابرداده» (Extreme Data) سخن مي‌گويند. اين مجموعه‌هاي عظيم داده‌هاي جديد تنها زماني سودمند هستند که بتوان آنها را تحليل و معناپذير کرد. به همين دليل، بخشي از صنعت فضايي درگير نوشتن الگوريتم‌هاي «اطلاعات‌خردکن»، يا توسعه هوش مصنوعي براي انجام اين کار است. اين شرکت‌ها خودشان را «اپليکيشن‌هاي پايين‌دست» مي‌نامند و به طرز مؤثري اطلاعات را از ماهواره‌ها استخراج مي‌کنند و کارهاي مفيدي با آن انجام مي‌دهند. اين شرکت‌ها اغلب -اما نه کاملا- متفاوت از شرکت‌هايي هستند که ماهواره‌ها را مي‌سازند و پرتاب مي‌کنند.

مرکز رشد Catapult Satellite Application که حامي استارت‌آپ‌هاي فناورانه انگليسي است، به دنبال شرکت‌هايي است که داده‌هاي ماهواره‌اي را در زمينه‌هاي مختلف، از مخابرات گرفته تا کشاورزي و خرده‌فروشي به کار مي‌گيرند. به گفته «مارتين»، رئيس اجرائي اين مرکز رشد، کسب‌وکارهاي موجود به دنبال شرکت‌هاي فضايي جديدي هستند که در حل مشکلات روزمره به آنها کمک کنند. براي مثال، فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي مانند «سِينزبري» از کمک تجارت‌هاي فناوري فضايي استفاده مي‌کنند تا به آنها در ردگيري محصولات ارگانيک‌شان کمک کند. «مارتين» مي‌گويد: «يکي از بزرگ‌ترين کارهايي که ما مشغول انجام آن هستيم، کسب دانش بهتر درباره اتفاقاتي است که در اقيانوس‌ها در حال رخ‌دادن است».

به گفته او، ماهواره‌ها مي‌توانند به فرايند پايش قايق‌ها و کشتي‌هاي ماهي‌گيري کمک کنند تا اطمينان حاصل شود اين شناورها در مناطقي حضور دارند که مطابق اجازه‌نامه آنهاست و همچنين صيد غيرقانوني حمل نمي‌کنند. همچنين فروشگاه‌هاي زنجيره‌اي علاقه‌مند هستند نظارت ماهواره‌اي را جايگزين بازرسان زميني کنند که وظيفه سرزدن به مزارع کشاورزاني را دارند که به عنوان تأمين‌کنندگان محصولات ارگانيک، هزينه بيشتري از اين فروشگاه‌ها دريافت مي‌کنند. «مارتين» معتقد است: «مهم‌ترين رخداد حال حاضر مربوط به تحليل داده‌هاست. اين صنعت در حال گذار از يک بازار صرفا فانتزي و هيجان‌انگيز به تجارتي منطقي است که واقعا مي‌توان با استفاده از تمام اين ماهواره‌ها انجام داد». به گفته «مارتين»، «فضا ديگر يک سرمايه‌گذاري پوچ و بيهوده براي ميليونرها به شمار نمي‌رود».

زباله‌هاي فضايي

شمار رو به ازدياد ماهواره‌هايي که در حال اشغال آسمان بالاي سر ما هستند، باعث شکل‌گيري رويکرد سرمايه‌گذاري بالقوه ديگري براي آينده شده است: پاکسازي زباله‌هاي فضايي. امروزه دانشمندان بيش ‌از پيش نسبت به بروز «سندرم کَسلر» نگران هستند؛ وضعيتي نظري که دهه ١٩٧٠ توسط دانشمند ناسا، «دونالد کسلر» توصيف شد. «کسلر» مي‌ترسيد زماني فرارسد که تراکم ماهواره‌ها به گرد زمين به نقطه‌اي برسد که برخورد احتمالي دو عدد از آنها به يکديگر، به شکل دومينو برخوردهاي ديگر را کليد بزند.

