حاشیه های فیلترشدن تماس صوتی تلگرام

هفته نامه صدا - مینا عینی فر: فراهم شدن امکان تماس صوتی در تلگرام برای کاربران ایرانی یادآور وایبر اپلیکیشن محبوب دیگری بود که با فیلترینگ از صفحه گوشی های موبایل ایرانی ها حذف شد. حالا تلگرام هم با امکان جدیدش در معرض خطر فیلترینگ قرار گرفته. با یان حال درباره این پیام رسان که کانال های بسیاری منصوب به مقامات و سازمان های رسمی ایران در آن فعالیت دارند، اتفاق دیگری افتاد. آنچه فیلتر شد کل اپلیکیشن نبود، بلکه تنها بخش تماس صوتی آن بود که از دسترس خارج شد.

خبری که جزییاتش در روزهای شلوغ ثبت نام و احراز صلاحیت ها لا به لای خبرهای انتخاباتی گم می شد؛ هرچند بسیاری آن را چندان بی ربط به انتخابات نمی دانستند. بسیاری معتقد بودند راه افتادن این سرویس تازه در تلگرام درست در روزهای نزدیک به انتخابات دلیل قاطع تری برای فیلترینگش شد و پاس مسائل امنیتی را به میان کشید؛ تماس هایی در فضای مجازی که قرار بود خارج از فضای مخابرات و اپراتورهای ایرانی انجام شود.

هرچند این سرویس در بقیه نقاط دنیا چالش خاصی به دنبال نداشت و تنها امکانات یک اپلیکیشن را بیشتر کرده بود. تلگرام با کاربران میلیونی ایرانی قطعا نمی توانست این بحران را بی سر و صدا پشت سر بگذارد. تا جایی که اظهارنظر درباره این موضوع از مقامات ایرانی فراتر رفت و مقامات تلگرام را وادار به تهدید به شکایت و اعتراض کرد.

مردم هم درباره اتفاقی که برای پرکاربردترین اپلیکیشن این روزهایشان افتاد، نظرات مختلفی داشتند. در ادامه بعضی از حواشی فیلترینگ تماس صوتی تلگرام را می خوانید.

خط رو خط با وزیر و دیگران

چند ساعت بعد از راه اندازی این سرویس، بعضی از کاربران از مشکل تماس و اینکه امکان استفاده از این سرویس را ندارند گفتند. بعضی دیگر هم کم کم به جمع فیلترشده ها اضافه شدند. از همان روز اول صحبت هایی درباره ضرر مخابرات ایران و اپراتورها با وصل شدن تماس صوتی تلگرام مطرح شد که انتظار می رفت قطع این سرویس پیامدش باشد. پیش از برقرار شدن تماس صوتی هم درباره آن صحبت هایی شده بود و وزیر ارتباطات اعلام کرده بود، ارائه سرویس تلگرام صوتی در ایران با مشورت و نظر اپراتورهای موبایل انجام می شود. اما در روز اول برقرار شدن این ارتباط مشخص شد اپراتورها تصمیم را بدون اعلام قبلی عملی کرده اند.

چند ساعت بعد اعلام شد سرویس تماس صوتی دوباره در دسترس قرار گرفته است. اما طولی نکشید که باریکه ارتباط هم قطع شد و باز هم هیچ کس نتوانست بدون فیلترشکن تماس برقرار کند. در میان همین قطع و وصلی ها بود که شوخی های همیشگی کاربران شبکه های اجتماعی که کالا یکی از ابزارهایشان در مرکز توجه بود، بدون قطعی در جریان بود.

زویی از کاربران توییتر نوشت: «خب تماس صوتی تلگرام هم درست شد. از این به بعد آدمای بیشتری می تونن بهم زنگ نزنن.» مینیش نوشت: «تلگرام جون ما لنگ پول شارژ و قبض موبایل نبودیم که تماسو رایگان کردی. لنگ آدمش بودیم هنوزم هستیم!» جینا نوشت: «یه جوری از تماس صوتی تلگرام خوشحالین انگار تلفن تازه اختراع شده اولین بارتونه می خواین زنگ بزنین.» دژی نوشت: «مگر اینکه نرم افراز و آپشن جدیدی مثل تماس صوتی تلگرام باید تا بعضی دوستان واسه تستش زنگ بزنن وگرنه ملاک آشنایی سال به سال پیام تبریک عیده.»
در همین وضعیت قطع و وصلی خبری از قول وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات دست به دست می شد مبنی بر اینکه تلگرام صوتی با مجوز وزارت ارتباطات انجام شده و اگر مشکلی در این زمینه وجود داشت، تلگرام صوتی راه اندازی نمی شد.