دو ماهواره به هم برخورد مي‌کنند و تکه‌تکه مي‌شوند و خرده‌هاي آنها به ساير ماهواره‌ها برخورد مي‌کند و آنها را از هم مي‌پاشد و اين زنجيره تقريبا تا ابد ادامه پيدا مي‌کند. اگرچه فعلا هيچ جريان سرمايه‌گذاري در اين خصوص وجود ندارد، اما «والتر-رنج» مي‌گويد تأمين‌کنندگان مالي سرسختي وجود دارند که در حال گام‌برداشتن به سوي جمع‌آوري و بازيافت ماهواره‌هايي هستند که ديگر استفاده نمي‌شوند. او مي‌افزايد: «ماهواره‌ها سريع‌تر از گلوله حرکت مي‌کنند. اگر برخوردي بين دو ماهواره‌اي رخ دهد که قرار نبوده با هم ملاقات کنند، بدترين تصادفي است که مي‌توانيد تصور کنيد». علاوه بر اين، سرعت بالاي اين دستگاه‌ها مي‌تواند احتمال برخورد آنها را با يکديگر افزايش دهد. به تعبير «والتر-رنج»، اگر محاسبات شما تنها اندکي اشتباه باشد، ماهواره از جايي کاملا متفاوت سردر مي‌آورد.

صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري فضايي

سال گذشته، گروه سرمايه‌گذاري جسورانه «سرافيم کپيتال» نخستين صندوق اختصاصي «سرمايه‌گذاري فضايي» را به راه انداخت. اين صندوق - که قرار است سرمايه‌اش تا ٨٠ ميليون پوند افزايش يابد - تاکنون توانسته است علاوه بر تعدادي از ثروتمندان، پشتيباني شرکت هوايي ايرباس و دولت انگلستان را هم به دست آورد که مشتاقانه براي حمايت از صنعت فضايي اين کشور، ٣٠ ميليون پوند از طريق بانک اقتصاد انگليس (BB Bank) در آن سرمايه‌گذاري کرده است. «مارک‌بوگت» مديرعامل اين صندوق مي‌گويد اگرچه سرافيم در هر چيز مرتبط با فضا سرمايه‌گذاري مي‌کند، تمرکز اصلي آن روي شرکت‌هايي است که با توسعه برنامه‌هاي کامپيوتري، روي استخراج داده‌هاي ماهواره‌اي کار مي‌کنند تا «آنها را سودمند كنند».

شرکت‌هايي که چشم سرافيم را گرفته‌اند، طيف گسترده‌اي از لجستيک و کشاورزي گرفته تا حمل‌ونقل دريايي و خرده‌فروشي را شامل مي‌شوند. تنوع اين شرکت‌ها به حدي است که به گفته «بوگت»، گاهي اوقات آنها خودشان را جزء شرکت‌هاي «فناوري فضايي» به شمار نمي‌آورند. بعضي از اين استارت‌آپ‌ها نيز در زمينه «اينترنت اشيا» فعاليت مي‌کنند؛ در حالي‌ که استارت‌آپ‌هاي ديگري هم هستند که روي «شهرهاي هوشمند» کار مي‌کنند. با‌وجود اين، نکته مشترک بين تمام اين شرکت‌ها اين است که همه آنها به شبکه روبه‌رشدي از ماهواره‌ها متکي‌اند که به دور زمين در حال گردش هستند. «بوگت» مي‌گويد: «وقتي مردم به يک صندوق سرمايه‌گذاري فناوري فضايي فکر مي‌کنند، اغلب به ياد معدن‌کاوي فضايي و موشک‌ها مي‌افتند».

او که شرکت‌هايي مانند اوبر - که يک اپليکيشن اشتراک خودرو است - را جزء «حمل‌ونقل‌هاي فضايي» به شمار مي‌آورد، مي‌گويد: «کافي است ماهواره‌ها را خاموش کنيد و آن‌گاه اين شرکت ديگر وجود خارجي ندارد. اوبر با اهرم داده‌هاي فضايي توانسته است بر بازار سلطه پيدا کند». اگرچه حداقل جذب سرمايه سرافيم ١٠٠ هزار پوند است و مدل اقتصادي‌اش هم نامعلوم است، اما ديگر صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري - که براي سرمايه‌گذاران خرده‌پا قابل‌دسترس‌تر هستند - به اين موضوع روي خوش نشان داده‌اند. «موراي رايت»، يکي از شرکاي مؤسسه مشاوره مالي «پارک‌واک ادوايزورز» مي‌گويد او در استارت‌آپ‌هايي سرمايه‌گذاري مي‌کند که در زمينه خردکردن «ابرداده‌ها»ي به‌دست‌آمده از ماهواره‌ها براي شرکت‌هاي ارتباطي فعاليت مي‌کنند؛ درحالي‌که ديگران روي نوشتن برنامه‌هايي با هدف رديابي بسته‌هاي پستي سرمايه‌گذاري مي‌کنند.