مکالمه مسدود شد

در شرایطی که شوخی های تلگرامی تازه اوج گرفته بودند، ورق برگشت و تماسی که برقرار شده بود خیلی زود قطع شد. در کانال های مختلف تلگرامی مهم ترین خبرها درباره تماس صوتی بودند که در سراسر ایران مسدود شد و دیگر فقط با فیلترشکن می شد از آن استفاده کرد. کانال خبر ویژه به نقل از فارس نوشت: «طبق بررسی های صورت گرفته، قابلیت مکالمه صوتی تلگرام برای بسیاری از کاربران ایرانی از دسترس خارج شده است و فعلا نمی توان با استفاده از اینترنت خانگی تماس رایگان تلگرامی برقرار کرد.»

بعد از آن خبر دیگری که آن را توضیح می داد به نقل از بعضی از سایت های تخصصی دیجیتال دست به دست شد: «حکم قضایی برای بیش از ۲۰ شرکت ارائه کننده خدمات دسترسی به اینترنت ارسال شده تا این سرویس را از دسترس کاربران خارج سازند.» به دنبال آن خبر شکایت تلگرام از اپراتورهای داخلی بود که داغ شد که روش استفاده ایرانیان از تماس صوتی با کمک وی پی ان هم ضمیمه اش شده بود.

گویی این تماس صوتی آن قدر مهم است که ایرانی ها را وادار کند به هر ترتیبی از آن استفاده کنند. تماسی که می توانست جای وایبری را که مدت ها بود از میان اپلکیشن های پرکاربرد برای کاربران ایرانی پاک شده بود، پر کند و دوباره تماس های بدون هزینه راه دور را برقرار کند. هرچند بسیاری از کاربران حالا اسکایپ و ابزارهای دیگری مثل ایمو را برای تماس های رایگان و اینترنتی خود جایگزین کرده اند اما هیچ کدام از این ابزارها کاربران میلیونی نداشتند.

گرچه با رخ دادن اتفاقاتی شبیه به این، اغلب انگشت اتهام به سمت دولت نشانه می رود، این بار دولت خود به این موضوع واکنش نشان داد و بار مسئولیت را از دوش خود برداشت تا نشان دهد دخالتی در این تصمیم نداشته است. واعظی وزیر ارتباطات بعد از این اتفاقات باز هم صحبت کرد و تاکید کرد که «به تلگرام اجازه ارائه تماس رایگان را دادیم. تماس صوتی تلگرام با دستور قضایی مسدود شد.» نوبخت، سخنگوی دولت هم در این باره اظهارنظر کرد و گفت: «قطع تماس صوتی تلگرام خارج از دولت انجام شد و مسئولیتش به عهده دوستانی است که تشخیص دادند این کار را انجام دهند.»

به این ترتیب دولت مدعی شد در قطع این ارتباطات هیچ نقشی نداشته است و اجازه وصل شدن تماس صوتی را صادر کرده بود. اما علی مطهری نایب رییس مجلس شورای اسلامی هم به جرگه شاکیان این اتفاق پیوست و از اینکه تصمیم در قوه قضاییه گرفته شده است، انتقاد کرد: «ورود قوه قضاییه به این موضوع قابل توجیه نیست چرا که این قوه باید در جایی که جرمی اتفاق افتاده، وارد شود؛ لذا مسئولان این دستگاه باید درخصوص اقدام اخیر خود توضیح دهند.»

او مدعی شد فقط کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه باید درباره فیلتر شبکه های مجازی و امکانات مرتبط با آن تصمیم گیری کند و این اقدام از مسئولیت قوه قضاییه خارج بوده است. صحبت های علی مطهری مورد توجه بعضی از کاربران در شبکه های اجتماعی دیگر قرار گرفت و بعضی شروع به توییت کردن گفته های او کردند.

پرشین بانو از قول او نوشت: «فیلتر تماس صوتی تلگرام به معنای محروم کردن مردم از یک امکان مخابراتی رایگان به دلیل کاهش درآمد اپراتورهای داخلی است.» یکی دیگر از کاربران هم از قول او نوشت: «فیلترینگ تلگرام صوتی با توجه به اینکه می توانست خدمات رایگان به مردم ارائه دهد، توجیهی ندارد.»

معترضان پیگیری می کنند

در این بین جواب مسئولان قانع کننده نبود و انتقادهایی را به دنبال داشت؛ تا جایی که دبیر شورای عالی فضای مجازی اعلام کرد قطع تماس صوتی تلگرام را پیگیری می کند. او گفت قاعدتا این اقدام از جایی به اپراتورها ابلاغ شده است و ما در مرکز ملی فضای مجازی درصدد بررسی هستیم و در جلسه آینده شورای عالی فضای مجازی به آن خواهیم پرداخت.

علاوه بر این پاول دوروف مدیرعامل تلگرام هم از ناراضی های فیلترینگ تماس صوتی در ایران بود و در توییتر خودش نوشت که تماس صوتی تلگرام توسط اپراتورهای ایرانی فیلتر شده است و مردم ایران باید به آنها شکایت کنند نه به او. او همچنین مدعی شدن واتس اپ و گوگل چت مکالمات صوتی کاربران را شنود می کنند.

با وجود واکنش های منفی به مسدودشدن سیستم صوتی تلگرام؛ حجت الاسلام منتظری دادستان کل کشور آب پاکی را درباره تلگرام روی دست همه ریخت و توضیح داد که تمام دستگاه های امنیتی، اطلاعاتی و انتظامی کشور گزارش کردند که سرویس تماس صوتی تلگرام مشکل امنیتی ایجاد می کند. او در آستانه انتخابات خبر داد که رصد فضای مجازی جدی تر می شود و این فضا 24 ساعته رصد می شود و برای این کار از فن آوری ها و نرم افزارهایی استفاده می شود که میزان رصد را افزایش می دهند.

او گفت: «آنچه که برای ما مسلم است، این است که دشمن از طریق شبکه های اجتماعی و فضای مجازی به شدت برای حمله به انتخابات برنامه ریزی کرده و به انحاء مختلف قصد دارد انتخابات را زیر سوال ببرد و آن را مخدوش نشان دهد.» او توضیح داد تلگرام یکی از بزرگ ترین سرورهای خارج از کشور است که تابع ضوابط و مقررات نظام جمهوری اسلامی نیست و در حال فراهم آوردن بسترهایی است که بتواند از آن استفاده کند.

توضیحاتی که شاید سوالاتی را هم برانگیزند و کافی نباشند. چرا که تلگرام همچنان در دسترس است و تنها تماس صوتی در آن امکان پذیر نیست. در همین حال بسیاری از نهادهای رسمی و حتی شبکه های تلویزیونی صاحب کانال های تلگرامی هستند و در برنامه های خود در لفافه و بدون نام بردن از تلگرام به آنها ارجاع می دهند.

سابقه فیلترینگ تماس

امکان تماس صوتی رایگان در اینترنت اولین بار نیست که تبدیل به چالش می شود. پیش از این واتس اپ، وایبر، لاین، وی چت و تانگو هم از اپلیکیشن هایی بودند که کاربران ایرانی زیادی داشتند اما در نهایت فیلتر شدند. در اردیبهشت ۹۳ عبدالصمد خرم آبادی دبیر کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه درباره علت فیلترشدن نرم افزار تلفن همراه واتس اپ گفته بود: «یکی از دلایل تصویب فیلتر شدن واتس اپ از سوی کارگروه، خرید این نرم افزار توسط «زاکربرگ» مدیر آمریکایی صهیونیستی سایت فیلترشده فیس بوک است.»

او درباره ویابر هم گفته بود: «فعلا درخصوص وایبر تصمیم گیری نشده است؛ هرچند که وایبر هم همه خطرات واتس اپ را دارد.» او گفته بود دلایل زیادی برای فیلتر نرم افرازهای خارجی ارتباطی تلفن همراه وجود دارد، اما علت اصلی فیلتر اینگونه نرم افزارها توزیع، انتشار و اشتراک گذاری غیرقابل کنترل محتوای مجرمانه خلاف اخلاق، عفت عمومی، مقدسات، فرهنگ و ارزش های اسلامی است.

چند ماه بعد از واتس اپ، وایبر هم بعد از چندین بار تایید و تکذیب فیلتر شد و اغلب کاربران ایرانی اش را از دست داد؛ در حالی که به یکی از مهم ترین ابزارهای پیام رسان برای تماس های راه دور تبدیل شده بود. گرچه با فیلتر شدن هر نرم افزار، موارد دیگری بودند که جایگزین نرم افزار قبلی شوند و کار تماس را راه بیندازند اما فراگیرشدن هر یک از این پیام رسان ها میان تعداد زیادی کاربر به معنای خطر فیلترینگ بود. با رشد تلگرام در ایران باز هم زمزمه های فیلترینگ هر از گاهی شنیده شد تا اینکه تماس صوتی از راه رسید. سرویسی که جایی ثبت نمی شود و متن و تصویری از مکالمه ها به جای نمی گذارد و بنابراین از نظر مسئولان با مشکل امنیتی رو به روست.

پس از گذشت ۳ سال و صحبت از فیلترینگ واتس اپ به دلیل مشکلات اخلاقی و فرهنگی، حالا فیلترینگ تماس صوتی تلگرام به دلیل مشکلات امنیتی و سیاسی در آستانه انتخابات مطرح شده است.