به گفته «رايت» اين موضوع براي شرکت‌هايي مثل آمازون که بخشي (حتي درصد ناچيز) از فروش خود را به دليل تحويل اشتباه بسته‌ها از دست مي‌دهند، اهميت زيادي دارد. يکي از مديران صندوق‌هاي سرمايه‌گذاري، درباره سفارش فعلي غول‌هاي صنعت ارتباطات به استارت‌آپ‌هاي ماهواره‌اي مثالي مي‌زند. به گفته وي، اين شرکت‌ها مي‌خواهند بدانند دارندگان تلفن همراه که در يک شهر خاص از شبکه آنها استفاده مي‌کنند، در يک لحظه مشخص در چه نقطه‌اي قرار دارند. اما دليلش چیست؟

آنها بخشي از «هدف‌گيري زميني» شرکت هستند. اگر يک مشتري از جلوي قهوه‌فروشي زنجيره‌اي استارباک رد شود، اما وارد فروشگاه نشود، در آينده فروشگاه مي‌تواند آگهي تخفيفي براي اين مشتري به تلفن همراهش ارسال کند. صندوق سرمايه‌گذاري ديگري به نام «داونينگ پارتنرز» رويکردي تقریبا متفاوت اتخاذ کرده و اقدام به خريد يک «ايستگاه زميني» در کورنوال کرده‌ است. «جاناتان راس»، يکي از شرکاي اين صندوق مي‌گويد: «داونينگ معمولا در تجارت‌هاي خسته‌کننده سرمايه‌گذاري مي‌کند؛ به همين دليل ما تعداد زيادي زيرساخت و ملک خريده‌ايم». با وجود‌اين، «گونهيلي» که يک ايستگاه ماهواره‌اي است، يکي از سرمايه‌گذاري‌هاي «فناورانه»تر «داونينگ» است. «گونهيلي» در دوراني که تماس‌هاي تلفني بين‌المللي با استفاده از آنتن‌هاي زميني غول‌آسا منتقل مي‌شد، در مالکيت شرکت مخابراتي بي.تي بود.

«راس» مي‌گويد: «با فرارسيدن عصر فيبرهاي نوري، اين سايت بي‌استفاده شد و بي.تي تصميم گرفت از شر آن خلاص شود». امروزه، آنتن‌هاي غول‌آساي «گونهيلي» در قرارداد با تعدادي از شرکت‌هايي هستند که اقدام به بارگيري (دانلود) داده‌هاي ماهواره‌هاي عبوري از فراز آن مي‌کنند. «راس» مي‌گويد: «آزمايشگاه‌هاي زميني يکي از مشتريان ما هستند. تعداد بسيار زيادي از اين ايستگاه‌هاي زميني وجود دارد، اما اکثر آنها با تمام ظرفيت مشغول کار هستند. در واقع، هر ماهواره به يک آنتن نياز دارد که اختصاصا به سوي آن نشانه رفته باشد». گروه بهره‌بردار «گونهيلي» در ابتدا اين محل را از بي.تي اجاره کرده بودند. «راس» مي‌گويد: «ما از آنها پشتيباني کرديم و سرمايه لازم براي خريداري و سپس بازسازي آنتن را در اختيارشان قرار داديم. در عوض بخشي از سهام آنها را در اختيار گرفتيم». اين آنتن در حال حاضر با همکاري آژانس فضايي انگلستان در مزايده‌هاي ناسا هم شرکت کرده است. در واقع، آنها اميدوارند به نيابت از آژانس فضايي اروپا، بتوانند به گره پايش مأموريت مريخ تبديل شوند.

ميلياردرها در فضا

درحالي‌که بيشتر سرمايه‌گذاران بايد فعلا به ماهواره‌ها و بازار آن دل خوش کنند، براي سرمايه‌گذاران ثروتمندتر فرصت‌هاي ماجراجويانه‌تري وجود دارد. از زمان فرود روي ماه در دهه ٧٠ ميلادي تا عصر ايستگاه فضايي بين‌المللي، الگوي سفرهاي فضايي ثابت باقي مانده است: ارسال انسان و کالا به فضا و سپس بازگرداندن آنها به زمين. اما شايد با رؤياپردازي‌هاي نوآوران براي مستعمره‌سازي فضايي، اين چشم‌انداز خيلي زود تغيير کند. «کريس لويکي»، مدير اجرائي شرکت «پلنتاري ريسورسز»، مي‌گويد: «يکي از بزرگ‌ترين چالش‌ها خلاصي از شر چاه گرانش قدرتمند زمين است.

رفتن به فضا نيازمند صرف انرژي عظيمي است، با وجود‌اين وقتي از ميدان گرانش سياره خارج شويد، سفرکردن تقريبا هيچ خرجي ندارد؛ بنابراين اگر بتوان سوخت را مثلا از منابع آبي موجود در فضا استخراج کرد، آن‌گاه افق‌هاي تازه و بسيار گسترده‌اي پيشِ‌روي ماست». پيش‌تر، «پلنتاري ريسورسز» ماهواره‌هاي اختصاصي مجموعه «آرکيد» خود را از ايستگاه فضايي بين‌المللي پرتاب کرده است؛ ماهواره‌هايي با حسگرهاي خاص که انواع جديدي از داده را درباره زمين جمع‌آوري مي‌کنند. اين ماهواره‌ها در مرحله بعد به سوي سيارک‌ها نشانه مي‌روند.

اين شرکت همچنين چاپگرهاي سه‌بعدي را توسعه داده است که موفقيت آنها در توليد ساختارهاي پيچيده از مواد به‌دست‌آمده از بازيابي سيارک‌هاي سقوط‌کرده در برزيل، نويدبخش توانايي آنها در خلق ابزار، ساختن تجهيزات و انجام فعاليت‌هاي تعميراتي در فضاست. «پلنتاري ريسورسز» همچنين علاقه‌مند به صنعت نوظهور معدن‌کاوي سيارکي است؛ صنعتي که لوکزامبورگ تلاش مي‌کند خودش را به قطب آن تبديل کند. ماه آينده، قرار است قانوني در پارلمان اين کشور دراين‌باره به رأي گذاشته شود. اگر لايحه (آن‌طور که انتظار مي‌رود) رأي بياورد، آن‌گاه اين کشور در کنار آمريکا قادر خواهد بود مدعي چارچوبي قانوني باشد که حقوق مالکيت معدن‌کاوي را در فضا تضمين مي‌کند. يکي ديگر از شرکت‌هاي فعال در لوکزامبورگ، «ديپ اسپيس اينداستريز» است که دفتر مرکزي آن در کاليفرنيای آمريکا قرار دارد و در حال توسعه فضاپيمايي آزمايشي به نام Prospector X است.

برخلاف شرکت «ديپ‌اسپيس» که هويت سرمايه‌گذارانش را فاش نمي‌کند، سهام‌داران شرکت «پلنتاري ريسورسز» شامل «ريچارد برانسون»، «چارلز سيموني» (مدير اجرائي سابق مايکروسافت) و «لري پيج» و «اريک اشميت» (مالکان گوگل و آلفابت) هستند. «ريچارد برانسون»، «جف بزوس» (بنيان‌گذار آمازون) و «ايلان ماسک» (بنيان‌گذار تسلا) هرکدام مالک شرکت‌هاي سرمايه‌گذاري فضايي اختصاصي خود هستند که به ترتيب «ويرجين گلکتيک»، «بلو‌اوريجين» و «اسپيس‌ايکس» نام دارند.

اين شرکت‌ها بيشتر به‌خاطر پيشنهاد گردشگري فضايي شهرت دارند، اما جاه‌طلبي آنها به‌وضوح فراتر از اين است؛ به‌ویژه دو شرکت آخر که مالکان‌شان به‌دلیل ترويج و دفاع از تلاش براي مستعمره‌سازي فضايي شناخته‌شده هستند. «لويکي» مي‌گويد: «بازي طولاني فرستادن بشر به وراي زمين و به‌سوي گونه‌هاي ميان‌سياره‌اي تازه آغاز شده است». شايد زماني فرارسد که سرمايه‌گذاران معمولي هم بتوانند براي داشتن سهمي در آجرهاي مريخ سرمايه‌گذاري کنند، اما تا آن زمان، براي اراده‌هايي که حاضرند مستعمره‌سازي فضايي را فراموش کرده و روي تصويري بزرگ‌تر تمرکز کنند، فرصت‌هاي فراواني آن بيرون وجود دارد.